Urbi et orbi: voor de stad en de wereld van Louis Paul Boon

Eenmaal genesteld in huize Isengrimus in Erembodegem, was Boon met geen stokken meer zijn stad en land uit te krijgen. Op een keer ging hij met vakantie naar de Côte d’Azur, maar de reis erheen was al een calvarie. “Toen ik uit de auto stapte liep ik scheef als een kreeft. En dan die krekels! Dat klotsen van de zee! De warmte!”

Zandkorrel

Was Boon een man met oogkleppen? Wel integendeel. Hij wist trefzeker de tegenstellingen van zijn tijd te vatten, in zijn eigen biotoop en in zijn geheel eigen taal. De wereld in een zandkorrel. Doet me denken aan Willem Vermandere, die ooit in een interview vanuit Steenkerke zei: “Venetië ligt daar goed”. Vermandere, de scherpe observator die een triest begrip aan de Nederlandse taal toevoegde: de bange blanke man.

Boon zijn tijd, zijn stek, zijn taal zijn universeel gebleken. En Boon was een visionair. Dit citaat van ‘m waaide enkele dagen geleden voorbij: “de wereld is te ingewikkeld en te hard voor mij, die een hart heb dat ontroerd raakt bij de dingen die mijn ogen aanschouwen… en alleen zij, die zich zullen aangepast hebben om tussen de machines en de formulieren te leven, zullen het uithouden: bijvoorbeeld wezens die vaag beseffen dat zij moeten aankloppen vooraleer een deur te openen, en die dan aankloppen om buiten te gaan… en de rest, dat een hart en ogen en wat hersenen heeft, zal vergaan in de lawine van papier en staal-en-glas, als men niet begint te zoeken hoe er in deze wereld weer wat menselijkheid kan worden gebracht”.

Oude wijken, nieuwe mensen

Aan de wandel in Aalst beland ik in de rare wijk Mijlbeek, oftwel Aalst-rechteroever. Slingerende straatjes met arbeiderswoningen, ooit van de rest van de stad afgesneden door de aanleg van den ijzeren weg, en nog altijd anders, “die van over ’t water”.

Ergens hangt een affiche voor een pannenkoekenfeest aan de brug, om de rive gauche en de rive droite bij elkaar te brengen. Boon vond inspiratie in de wijk voor zijn ‘Pieter Daens’. Nu zie ik er veel halalslagers.

Bulgarije aan de Dender

Nooit horen of lezen we over Aalst, tenzij met carnaval – of als de burgemeester eens torenhoog in de kijker loopt. En toch is dit net zo’n boeiende plek als pakweg Roubaix of Ronse. Aalst is een interessant rommeltje, waar de stadsplanners aan voorbij zijn gelopen. “Een kuip mortel die van een stelling is gevallen”, zou Boon zelf gezegd hebben.

Het fabriekseiland Chipka aan de (vroegere) Dender, waar Boon zo vaak over schrijft, blijkt genoemd naar een Bulgaarse bergpas waar de Russen in 1877 victorie kraaiden over de Ottomanen. Zeg nu nog eens dat Aalst een provincienest is! De opa van Boon werd geboren op Chipka, en van hem komen de gevleugelde woorden “Schop de mensen tot ze een geweten krijgen”. Anno 2012 staat er nog altijd een kanjer van een zetmeelverwerkend bedrijf pardoes in het centrum van Aalst. 

Gevaarlijke hond

Elders is het vergane glorie en industriële archeologie. De skyline van de beroemde Kapellekensbaan wordt gedomineerd door lichtjes scheefzakkende bakstenen schouwen van een vroegere leerlooierij. Er lopen mannen in witte pakken rond die de asbest weghalen. Daarna gaat het enorme complex tegen de vlakte.

“Nu groeit er gras tussen de stenen van de lang vergeten straat waar a’t de mensen wouwen bouwen aan ‘nen ideale staat, ‘nen droom van harmonie met plaats voor poëzie, en enkel vredelievende machienen”. Wijze Wannes. Zou Bert De Graeve daar naar luisteren?

Ik loop langs het schamele geboortehuis van Boon, een deur en één venster naast een stoplicht op de drukke Dendermondsesteenweg. Nergens een naam- of herdenkingsbordje voor de schrijver die ooit werd genoemd voor de Nobelprijs. Alleen dit: “Hier waak ik. Gevaarlijke hond”.