Verzet is zinloos

Onlangs publiceerde Marc Zuckerberg, de grote baas van Facebook, een pamflet waarin de basisstelling is: geef iedereen een internetaansluiting en de problemen waaronder drievierde van de mensheid gebukt gaat, verdwijnen op slag. Ben Caudron, nochtans niet vies van wat technologie, gelooft de onuitgesproken aannames van technologieprofeten niet.

  • Brecht Goris Ben Caudron Brecht Goris

Technologie is de leer ‘van de handelingen waardoor de mens de voortbrengselen van de natuur tot stoffen verwerkt tot bevrediging van zijn behoeften’, maar ook de ‘systematische toepassing van een wetenschap in een techniek’. Tenzij je, zoals ik, er een woordenboek op nasloeg, is de kans heel klein dat de definities die Van Dale opsomt, spontaan in je geest opduiken telkens je het woord “technologie” gebruikt. De kans is bovendien vrij groot dat je dat woord niet echt vaak gebruikt. Waarom zou je ook? Als technologie vooral bedoeld is om gebruikt te worden, om er onze “behoeften” mee te “bevredigen”, hoeft er niet over gepraat te worden, of toch?

Onzichtbare taal

Over de scheppende kracht van taal en over de macht die besloten zit in het gebruik ervan schreven mensen die dat veel beter deden dan ik ooit zal kunnen. Michel Foucault bijvoorbeeld, of Pierre Bourdieu. Uit hun werk onthoud ik vooral dat er ontzettend veel macht verscholen ligt in de taal die niet gesproken wordt en dus niet tegengesproken kan worden.

Ongesproken taal bestendigt status quo. Ze werkt normaliserend. Ze verengt de mogelijke gedachten die we over verschijnselen rondom ons kunnen hebben. Door aan te nemen dat we technologie gerust kunnen gebruiken zonder er ook over te spreken, onderschrijven we zonder er bij stil te staan een vertoog dat er wel degelijk is, maar doorgaans ongesproken blijft. Dat vertoog – laten we heel even aannemen dat er één dominant vertoog heerst — legitimeert de manier waarop technologie haar effecten uitoefent op een verdoken manier. Dat vertoog selecteert voor ons de effecten waarover gesproken kan worden. Het stelt deze als evident voor, als positief zonder meer.

Omdat de impact van de technologische ontwikkelingen potentieel steeds groter wordt, groeit de noodzaak om het verdoken vertoog uit de onzichtbaarheid te halen, al was het maar omdat dat ons in staat stelt op een ernstige manier te debatteren over die impact, over haar reikwijdte, over de manier waarop we onszelf en onze samenleving verder willen organiseren.

Sta me toe een schamele bijdrage hiertoe te leveren, een bijdrage die ik voorlopig beperk tot de identificatie van een paar vormen die het dominante vertoog aanneemt: het technologisch determinisme en het Borg complex. Over tegengestelde vertogen – die zijn er wel degelijk — heb ik het graag een andere keer.

Technologisch determinisme tref je vooral aan bij mensen die economisch voordeel halen uit de exploitatie van technologie

Zaligmakend reductionisme

Onlangs publiceerde Marc Zuckerberg, de grote baas van Facebook, een pamflet met de ronkende titel Is Connectivity a Human Right? Daarin toont hij zich als een uitmuntend vertegenwoordiger van het technologisch determinisme. Geef iedereen een internetaansluiting en de problemen waaronder drievierde van de mensheid gebukt gaat, verdwijnen op slag. Samengevat komt dit determinisme neer op het geloof dat voor elk mogelijk probleem, of dat nu van technische, sociale of economische aard is, wel een technologische oplossing zal komen, als je de ontwikkelaars en hun financiers maar ongemoeid laat.

In dit geloof staat de idee centraal dat technologie het sturend principe is dat zich ontwikkelt boven het gewoel dat de rest van de realiteit vormgeeft – je weet wel: politiek gekrakeel, sociale verhoudingen, economische belangen,… Alsof er geen keuzes hoeven gemaakt te worden. Alsof technologie zich in het maatschappelijk luchtledige ontwikkelt en manifesteert.

Technologisch determinisme tref je vooral aan bij mensen die economisch voordeel halen uit de exploitatie van technologie. Mochten ze hun verhalen beperken tot de kennis die ze hebben, dan zou je hen vooral van overdreven enthousiasme kunnen verdenken. Helaas hebben ze al te vaak de onhebbelijke neiging te doen alsof ze ook heer en meester zijn in andere kennisdomeinen. En hun boodschap is steeds dezelfde: geef het domein over aan technologie en alles komt goed.

Hoe enthousiast ze ook zijn, hoe begeesterend ze hun keynote speeches ook brengen, mij doen ze doorgaans de wenkbrauwen fronsen, als ze me al niet nopen tot plaatsvervangende schaamte.

Zinloos verzet

Een bijzondere vorm van technologisch determinisme wordt door de technologiedenker Michael Sacasas –zijn website, thefrailestthing.com is een aanrader–  samengevat als het Borg Complex. De naam ontleende hij aan Star Trek, waarin de Borgs een cybernetische soort vormen die onder Trekkies gekend zijn voor hun uitspraak dat verzet zinloos is.

Wat deze vorm van technologisch determinisme zo irritant maakt, is dat het vertoog niet alleen laat uitschijnen dat er geen ander is, maar tevens de elementen bevat om elk vertoog dat het alsnog aandurft in te gaan tegen de heersende opvatting, te ridiculiseren.

De Borgs in Sacasas’ denken gaan verder dan de veronderstelling dat voor elk probleem een technologische ontwikkeling uitkomst zal bieden. Hun determinisme neemt extreme vormen aan.

Waar technologisch determinisme nog enige opening laat voor debat, wordt die door de opvatting dat elk vorm van verzet – wat elk tegenargument meteen wordt – zinloos is, meteen gesloten. Het debat hoeft niet eens te gaan over de vraag of we bepaalde technologieën wel moeten ontwikkelen, maar wel over hoe we die vervolgens willen beheersen. Hoe we de toepassing van wetenschappelijke inzichten willen gebruiken om onze samenleving verder vorm te geven. Uitnodigen tot zo’n debat is dan ook geen vorm van verzet tegen technologie – dat zou al even dwaas zijn als de standpunten van de Borgs – maar een blijk van gezond verstand en bereidheid het beste te halen uit waar we toe in staat zijn.

Ben Caudron (°1965) is socioloog en auteur van ‘Niet leuk? Mijmeringen over nieuwe media, mensen en macht’. Hij observeert streng maar met liefde hoe mens en technologie zich tot elkaar verhouden.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Socioloog, digitaal strateeg en auteur

    Ben Caudron (1965) is socioloog, gepassioneerd door mens en technologie. Sinds 1993 is hij actief betrokken bij de ontwikkeling van digitale media.

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.