Zwitserse precisie voor de Belgen

Het is u misschien toch niet ontgaan, ondanks de stroom berichten over Dexia, de Griekse crisis, de voorverkiezingen in Frankrijk en de verkiezingsoverwinning van de liberalen in Polen. We hebben onlangs immers ook twee belangwekkende opniepeilingen gekend in eigen land. De eerste was een peiling naar de kiesintenties, afgenomen na het akkoord over de splitsing van BHV en het akkoord over de financieringswet. De N-VA kwam daar alweer zegevierend uit tevoorschijn, met 35 procent van de Vlamingen die zeggen dat ze voor de Vlaamsnationalistische partij zouden stemmen, 6,8 procent meer dan bij de jongste verkiezingen in 2010. De tweede peiling stelde vast dat 73 procent van de Vlamingen fier is op het Belgische nationaliteit, dat driekwart niet wil dat België gesplitst wordt en dat 42 procent echt niet willen weten van een Vlaamse onafhankelijkheid.

De resultaten van die twee peilingen deden mijn Marokkaanse slager verzuchten: ‘Zijn de Vlamingen dan schizofreen? Gehecht zijn aan België en massaal stemmen voor een partij die het einde wil van dat land, dat kan toch niet?’ Dat de N-VA dat einde van België probeert te verbloemen als het “oplossen van de staat” doet niets af van de verwarring van mijn slager.

Maar neen, de Vlamingen zijn niet schizofreen. Ze reageren gewoon op peilingen zoals iedereen dat doet: op basis van hun meervoudige identiteiten. Soms krijgen ze te horen dat ze Turkse Gentenaars zijn, of Antwerpse Marokkanen, en dat ze er dus niet van moeten dromen om magistraat te worden in dit land.

Wat we moeten leren uit de schijnbare contradicties in de antwoorden van Vlamingen is dat we opnieuw moeten nadenken over de richting die de institutionele hervormingen uitgaan. Dat kan door stil te staan bij andere modellen van staatsorganisatie. Het is immers niet ondenkbaar dat we een paar decennia geleden de verkeerde richting ingeslagen zijn en dat een echte oplossing voor de uitdagingen van dit surrealistische land pas het daglicht kan zien als zijn burgers beslissen om de regels voor burgerparticipatie radicaal te veranderen.

Maar neen, de Vlamingen zijn niet schizofreen. Ze reageren gewoon op peilingen zoals iedereen dat doet: op basis van hun meervoudige identiteiten

Nenad Stojanovic, hoogleraar aan de universiteit van Zurich en ook verbonden aan de UCL, publiceerde een 28-bladzijden tellende vergelijkende studie waarin hij afstand neemt van de klassieke tweedeling tussen mononationale staten zoals Frankrijk en Duitsland en multinationale staten zoals België, Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Canada. Hij vergelijkt met name de systemen van Zwitserland en België –beide multinationaal, maar heel verschillend in opzet. Volgens hem past Zwitserland geen enkele van de voorschriften toe die in de voorbije decennia van institutionele hervormingen van België wel toegepast werden.

In België worden taalgroepen erkend als naties of als fundamentele bouwstenen van de staat –doorheen een federalisme dat gemeenschappen én gewesten kent, wat niet het geval is in Zwitserland. België is geëvolueerd van een unitaire staat naar een federale staat en een zich steeds versterkend regionalisme, terwijl de centrale staat in Zwitserland steeds krachtiger geworden is. In België is sprake van een assymertrie van bevoegdheden tussen de lagere overheden en de hervormingen zijn steeds ingegeven door taaleisen, terwijl de verschillende taalgroepen in Zwitserland verspreid leven over verschillende kantons. In België is sprake van een oververtegenwoordiging van de taalkundige minderheden (Franstaligen in de federale regering en Duitstaligen in de senaat), die daarenboven een soort vetorecht hebben in de vorm van de alarmbelprocedure, zaken die afwezig zijn in de Zwitserse confederatie.

Resultaat: België maakt vandaag een van de zwaarste regimecrisissen uit zijn geschiedenis door. En terwijl het allerlaatste “historische” akkoord nog niet ondertekend is, zijn de Vlaamsnationalisten al hardop aan het nadenken over de volgende ronde staatshervormingen waarbij ze de federale staat van zoveel mogelijk bevoegdheden willen beroven, ten voordele van de gewesten. In Zwitserland probeert niemand het land te laten “oplossen”. De burgers jongleren er zonder complexen met hun diverse identiteiten, waarbij de “vrijwillig aanvaarde” Zwitserse identiteit voorrang krijgt. Misschien toch de moeite om eens bij stil staan, voordat we het institutionele debat in België herstarten?