"Maar gij zijt een neger”

“Allochtonen zijn trouble. Wanneer ze iets fout doen is dat nieuws. Positief nieuws kan eens gebracht worden, maar als het niet op de maatschappelijke agenda staat wordt dat moeilijk.” aldus Luc Van der Kelen, politiek commentator van Het Laatste Nieuws. Mungu Cornelis, finalist in Humo’s Comedy Cup, speelt in ‘Super8′ op digitale zender Acht een filmstudent die bijklust in een videotheek. Een tijd geleden ging hij met een uitgeschreven idee langs bij belangrijke mediaspelers. Een prominent TV-maker bekeek het voorstel en zij letterlijk: “Oké, maar gij zij een neger. Wie gaat daarin geïnteresseerd zijn.”

De twee uitspraken staan opgetekend in het boek ‘De witte media’ van Katleen De Ridder van het Minderhedenforum, dat vorige week uitkwam. Het zegt wat over hoe Vlaamse mediaspelers denken. Ongeveer gelijktijdig – het is Boekenbeurs – bracht Nadia Dala een praktisch handboek ‘Intercultureel communiceren’ uit. Beide auteurs bepleiten een nieuwe aanpak. Vandaag moeten journalisten en mediamakers een diverser publiek aanspreken. Ook in de zakenwereld speelt interculturele communicatie al een belangrijke rol. Het is een boot die het zakenleven noch de media kunnen missen.

De media blijven echter witte bastions. Dat is geen nieuws. Het debat over de moeizame relatie tussen media en allochtonen woedt in Vlaanderen al bijna twintig jaar. De Ridder stelt wel een en ander op scherp. De Vlaamse samenleving is de laatste 50 jaar door immigratie ingrijpend veranderd, maar dit sijpelt echter amper door op het scherm. Vlaanderen is meer dan “Van vlees en bloed”.

Bovendien werken de media de polarisering tussen autochtonen en allochtonen in de hand. “Wat de journalistiek nu doet, is desinformatie.” klinkt het onomwonden bij De Ridder. De pers creëerde namelijk een ‘media-allochtoon’, een beeld dat helemaal niet klopt met de diverse en minder controversiële werkelijkheid. Wie alleen op kranten en journaals is aangewezen, is over etnisch-culturele minderheden dan ook eenzijdig en dus slecht geïnformeerd.

Massamedia zijn de belangrijkste bron van informatie voor de meeste mensen. Net daar waar persoonlijk contact ontbreekt. En door etnisch-culturele minderheden steeds op negatieve wijze, als ‘allochtoon’ te bestempelen in de media, heeft het woord een negatieve connotatie gekregen. “In veel situaties is de afkomst niet van belang, toch wordt er keer op keer naar verwezen, hierdoor ontstaat de negatieve bijklank.” weet journalist en columnist Tom Naegels van De Standaard. Geen wonder dat hele bevolkingsgroepen een negatief etiket opgeplakt krijgen.

Het imago van etnisch-culturele minderheden is er in Vlaanderen dan ook de voorbije jaren enkel op achteruit gegaan. Eén Belg op drie staat sceptisch tegenover intercultureel samenleven (Ipsos) en 46 procent van de Belgen staat negatief tegenover moslims (KULeuven). Terwijl mensen die vaak in contact komen met minderheden eerder positief staan tegenover deze mensen.

Hier en daar is de afgelopen 15 jaar wel een gunstige evolutie geweest. Niches als cultuur, sport en politiek raakten steeds meer ingekleurd. Maar toch blijven blinde vlekken bestaan, vooral in Vlaanderen.

Het imago van etnisch-culturele minderheden is er in Vlaanderen dan ook de voorbije jaren enkel op achteruit gegaan. Eén Belg op drie staat sceptisch tegenover intercultureel samenleven (Ipsos) en 46 procent van de Belgen staat negatief tegenover moslims (KULeuven). Terwijl mensen die vaak in contact komen met minderheden eerder positief staan tegenover deze mensen.

Productie is zo’n blinde vlek. Er zijn te weinig goede, interculturele amusementsprogramma’s voor een breed publiek. Met twee krasse voorbeelden wordt het plaatje duidelijk. De Colombiaanse telenovella ‘Betty la Fea’ werd in de States vertaald naar ‘Ugly Betty’, met in de hoofdrol een Latinameisje dat carrière maakt in de oppervlakkige wereld van high fashion, met alle obstakels en problemen die erbij horen om het verhaal spannend te maken. Eén van de verhaallijnen gaat over Betty’s vader Ignacio. Die is een illegale immigrant en moet eigenlijk het land verlaten. De Vlaamse vertaling ‘Sara’ werd echter het verhaal van een Vlaams meisje met een Vlaamse familie en Vlaamse vriendenkring met een job in een Vlaams bedrijf. Het andere voorbeeld is ‘Jes’. Deze serie speelt zich af in Brussel. De hoofdstad is een smeltkroes van culturele en etnische diversiteit, maar de serie toont enkel de blanke Vlaming en de hele cast is op Kader Gürbüz na, Vlaams.

Het kan ook anders. Wanneer programma’s iets brengen dat ook de etnisch-culturele minderheden aanspreekt, dan lukt het. Mooie voorbeelden zijn ‘Idool’ en ‘So you think you can dance’. VTM heeft zo kansen gegeven aan Hadice, Brahim en Sandrine. Succesfactor van deze programma’s is: urban music en dance. ‘Urban radio’ zoals FunX in de Nederlandse Randstat doet daarom in steden wat geen enkel medium schijnt te lukken: jongeren met verschillende achtergronden samen brengen rond één aanbod.

Nochtans, ‘allochtonen’ zijn ook consumenten. Er is een markt en vooral de jonge consumenten in steden zijn etnisch erg divers. Multinationale bedrijven spelen hier reeds op in. Base maakte met Ay Yildiz een succesvol belpakket op maat van de Belgisch-Turkse diaspora. Mediabedrijven ontwikkelden echter geen strategie om de etnisch-culturele consument te bereiken. Een gemiste kans, want uit onderzoek blijkt dat ze erg gretige mediaconsumenten zijn. In Nederland gebeurt het wel. Zo worden interculturele tijdschriften er gretig gelezen, in 2007 telde men er 99 titels. In Vlaanderen: geen. Een gat in de markt dus. Wie vult het op?

De boeken hebben niet geleid tot een debat over de Vlaamse media, op een enkel radio-interview en wat boekbesprekingen na. En al deze conclusies zijn niet nieuw. Zo organiseerde de VRT in 2001 samen met het Minderhedenforum, het Steunpunt voor Allochtone Meisjes en Vrouwen en het Vlaams Minderhedencentrum een ontmoetingsdag rond het thema allochtonen en media. De conclusie was dat de moeilijkheden zich op twee fronten situeren: de berichtgeving over en beeldvorming van allochtonen in de Vlaamse media, en de participatie van allochtonen in de media. Ook de aanbevelingen van De Ridder en Dala zijn nochtans uitvoerbaar: meer programma’s die iedereen aanspreken, urban radio of TV-programma’s, meer journalisten en anchors met een migratie-achtergrond via quota, en zeker ook objectievere berichtgeving.

Men slaagt niet in etnisch-culturele minderheden te integreren in onze beeld(vorming). En dat blijkt niet nieuw. Is het daarom dat deze boeken weinig aanleiding gaven tot debat in de kranten, op radio en TV? Omdat het geen ‘nieuws’ is? Of willen mediamakers hun aanpak niet veranderen? Dan is de aandacht voor de uitspraken van Yves Leterme een ander paar mouwen. Hij praatte de Duitse bondskanselier Angela Merkel na: “het integratiebeleid is mislukt”. (Hij, noch de media, namen de andere uitspraken van Merkel over, die in haar bewuste toespraak ook zei dat de islam onderdeel was van Duitsland). En er volgde een prompt: mensen moeten zich aanpassen aan ‘onze waarden en normen’ en ‘onze taal leren’. ‘Meer in beeld komen’ kwam niet voor in het lijstje.

Na 20 jaar debat, wetenschappelijke onderzoeken, aanbevelingen en goede voorbeelden, zou ook wat media en ‘allochtonen’ enig debat én beleid mogen worden gevoerd.