Is Marx vandaag nog actueel? (14)

Meer dan 150 jaar geleden schreven Karl Marx en Friedrich Engels “Het Communistisch Manifest”. Het werd een van de meest invloedrijke politieke brochures ooit. Marx’ “Het Kapitaal” is eveneens één van de meest verspreide boeken wereldwijd. De marxistische klassiekers waren de eerste wetenschappelijke analyses van het kapitalisme, hoe het werkt, hoe het leidt tot een polarisatie van rijkdom en hoe het omvergeworpen kan worden.

Het is geen toeval dat Marx opnieuw van onder het stof wordt gehaald. Zowel de burgerlijke commentatoren als de sociaal democratie hadden na de Val van de Muur Marx dood verklaard. Ideeën mogen dan al oud zijn, indien accuraat blijven ze modern. Dat geldt voor het marxisme. Uiteraard was niet alles wat Marx en Engels in de 19de eeuw schreven volledig correct tot in de details, maar de essentie van de marxistische methode blijft overeind.

Marx en Engels analyseerden het kapitalisme en legden uit hoe dit systeem steeds opnieuw leidt tot overproductiecrisis. Het kapitalisme is een cyclisch systeem waarbij een aantal factoren tot crisis kunnen leiden, maar de onderliggende redenen voor de crisis zijn de fundamentele tegenstellingen van het kapitalisme zelf, zoals die tussen het collectieve karakter van de productie en het private bezit van de productiemiddelen.

Het kapitalisme is gebaseerd op productie voor de winst en niet voor sociale behoeften. De arbeidersklasse creëert waarde, maar krijgt slechts een deel terug als loon. Wat rest, de meerwaarde, eigenen de kapitalisten zich toe. Hierdoor kan de arbeidersklasse onmogelijk terugkopen wat ze produceert. Kapitalisten kunnen een stuk van de meerwaarde terug in de industrie te investeren, maar dat heeft slechts zin zolang de markt die producten kan opslorpen, zoniet komt het systeem in crisis.

De wereld veranderen

Marx en Engels beperkten zich niet tot een analyse van het kapitalisme. Marx stelde: “Filosofen hebben de wereld enkel geïnterpreteerd, het komt er op aan haar te veranderen.” Hij erkende dat het kapitalisme ondanks haar wreedheden een historische rol had gespeeld in het ontwikkelen van de productiekrachten en de wereldmarkt. Het was een stap vooruit tegenover de feodale samenlevingen die haar voorafgingen. Maar het kapitalisme was geen eindpunt. Het heeft met de enorme technologische en wetenschappelijke ontwikkelingen de basis gelegd voor een nieuwe stap vooruit in de vorm van een socialistische samenleving.

Onder het kapitalisme zijn de rijkdom en de macht in de handen van een kleine minderheid, de kapitalisten. De ontwikkeling van nieuwe technologie en van productie gebeurt niet op rationele basis, maar enkel voor de winsten. Vandaag zijn er minder kapitalisten dan in Marx’ tijd, maar ze zijn wel veel rijker geworden. Er is een steeds grotere concentratie van kapitaal. Zowat 100 grote bedrijven controleren 70% van de wereldhandel.

Om de winsten op te drijven, willen de kapitalisten ons steeds langer en harder laten werken. Arbeiders verkopen hun arbeid voor een loon. Onze arbeid is, net als alles anders onder het kapitalisme, een koopwaar geworden. Het verschilt echter van andere koopwaar in die zin dat arbeid zorgt voor nieuwe goederen en nieuwe waarde. De arbeidersklasse is vandaag niet aan het verdwijnen, ze is numeriek en organisatorisch veel sterker dan in de tijd van Marx en Engels.

Een alternatief op het kapitalisme: socialisme

Onze arbeid is, net als alles anders onder het kapitalisme, een koopwaar geworden.

De heersende klasse wil ons doen geloven dat het kapitalisme of de klassensamenleving het onvermijdelijke resultaat is van de menselijke aard. De menselijke aard is geen permanent onveranderlijk gegeven dat op magische wijze uit de lucht is komen vallen.

Gedurende miljoenen jaren hebben mensen in egalitaire nomadische jager-verzamelaars samenlevingen geleefd. Voedsel, onderdak en alles wat nodig was om te overleven werd gelijk gedeeld. Pas na de agrarische revolutie, toen de nomadische stammen zich vestigden om gewassen te verbouwen, werd een overschot aan rijkdom gecreëerd waardoor voor het eerst in de geschiedenis een heersende klasse kon ontwikkelen.

Verschillende heersende klassen hebben sindsdien beweerd dat het de “menselijke aard” was die ervoor verantwoordelijk was dat de ene mens een slaaf was en de andere een koning, die door God was aangesteld om over alle anderen te heersen. In werkelijkheid waren het materiële omstandigheden en productiewijzen die de basis vormden voor de verhoudingen tussen verschillende klassen.

De arbeidersklasse, dit zijn allen die hun arbeid verkopen voor een loon, beschikt vandaag over een nooit geziene potentiële kracht. Omwille van haar plaats in het productieproces is dit de enige maatschappelijke kracht die fundamentele verandering kan bekomen. Het zijn immers de arbeiders die aan de basis van de productie van alle waarde liggen.

Door de huidige moderne technologie voor de belangen van iedereen in te zetten, zou het socialisme de basis creëren om de menselijke cultuur fundamenteel te veranderen. In de plaats van een samenleving die inhaligheid en egoïsme beloont, zou een socialistische samenleving gelijkheid en rechtvaardigheid centraal stellen.

Beslissingen zouden democratisch worden genomen, niet door om de vier jaar een andere rijke figuur te verkiezen, maar door op regelmatige basis gewone werkenden te verkiezen op massale bijeenkomsten en rechtstreekse verkiezingen. Diegenen die macht uitoefenen, zoals managers of publieke vertegenwoordigers, zouden worden verkozen en permanent afzetbaar zijn. Ze zouden niet meer verdienen dan een gemiddeld loon van de mensen die ze vertegenwoordigen en hun opdracht zou niet langer uitgedrukt worden in ‘return on investment’, maar in bevrediging van behoeften van de gemeenschap.

Een kortere arbeidsweek waarbij het beschikbare werk wordt verdeeld, het voorzien in de basisbehoeften van de meerderheid van de bevolking zou vrouwen en mannen toelaten om eindelijk de controle over hun eigen leven in handen te nemen. Ontdaan van alle hindernissen voor de ontwikkeling van hun creatieve en intellectuele mogelijkheden, zou dit leiden tot een explosieve ontwikkeling van het immense creatieve potentieel van de mensheid.

Bart Vandersteene is woordvoerder van de Linkse Socialistische Partij (LSP)