Klimaatverandering verandert alles

In India liepen afgelopen zomer de temperaturen in mei al op tot 47°C en hoger. De hittegolf kostte meer dan 2000 mensenlevens. Andalusië kreunde onder een schroeiende zon; de mensen zuchten er dat hun regio steeds meer gelijkenis met Afrika vertoont. Dat is overigens ook feitelijk zo. In het boek 40 graden in de schaduw lees ik dat de isothermen per decennium 10 kilometer opschuiven van zuid naar noord.

Ook het mariene leven in de Middellandse Zee migreert, ansjovissen en kwallen trekken noordwaarts en bevolken de Noordzee. We geven er ons nauwelijks rekenschap van hoe complex het klimaatsysteem is en hoe alles met alles samenhangt.

We zeggen “klimaatverandering” en denken aan temperatuurstijging, maar in werkelijkheid gaat het om ons hele beschavingsmodel, want het klimaat heeft met alles te maken. Dat wordt heel helder uiteengezet in het boek van Jill Peeters (weervrouw VTM), Luc Goeteyn (geograaf) en Chris Jacobson (bioloog). De auteurs hebben het complexe kluwen van de klimaatverandering opgedeeld in drie grote clusters. Hoe komt de klimaatverandering tot uiting? Wat zijn er de oorzaken van? Wat kan eraan gedaan worden en wie moet wat doen? In elk van die drie clusters wordt de kernvraag ontleed aan de hand van zeven vragen. Het boek is voorts doorspekt met citaten en korte fragmenten van wetenschappers en BV’s, waardoor het wel eens een lappendeken dreigt te worden. De bedoeling is om een complex thema op basis van wetenschappelijke gegevens toegankelijk en concreet te maken en daar zijn de auteurs zeker in geslaagd.

Je komt ook heel wat te weten over de opwarming in ons eigen land. Zo lees je bijvoorbeeld dat in België tussen 1833 en 2013 de temperatuur al met 2°C is gestegen. Dat is een gemiddelde, want in de steden was de stijging 4°C. De zeespiegel voor de Vlaamse kust is de afgelopen honderd jaar 20 cm gestegen en die stijging gaat steeds sneller: tussen 1901 en 2010 was dat 1,7 mm per jaar, in de periode 1993–2010 3,2 mm per jaar. Cruciale thema’s worden aangesneden, zoals de klimaatvluchtelingen. Het drama is dat het probleem vaak niet als dusdanig erkend wordt. De crisis in Darfoer had zeker verband met de klimaatproblematiek. De eindeloze conflicten in de Sahel en de Hoorn van Afrika zijn een combinatie van armoede, klimaat, milieu en politieke instabiliteit. Vaak is klimaatstress juist dat element dat alles erger maakt en zo conflicten op gang brengt.

De auteurs halen als achterliggende oorzaken voor de opwarming verschillende factoren aan – de zonnecycli, de baan van de aarde om de zon, de verschuiving van de aardplaten ten opzichte van de polen – maar het zijn toch vooral de overvloedige broeikasgassen, afkomstig van fossiele brandstoffen, die de bron van het probleem vormen. We moeten af van de fossiele brandstoffen, maar we moeten vooral werken aan een systeemverandering die ook de ongelijkheid aanpakt. We moeten de mythe van de permanente economische groei doorbreken en werken aan een logica van samenwerking in plaats van concurrentie.

Sterke internationale samenwerking is een must.

Niet alleen ons opwarmend klimaat maar zowat alle grote maatschappelijke problemen van onze samenleving zijn wereldomspannend. Of we nu spreken over de klimaatverandering en het overschrijden van ecologische grenzen, de schuldencrisis of het instabiele monetaire systeem en de groeiende ongelijke verdeling van de welvaart. Al die problemen houden verband met elkaar en moeten mondiaal worden benaderd.

Vandaar dat Peeters, Goeteyn en Jackobson wijzen op de noodzaak van een schaalvergroting van het democratische en politieke systeem, naast de economische globalisering die een feit is. Om de mondiale ecologische grenzen duurzaam te respecteren, om de klimaatverandering die onze aarde bedreigt slagkrachtig te kunnen aanpakken, moet de politieke besluitvorming zich verder globaliseren, zodat de politieke ruimte beter aansluit bij de economische. De agenda waar de auteurs mee besluiten: een mechanisme tot stand brengen dat de welvaart rechtvaardiger kan verdelen, een versterking en verdieping van de EU realiseren, een reorganisatie van de VN doorvoeren en een bindend, wettelijk afdwingbaar klimaatakkoord tot stand brengen.  

Sterke internationale samenwerking is een must. Maar intussen zie je aan de basis tal van initiatieven ontstaan en floreren om een ander systeem vorm te geven. Ook elk van ons heeft de kracht tot verandering, stelt het boek. Of zoals Gandhi het stelde: ‘Wees zelf de verandering die je wilt zien gebeuren.’

40 graden in de schaduw. Over leven in een ander klimaat door Jill Peeters, Luc Goeteyn en Chris Jacobson is uitgegeven door Lannoo. 267 blzn. ISBN  978 94 0142 136 2

Klimaatonderwijs/onderwijsklimaat

Het boek Eerste Hulp bij Klimaatverwarring. Waarom de opwarming van de aarde veel meer is dan een milieuprobleem wordt ook gedragen door dat streven om zichtbaar te maken hoe het klimaatprobleem alle gebieden van ons leven en onze cultuur bestrijkt. De auteur, Pieter Boussemaere, is historicus en schenkt veel aandacht aan de geschiedenis van het klimaatprobleem, hoe de klimaatwetenschap zich heeft ontwikkeld en hoe het inzicht gegroeid is van de relatie tussen de opwarming van de aarde en de uitstoot van CO2.

‘Klimaatopwarming is geen milieuprobleem. Het is veel meer dan dat.’

Het boek is geschreven vanuit de vaststelling hoe weinig kennis van de klimaatproblematiek er is in de onderwijswereld en hoe het thema nagenoeg ontbreekt in de leerstof. Vanuit dit oogpunt staat de auteur ook stil bij schijnbaar eenvoudige vragen als: hoe meet men nu de temperatuur van de aarde, en: waar wordt er gemeten? Heel boeiend is het hoofdstuk over klimaatverandering in het verre verleden.

Daaruit blijkt nog eens hoe de afgelopen twee eeuwen, de periode waarin wij het probleem gecreëerd hebben, nietig zijn in de loop van de miljoenen jaren van de aarde. En toch hebben we in die twee eeuwen zoveel om zeep geholpen.

Boussemaere wijdt ook uit over wat hij noemt de “communicatieoorlog” in de klimaatproblematiek. Hij gaat op zoek naar de politieke en economische belangengroepen die aanvankelijk vooral in de VS maar nadien ook in Groot-Brittannië, Canada, Australië en Nederland een discours van ontkenning op gang brachten en daarmee voor heel wat vertraging zorgden in de aanpak van het probleem. Ondanks de ernst van het probleem en de moeizame aanpak ervan is de auteur niet pessimistisch. Er gebeurt al heel wat, maar wat er volgens hem dringend beter kan, is de thematiek aanbrengen in het onderwijs.

Boussemaere pleit ervoor om een curriculum rondom klimaatverandering op te zetten in de scholen. ‘Klimaatopwarming is geen milieuprobleem. Het is veel meer dan dat. Het is een allesomvattende geopolitieke en economische kwestie. Iets wat ieder van ons aanbelangt.’   

Eerste hulp bij klimaatverwarring. Waarom de opwarming van de aarde veel meer is dan een milieuprobleem door Pieter Boussemaere is uitgegeven door Davidsfonds. 304 blzn. ISBN 978 90 5908 616 6

Dit artikel verscheen in het herfstnummer van MO*magazine. Een abonnement op MO*magazine kost slechts € 20 en kan je hier bestellen.