Leven filmen vanuit de herinnering

De eerste beelden van de documentaire El color del camaleón tonen een veelheid aan thema’s. Voorop de relatie tussen vader en zoon. We zien familiebeelden van Jorge die met zijn zoontje Andrés praat over de kleuren die Andrés in de sneeuw ziet; in het Nederlands, de moedertaal van Andrés.

Op negentienjarige leeftijd vertrekt Andrés naar Chili en leert hij zijn vaderland op eigen houtje kennen. Hij stelt zichzelf tijdens zijn eerste reis in Chili voor als ‘zoon van Chileense vader en Belgische moeder’.

Andrés is meer dan de regisseur. Hij is, samen met zijn vader, hoofdrolspeler. Andrés filmt zichzelf bij zijn eerste bezoek aan Chili. ‘Dit is mijn verhaal’, leidt hij de documentaire in.

‘Zijn trauma werd het mijne. We zouden het verhaal samen reconstrueren.’

Meer dan tien jaar later, terug in Chili, filmt hij zich in de autospiegel, onderweg, met zijn vader.

El color del camaleón is een combinatie van historische documentaire, psychologisch drama, triller, een coming of age, aanklacht, en autobiografie van vader en zoon.

Tijdens de documentaire filmt Andrés en trekt Jorge foto’s. Vader en zoon die doen waar ze goed in zijn, en indrukken vastleggen op hun persoonlijke en gezamenlijke reis. ‘Zijn trauma werd het mijne. We zouden het verhaal samen reconstrueren.’

‘Papa’

Het is een verhaal dat Andrés niet alleen kan vertellen. ‘Papa’, weerklinkt doorheen heel de documentaire langs Andrés zijn kant van de camera, en het verhaal, gevolgd door een hoop vraagtekens.

De vragen van Andrés aan zijn vader rijgen de film aan elkaar. Vragen in zichzelf en off screen, en vragen van achter de camera gericht aan zijn vader voor de camera.

‘Wat is er met je gebeurd?’ Een van de vele vragen.

Andrés leert dat het verhaal van zijn vader anders is dan dat van zijn Chileense vrienden die de dictatuur ontvluchtten als politieke bannelingen.

‘Waarom vertelde hij een geromantiseerd verhaal?’

Andrés’ vragen ontstonden tijdens zijn jeugd, met een afwezige vader met slaapproblemen, die zijn leven waagde als cameraman in conflictgebieden. Met alle wil van de wereld, en tot waar mogelijk, reconstrueert Jorge zijn verhaal: ‘Wacht, wacht, geef me tijd, we pakken dit aan hoe het moet. Als we het doen, doen we het goed.’

Het mooiste aan de film is niet de formele plot, maar wanneer Andrés uit zijn rol van regisseur stapt, en er voor zijn vader is.

‘Dit is geen ondervraging’, zegt Jorge terwijl hij geleidelijk aan zijn verleden ontvouwt. Samen met zijn zoon.

‘Geef me een moment’, zegt Jorge.

Het mooiste aan de film is niet de formele plot, maar wanneer Andrés uit zijn rol van regisseur stapt, en er voor zijn vader is. Bij een herdenking van de slachtoffers van de dictatuur in Santiago de Chile - en een brok van emotie - stapt Andrés in beeld en legt hij zijn hand op de schouder van zijn vader.

‘Ik wil hier voor jou zijn.’

Jorge vertelt aangedaan protestacties in andere landen te hebben gefilmd, maar niet in zijn eigen land.

Bundel aan bronnen

De documentaire bestaat uit een spanning tussen herinnering en afwezigheid, of latente aanwezigheid van dat wat niet vergeten mag worden.

De documentaire bestaat uit een spanning tussen herinnering en afwezigheid, of latente aanwezigheid van dat wat niet vergeten mag worden.

Het verhaal van Jorge is opgebouwd uit een bundel aan bronnen; van geheime documenten van de Oost-Duitse inlichtingendienst en historische boeken tot foto’s, krantenartikelen, archiefbeelden en televisiebeelden van CNN Chile. Hierdoor krijg je als kijker de feiten van het verhaal mee. Maar het helpt je ook niet meegesleurd te worden door de impact van de inhoud.

Het verhaal van Jorge is een verhaal van een land, en van het Latijns-Amerikaanse continent. De iconische beelden van het Presidentieel Paleis La Moneda tijdens de staatsgreep van 1973 zijn zo herkenbaar. De beelden van het Presidentieel Paleis vandaag, in de zon, met voorbijgangers die hun leven leven, botst met de herinnering aan de geschiedenis.

De herinneringen van Villa Grimaldi, een beruchte foltergevangenis van de Chileense dictatuur, en vandaag een mensenrechtenmuseum, steken af tegen de vogeltjes in het park.

De herinneringen van Villa Grimaldi, een beruchte foltergevangenis van de Chileense dictatuur, steken af tegen de vogeltjes in het park.

Het verhaal van Jorge gaat over folteringen, spionage, psychologische manipulatie, methodes van ontmenselijking; gruweldaden die regimes vandaag nog gebruiken.

‘Wat zag je?’

‘Wat beleefde je?’

Het verhaal van Jorge is verweven met donkere personen uit de geschiedenis van Chili. Zoals Manuel Contreras, hoofd van de geheime dienst van Pinochet, de DINA (afkorting van Dirección de Inteligencia Nacional).

Ook voor Andrés wordt het officiële verhaal en de collectieve geschiedenis van Chili persoonlijk: ‘Waarom zijn er nog zoveel mensen die ontkennen en goedpraten wat er gebeurd is?’

Diep graven

El Color de Camaleon is diepgravende onderzoeksjournalistiek en een moeilijke oefening van de herinnering.

Andrés en Jorge gaan op zoek naar hun eigen geschiedenis, zonder kaart of handleiding.

Andrés en Jorge gaan op zoek in de straten van Santiago de Chile met een stadskaart. En ze gaan op zoek naar hun eigen geschiedenis, zonder kaart of handleiding.

Een van de sterkste beelden van de documentaire zijn de lichtjes van de nacht van grootstad Santiago de Chile. Een punt van rust in alle emotie. Jorge rookt een sigaret. Maar de rust die de nacht vandaag in Santiago de Chile brengt, was tijdens de jeugd van Jorge, en de dictatuur, schijn.

De documentaire wordt film wanneer Andrés en Jorge ruimtes bezoeken en herbeleven wat zich daar afspeelde. De herinnering speelt zich af in donkere camerabeelden.

Een acteur vertelt een transcriptie van de herinnering van Jorge.

Ook Andrés heeft afstand nodig. Vader en zoon ontmoeten een bevriende mensenrechtenjournalist in het Museum van de Herinnering in Santiago de Chile. Zo kunnen de Lübberts hun twijfels en bevindingen delen met iemand die ze vertrouwen, en academisch en menselijk het grotere verhaal kent.

Intiem universeel verhaal

El Color del Camaleon is prachtig pijnlijk. Intiem zonder melig te zijn. Een reportage die in meer dan tien jaar groeide. Ongelooflijk spannend. En ongelooflijk.

Het is een geschiedenis van Chili die verder reikt dan wat we al wisten. De kijker die het verhaal van de dictatuur kent, leert nog donkerdere delen van een officiële geschiedschrijving kennen. En leert opnieuw waarom het zo belangrijk is niet te vergeten. De muziek in de documentaire is hierin een subtiele handlanger.

Een intiem en moeilijk verhaal dat toch iets voor ons allemaal in zich draagt.

El Color del Camaleon is een intiem en moeilijk verhaal dat toch iets voor ons allemaal in zich draagt. ‘Je kan niet met angst leven’, zegt Orlando, Jorge’s broer.

En over die broer gesproken; Jorge geeft ons nog iets waardevols mee: ‘Wat mij in leven hield, is het contact onderhouden met mijn familie.’ Woorden voor vele andere verhalen op vele andere plaatsen.

Een glimlach

In de laatste beelden in Chili filmt Andrés zijn vader, en Jorge filmt zijn zoon. We zien hoe Andrés de situatie in scène zet in de natuur.

De wind blaast een gewicht van beide schouders.

De zon schijnt. Maar wanneer Andrés zijn bril afzet, lijkt het even of Andrés zijn vader eindelijk echt ziet.

Ze vertellen elkaar wat ze aan hun gezamenlijke reis hebben gehad. Beide met een zonnebril op. De zon schijnt. Maar wanneer Andrés zijn bril afzet, lijkt het even of Andrés zijn vader eindelijk echt ziet.

De cirkel is rond. In de laatste beelden zien we Andrés en Jorge in het Midden-Oosten, waar Jorge als cameraman in een conflictgebied verslag uitbrengt. Het voelt niet meer aan als een vlucht. Jorge geeft de camera door aan Andrés. Een vader die aan zijn zoon toont wat hij doet. En een glimlach.

Mijn film van het jaar is deze moeilijke reis, die doet leven.

El color del camaleón gaat op 7 maart in avant-première in de bioscoop in Antwerpen, Brussel, Gent, Kortrijk, Brugge, Koersel en Heist-od-Berg.
Vanaf 22 maart is de film ook te zien op de documentaire festivals Docville in Leuven en Millenium in Brussel.

www.docpoppies.be
El color del cameleon op facebook.com
Locaties waar de documentaire vertoond wordt