De waarheid van Dinaw Mengestu

Zijn liefde voor taal ontstond vanuit de kennismaking met de gedichten van Allen Ginsberg. ‘Die poëzie bood me voor het eerst een ruimte waarin ik me niet moest bezighouden met mijn huidskleur of mijn positie op school’, zegt Dinaw Mengestu tijdens een gesprek naar aanleiding van zijn vorig jaar verschenen roman De leugen van Jonas Woldemariam. De oorspronkelijke titel van dat boek –How To Read The Air– ontleende de auteur aan een vers uit de eerste Duineser Elegie van Rainer Maria Rilke, waarin de dichter schrijft: ‘Werp uit je armen leegte / de ruimte in, die wij ademen / misschien dat de vogels / de verruimde lucht voelen met inniger vlucht.’

‘Sinds mijn kennismaking met poëzie heeft schrijven de functie van religie overgenomen. Het ordent mijn waarden en handelen, en het voedt mijn geloof dat mensen in staat zijn boven zichzelf uit te stijgen en het gezichtspunt van een ander in te nemen. Literatuur is in zekere zin een oefening in empathie, en in die zin is het een fundamenteel politieke kunst. Want wie zich echt inlaat met een verhaal, riskeert zichzelf aan de emoties van de personages. Wie leert wonen in het hoofd en het hart van een fictief personage, verhoogt de kans dat hij in het ware leven een Palestijnse vluchteling even menselijk gaat vinden als zichzelf.’ Dat voorbeeld van de vluchteling had rechtstreeks uit De leugen kunnen komen, want daarin bedenkt Jonas Woldemariam vluchtverhalen voor asielzoekers die anders geen kans maken op erkenning.

Schrjiver zonder koppeltekens

Mengestu staat erop omschreven te worden als een Amerikaanse auteur. Dat hij geboren werd in Addis Abeba en tegenwoordig in Parijs woont, verandert niets aan zijn claim om een Amerikaan-zonder-bijvoegsel te zijn. ‘Net als Jonathan Franzen, die wordt toch ook niet omschreven als een blanke Midwest-Amerikaanse auteur?’ Toch blijft Mengestu bijzonder geboeid door Afrika en door de migratie-ervaring van Afrikanen in Amerika.

Zijn beide romans –Kinderen van de revolutie en De leugen van Jonas Woldemariam– vertellen over Ethiopische migranten. Naast verhalen schrijft Mengestu ook journalistieke stukken… over Afrika. ‘Daarmee probeer ik de clichés en vooroordelen over Afrika te doorbreken en te corrigeren met echte verhalen over echte levens, niet enkel over slachtoffers en geweldenaars. Als ik schrijf over Darfoer of Congo, wil ik duidelijk maken dat geweld niet het directe gevolg is van “cultuur”, maar dat het voortkomt uit politieke keuzes en belangen.’

In zijn journalistieke werk, beklemtoont Mengestu, houdt hij zich nauwgezet aan de feiten. Geen verdichte werkelijkheid, geen samengestelde karakter: een journalist mag het zich niet te makkelijk maken. ‘Je moet net met de harde feiten beklijvende verhalen vertellen.’

‘Het belangrijkste voor mij is dat Europeanen en Amerikanen begrijpen dat Afrikanen niet zo anders zijn dan wij, ze zijn gewoon mensen met gelijkaardige verlangens en moeilijkheden. Ze zijn helden noch monsters, heiligen noch duivels. Hun realiteit ligt niet volledig buiten onze voorstellings- of ervaringswereld, wat de exotische propaganda ook beweert. Een schrijver moet de verschillen niet ontkennen of relativeren, maar hij moet concrete mensen en realiteiten in Afrika gewoon beschrijven als geloofwaardige mensen en realiteiten. De klemtoon ligt niet op wat je niet begrijpt, maar net op het punt waarop mijn wereld en hun wereld elkaar raken.’

Verschil en discriminatie

De oorspronkelijke titel van Kinderen van de revolutie was The Beautiful Things That Heaven Bears, een zin uit de slotverzen van Dante’s Inferno. Het is een allusie op het vagevuur: ‘Alle Afrikaanse personages zitten vast in een soort tussenwereld: tussen de hel waaraan ze ontsnappen en de hemel die ze hopen te vinden.’ Europa en de Verenigde Staten gaan erg verschillend om met migranten en minderheden, weet Mengestu.

‘In de VS kan je als nieuwkomer echt Amerikaan worden, dat lukt in Frankrijk nooit. Dat brengt je nog niet in de hemel, natuurlijk, want er is er veel racisme en ongelijkheid in de VS. Maar cultureel gezien is het veel makkelijker om helemaal deel te worden van de Amerikaanse samenleving omdat er geen culturele kern is die door een welomlijnde groep bezet en bewaakt wordt. Zeker nu de dominantie van de witte middenklasse definitief achter ons ligt. In Europa sta ik te kijken van de expliciet religieuze discriminatie: het Zwitserse verbod op minaretten, het hoofddoekenverbod in Franse scholen, het boerkaverbod… Europeanen worden vandaag geconfronteerd met groeiende bestaansonzekerheid, maar daarvoor worstelden ze al met een diepgaande identiteitsonzekerheid.’

De leugen van Jonas Woldemariam door Dinaw Mengestu is uitgegeven door Signatuur. 319 blzn. ISBN 978 90 5672 398 9

EXCLUSIEVE KORTING VOOR MO*LEZERS
MO*lezers krijgen een exclusieve korting van € 2,5 bij aankoop van elk gerecenseerd boek in volgende boekhandels: De Groene Waterman (Antwerpen), De Zondvloed (Mechelen & Roeselare), De Reyghere (Brugge) en Malpertuis (Genk). Print deze recensie af en geef de print af  bij aankoop van het boek. e korting  is 2 maanden geldig na publicatie van deze recensie (zie datum bovenaan).