Spiegelpaleis Europa

Zijn moorddadige manier om ‘het wezen van Europa te verdedigen en de culturele marxisten en islamisten definitief te verslaan’ maakt het nog moeilijker dan voorheen om onbevangen te spreken over Europa en identiteit. Nochtans is dat gesprek meer dan nodig. De Nederlandse journalist Joep Leerssen doet in Spiegelpaleis Europa een originele bijdrage tot die reflectie. Het boek onderzoekt de funderende mythen van het Europese zelfbeeld op een erudiete en meestal toegankelijke manier.

Leerssen beschrijft onder andere hoe de fundamentele tweedeling tussen beschaving en barbarij oorspronkelijk de vorm kreeg van het misprijzen dat de sedentaire Europeanen voelden tegenover hun nomadische, in het woud wonende streekgenoten. Die behoefte aan een –mindere– andere bleef doorheen de eeuwen essentieel voor het Europese zelfbeeld, schrijft Leerssen, ook al werden de Ieren, Balten en zigeuners later vervangen door de inboorlingen van de koloniale veroveringen, of recenter door allochtonen en immigranten.

Het verleden heeft nooit afgedaan en moet altijd opnieuw onderzocht worden, zegt Leersen in een referentie naar het belang van bibliotheken en geleerdheid in het Europese zelfbeeld. Zelf maakt de auteur uitvoerig en uitbundig gebruik van de culturele canon om zijn verhaal te onderbouwen en illustreren. Wie zonder problemen De Graaf van Monte Christo of de gedichten van Lord Byron kan citeren, wie de tochten van Ulysses gevolgd of alle films van Truffaut gezien heeft, krijgt in dit boek een nieuw interpretatiekader voor die canon aangeboden.

De bronnen zijn –om echt Europees te werken– te eenzijdig Angelsaksisch, maar wel interessant. Het geheel wordt nooit zwaar op de hand of dogmatisch maar werkt net verhelderend. Wie minder cultureel geschoold is, krijgt op krap 200 bladzijden een stoomcursus Europese beeldvorming die de alledaagse beweringen over identiteit en eigenheid heel anders doet klinken. Daarvoor moet de lezer wel eens een onverteerbaar geleerd woord doorslikken en over het gekoketteer van de auteur met zijn eigen kennis heen stappen.

In ruil voor die inspanningen leer je dan bijvoorbeeld dat de oudst geschreven, literaire tekst in het Frans en de bijna-oudste in het Duits uit 880 stammen, zich bevinden in hetzelfde manuscript en neergeschreven werden in een klooster vlak bij Gent. Leerssens begaat wel de fout Frans en Duits allebei als Frankische talen te omschrijven, maar niemand is perfect. Dat zouden we in Vlaanderen beter moeten weten dan waar ook in Europa.

Spiegelpaleis Europa. Europese cultuur als mythe en beeldvorming door Joep Leerssen is uitgegeven door Vantilt. 205 blzn. ISBN 978 94 6004 069 6

Je kan dit boek met 2,5 euro korting bestellen bij boekhandel De Groene Waterman via groenewaterman@groenewaterman.be. Vermeld bij je bestelling ‘MO*’.