Vlaamse jeugdwerkingen komen op tegen racisme

Drie jaar geleden sloegen Uit De Marge vzw en Chirojeugd Vlaanderen de handen in elkaar tegen racisme en richtten ze het Netwerk Antiracisme en -Discriminatie op. Het Netwerk verenigt zich tegen racisme binnen het jeugdwerk, maar gelooft ook dat jeugdwerk net kan helpen om racisme in de samenleving te bestrijden. Naar aanleiding van de Dag Tegen Racisme op 21 maart pakt Uit De Marge samen met het Netwerk uit met een nieuwe campagne.

‘Racisme en discriminatie hebben een enorme impact op kinderen en jongeren. We blijven daarom actie voeren’, vertelt Anneline Geerts van Uit De Marge vzw. ‘Met onze campagne brengen we getuigenissen en roepen we iedereen op om hun stem te laten horen. We zien dat steeds meer organisaties zich achter het initiatief scharen en ook onze visietekst tegen racisme mee onderschrijven. De campagne zet ook de toolbox in de kijker waar we die visie in de praktijk omzetten.’

‘Uit De Marge vzw is een Vlaams steunpunt voor jeugdbeleid en jeugdwerk met kinderen en jongeren in een maatschappelijk kwetsbare situatie. We komen op voor de rechten van deze kinderen en jongeren’, vertelt Geerts. ‘Het jeugdwelzijnswerk richt zich tot deze doelgroep, bijvoorbeeld kinderen en jongeren in armoede, met een migratieachtergrond of een vluchtverleden’, verduidelijkt Geerts. ‘Zij vinden minder makkelijk de weg naar het reguliere jeugdwerk.’

Cijfers bevestigen dat het voor kinderen en jongeren met een migratieachtergrond moeilijk kan zijn om aansluiting te vinden bij jeugdbewegingen. De laatste grote studie over het thema, uitgevoerd door de UGent in 2010, bestudeerde de Chiro, Scouts en Gidsen, de KSJ, de KLJ en FOS Open Scouting.

Die studie stelde vast dat amper 11,7 procent van de leden van de grootste jeugdbewegingen een migratieachtergrond hadden. Nochtans had 15 procent van de inwoners van Vlaanderen toen een migratieachtergrond, berekende Statistiek Vlaanderen. Bij kinderen en jongeren lag dat cijfer nog hoger.

Een recenter intern onderzoek bij Chirojeugd Vlaanderen, uitgevoerd tussen 2018 en 2020, toont een gelijkaardig beeld. De conclusies van het rapport geven aan dat kinderen met een migratieachtergrond ondervertegenwoordigd blijven in de beweging.

Dialoog staat centraal

In 2018 ging Uit De Marge vzw een partnerschap aan met Chirojeugd Vlaanderen. Ze richtten samen het Netwerk Antiracisme en -discriminatie op met het doel om verschillende perspectieven te combineren en zo racisme in het jeugdwerk te bestrijden, maar ook om via het jeugdwerk racisme in de samenleving aan te pakken.

Zo’n samenwerking tussen het jeugdwelzijnswerk en een jeugdbeweging als de Chiro levert vele voordelen op, vindt Jasper Leysen van Chirojeugd Vlaanderen. ‘De meerwaarde zit vooral in het samenbrengen van twee verschillende manieren van werken. Vanuit het welzijnswerk is er al heel wat expertise opgebouwd in het omgaan met racisme. Zij beschikken over heel wat inhoudelijke kennis over omgaan met plegers, omstaanders en slachtoffers.’

Maar ook jeugdbewegingen hebben volgens Leysen een belangrijke meerwaarde voor het Netwerk. ‘Vanuit jeugdbewegingen hebben we de nodige ervaring om moeilijke thema’s op een interessante, speelse manier over te brengen. Een manier waarbij dialoog centraal staat.’

Tegen racisme in het jeugdwerk

Want binnen het jeugdwerk kunnen kinderen en jongeren kunnen op verschillende manieren racisme ondervinden. Bovendien bestaan er verschillende vormen, waarbij de ene al wat duidelijker is dan de andere. ‘Er is zoiets als expliciet racisme, met uitspraken die overduidelijk heel racistisch en choquerend zijn. Uitspraken waarvan we weten dat ze niet kunnen. Kinderen en jongeren maken dat regelmatig mee’, legt Ikrame Kastit van Uit De Marge vzw uit.

Maar volgens Kastit bestaat er ook ‘microagressie’. Dat hoeft niet negatief bedoeld te zijn. ‘Het gaat dan evengoed om positieve opmerkingen zoals, “Amai, jij spreekt goed Nederlands”.’

En dan is er nog structureel racisme. ‘Dat zit ingebakken in onze instellingen en er mee voor zorgt dat bepaalde kinderen en jongeren onder andere minder onderwijskansen krijgen.’

Lees ook

Naima Charkaoui: ‘Racisme is schadelijker dan men denkt’

Dat kinderen en jongeren die vormen van racisme ook ervaren in het jeugdwerk, bewijzen anonieme getuigenissen die Scouts en Gidsen Vlaanderen verzamelde naar aanleiding van de Dag Tegen Racisme. Eén van de anonieme getuigen maakte zowel het impliciete als het expliciete racisme mee.

‘Niet alles is even slecht bedoeld, maar het heeft écht effect.’

‘Het gaat over verbale en non-verbale communicatie, gaande van ronduit brutaal tot onbedoeld ongevoelig tegenover een bevolkingsgroep. Soms zijn het scheldwoorden, andere keren ongegrond bang de straat oversteken, afkeurend kijken, het n-woord gebruiken zonder verpinken, verbaasd zijn wanneer iemands Nederlands “zo goed is” of het wegwuiven wanneer iemand gekwetst is enzovoort. Niet alles is even slecht bedoeld, maar het heeft écht effect.’

Ook de Chiro verzamelde getuigenissen, zoals die van Jamesson. ‘Tijdens mijn eerste jaar als aspi werd ik gepest in de Chiro’, vertelt hij op de website van de Chiro. ‘Ik kwam in een nieuwe groep terecht met nieuwe mensen. Een mede-aspi had het op mij gemunt. Aan het begin van het Chirojaar viel het relatief mee. Medeleden gaven hier en daar racistische opmerkingen. De pestkoppen schuwden de woorden “zwart” of “neger” niet. Het waren meestal algemene opmerkingen, niet rechtstreeks aan mij gericht. Er was één leidersfiguur bij de pestkoppen die de andere leden meetrok in zijn gedrag.’

Dekolonisatie is volgens het Netwerk belangrijk om racisme in het jeugdwerk te bestrijden. ‘We moeten jeugdwerkers daarover laten nadenken’, vertelt Kastit. ‘Welke impact heeft kolonisatie op mijn werking? Op mijn manier van denken of mijn omgang met kinderen en jongeren? Hoe kunnen we dat dekoloniseren?’

Kastit geeft een voorbeeld: ‘In een onderzoek werd aan kinderen met een migratieachtergrond gevraagd om een sprookje te vertellen. Alle kinderen vertelden een sprookje waarin de held of heldin westers was. Dat toont aan dat we in het jeugdwerk goed moeten nadenken over welk materiaal we gebruiken.’

Jeugdwerk tegen racisme

Maar andere getuigenissen tonen evengoed aan dat het jeugdwerk net een plek van inclusie kan zijn. Nnenna vertelt over haar ervaringen bij de KLJ. ‘Vroeger wilde ik wit zijn met lang, stijl bruin haar. Mijn KLJ-vrienden hebben mij mijn bruine huid leren aanvaarden omdat ze mij aanvaarden voor wie ik ben.’

‘Vroeger wilde ik wit zijn met lang, stijl bruin haar. Mijn KLJ-vrienden hebben mij mijn bruine huid leren aanvaarden omdat ze mij aanvaarden voor wie ik ben.’

Het Netwerk Antiracisme en -discriminatie focust daarom niet alleen op racisme binnen het jeugdwerk. Het Netwerk ziet de verschillende soorten jeugdwerk net als een manier om racisme in de samenleving bespreekbaar te maken en aan te pakken.

Dat begint op het niveau van de kinderen en jongeren zelf, vertelt Kastit. ‘Als je geen veilige plekken creëert waar over racisme kan gesproken worden, zorg je ervoor dat jongeren geen kwaliteitsvolle vrije tijd kunnen hebben. Daarnaast kunnen die veilige plekken de gelegenheid creëren om te ontsnappen en even niet over zo’n dingen te hoeven nadenken. Jeugdwelzijnswerk en jeugdwerk in het algemeen kunnen voor dat soort plekken zorgen.’

Maar de rol die jeugdwerk kan spelen gaat volgens Kastit verder. ‘We werken samen met andere middenveldorganisaties en met het beleid. En we werken beleidsvoorstellen uit. We doen ook acties, zoals een jongerencongres, een opiniestuk of filmpjes met getuigenissen van jongeren.’

Ook in de jeugdbewegingen leeft het gevoel dat jeugdwerk een belangrijke rol heeft, geeft Leysen aan: ‘Onze missie en visie is heel duidelijk. Wij willen inclusief, een afspiegeling van de samenleving zijn. We willen dat uitdragen, in de eerste plaats naar onze groepen, maar ook naar de rest van de samenleving.’

‘De toolbox die het Netwerk Antiracisme en -discriminatie uitwerkte, helpt ons daarbij. We zijn nu volop bezig om de kennis en expertise uit dat traject structureel te implementeren in de Chiro, en we hopen dat andere jeugdwerkorganisaties hetzelfde doen. Op die manier gaan we in tegen structureel racisme in de samenleving. Als we als jeugdwerksector aan hetzelfde zeel trekken, raken we al erg ver.’