Thomas Hammarberg: 'Een sociale begroting om de mensenrechten te verdedigen'

Crisis en mensenrechten

Thomas Hammarberg is Mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa en voordien was hij secretaris-generaal van Amnesty International. MO* sprak met hem in Gent, waar hij dit jaar de Amnesty Leerstoel bekleedt, over de relatie tussen besparingspolitiek en mensen, over nationale minderheden en westerse dubbelzinnigheid.

  • Bengt Oberger Bengt Oberger

Wat is de impact van de economische crisis en de soberheidspolitiek van de Europese regeringen?

Thomas Hammarberg: Europese regeringen waren al lang voor deze crisis erg terughoudend als het ging over sociale en economische rechten. In navolging van de Verenigde Staten waren en zijn de meeste overheden geneigd die sociale rechten eerder te zien als ambities dan als rechten. Al hebben de meeste Europese landen wel de acht basisverdragen van de Internationale Arbeidsorganisatie en het Sociale Charter van de Raad van Europa ondertekend.

Toch blijft het zo dat de burgerlijke en politieke rechten in Europa veel meer prioriteit blijven krijgen dan de sociale en economische rechten. Dat is een ongelukkige tweedeling van de universele rechten van de mens. Je ziet dan ook dat de regeringen bij het opstellen van hun besparingsbudgetten véél te weinig aandacht geven aan de gevolgen voor de kwetsbare groepen in de samenleving, met groeiende armoede, werkloosheid én maatschappelijke spanningen tot gevolg.

Het is verbazend hoe weinig verband er gelegd wordt tussen de budgettaire keuzes van overheden en hun mensenrechtenambities. Eigenlijk zou elke begroting moeten getoetst worden op haar mensenrechtenimpact. In Europa zijn er enkele oefeningen geweest om dat te doen voor vrouwen- of kinderrechten, maar niet voor het brede mensenrechtenspectrum.

In Europa gelooft men nog steeds dat mensenrechten beschermd worden door wetten en juridische instrumenten. Maar sociale rechten kan je beter beschermen door sociale begrotingen te maken. Alleen is zeker de Europese Unie zo gebiologeerd door het Griekse probleem, dat er voor andere dan economische prioriteiten minder ruimte is dan ooit.

In de neoliberale tijden waarin we leven wordt snoeien in de steun voor de zwakkeren gezien als vooruitgang. De dreiging die uitgaat van dat antisociale beleid geeft extreemrechtse groepen een vruchtbare ondergrond om hun boodschappen van haat voor vreemdelingen, Roma en moslims te verspreiden.

Beschouwt u ongelijkheid per se als een mensenrechtenprobleem?

Thomas Hammarberg: We zien al drie decennia een groeiende ongelijkheid in Europa. Dat betekent dat er steeds minder respect is voor de sociale rechten van mensen. Dus ja, groeiende ongelijkheid is een mensenrechtenprobleem.

Welke impact heeft dat voor de pleidooien die Europa overal ter wereld houdt ter verdediging van de mensenrechten?

Thomas Hammarberg: De beste bijdrage die Europa zou kunnen leveren om de mensenrechten te verdedigen, is ervoor te zorgen dat ze in Europa zelf gerealiseerd zouden worden. Wie thuis losjes omspringt met de rechten van mensen heeft natuurlijk geen been om op te staan als hij elders wil preken over mensenrechten. Je merkt dan ook dat Europa steeds vaker een spiegel voorgehouden wordt, met vragen als: ‘Wat doen jullie voor de rechten van migranten? Hoe worden moslims bij jullie behandeld?’ Die wederzijdse kritiek is een goede zaak, indien ze tenminste constructief benaderd wordt, als een kans om tot een betere praktijk te komen.

Zijn Europeanen bereid om bekritiseerd te worden door landen uit Afrika of Azië?

Thomas Hammarberg: Er is een groeiend besef dat we niet perfect zijn en dat we dus ook zaken te leren hebben. Maar het dominante gevoel blijft dat wij het beter doen dan de anderen. Een goede stap is wel geweest dat de Europese landen aanvaard hebben deel uit te maken van de regelmatige “universal periodic review’ procedures, waarin elk land doorgelicht wordt op zijn mensenrechtenpraktijk. Die houding heeft het hele proces in gang gezet en dat loopt behoorlijk goed momenteel.

Zijn de rechten van nationale minderheden een probleem in Europa?

Thomas Hammarberg: Het beeld is gemengd. Er is een Framework Convention on National Minorities, die niet geratificeerd is door België. Maar een aantal landen verwerpen de idee van het bestaan van nationale minderheden gewoon omdat ze het tegengesteld vinden aan de hele idee van de natie. Dat geldt uiteraard voor Frankrijk, maar ook voor Griekenland en Turkije.

Er zijn landen die proberen te onderhandelen met hun minderheden, er zijn er ook die grensoverschrijdende nationalisme stimuleren -bijvoorbeeld de Hongaarse overheid die Hongaarse minderheden aanspreekt in Roemenië en Slowakije. Dat veroorzaakt uiteraard interne maar ook internationale spanningen. Er zijn gelijkaardige spanningen tussen Polen en Litouwen over de Poolse minderheid in Litouwen. Er zijn de spanningen in de Baltische staten over de Russischsprekende minderheden. De Macedonische minderheid wordt in Griekenland niet erkend en mag zelfs volgens het gerecht geen eigen organisatie oprichten. En dat alles, vrees ik, wordt erger naarmate de crisis en de ongelijkheid toenemen.

Wat de volgende jaren wellicht niet zal veranderen.

Thomas Hammarberg: We zullen in elk geval een verdere ontwikkeling van de opkomende landen zien -wat een goede zaak is, want het zorgt voor internationale herverdeling. De kans is groot dat die evolutie zorgt voor een blijvende druk op onze eigen sociale zekerheidssystemen, en dus moeten overheden en politici daar verantwoorde reacties op durven geven, in plaats van de populistische en nationalistische gevoelens van de kwetsbare bevolking aan te spreken. De gevestigde partijen legitimeren op die manier immers het extreemrechtse discours. Ze zouden helder moeten communiceren over de waarden waar we al jaren voor strijden.

Wat doe je als de ene waarde botst met de andere, als bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting botst met de bescherming van minderheden of van de democratie zelf?

Thomas Hammarberg: Vrijheid van meningsuiting is uiteraard een fundamenteel recht, maar dat betekent niet dat er geen grenzen aan zijn. Denk maar aan kinderporno. Maar het geldt ook voor hate speech, omdat die de rechten van de geviseerde groepen en mensen schendt. Ook voor zaken als internetvrijheid of godslastering is er geen eenvoudig, eenduidig antwoord mogelijk. We moeten ergens de lijn trekken, maar we moeten dat vooral doen op basis van een breed maatschappelijk gesprek.

Volgens Willy Laes, ex-voorzitter van Amnesty International Vlaanderen, is het hele VN-systeem dat de mensenrechten zou moeten promoten op dit moment gekaapt door landen die de mensenrechten juist willen uithollen, omdat ze zelf ondemocratisch zijn of omdat ze theocratisch zijn.

Thomas Hammarberg: Er zit wel waarheid in de stelling dat de universaliteit van de mensenrechten onder druk staat vanuit de hoek van cultuurrelativisten. Alsof mensenrechten in sommige landen wel en in andere landen niet van toepassing zouden zijn. Er zijn te veel overheden in de VN die van de mensenrechten af willen omdat ze geen pottenkijkers willen in hun eigen affaires. Maar je kan niet een beetje universeel zijn. Je mag dan ook niet het debat aangaan over de vraag of de universele mensenrechten wel overal toepasbaar zijn.

Veel interessanter is deel te nemen aan het gesprek binnen tradities waarvan sommigen claimen dat ze geen ruimte laten voor sommige mensenrechten. Als godsdiensten verzet aantekenen tegen bepaalde mensenrechten, dan zijn er in alle religieuze tradities geleerden die het tegendeel beweren, op basis van diepgaande kennis van hun eigen godsdienstige teksten en tradities. Het probleem met mensenrechtenorganisaties of -verdedigers is dat we veel te weinig verbonden zijn met het dagelijkse leven van de betrokken mensen. Wij blijven te vaak opgesloten in onze eigen argumentatie, terwijl heel veel mensen de relatie tussen die rechten en hun eigen leven niet zien.

Heeft dat te maken met het feit dat we blijven hameren op politieke en burgerlijke rechten, terwijl zij eerder belang hechten aan sociale en economische rechten?

Thomas Hammarberg: We moeten meer aandacht geven aan sociale rechten, maar we mogen geen tegenstelling tussen de verschillende soorten mensenrechten aanvaarden. We weten immers dat politieke rechten een belangrijk instrument zijn om sociale rechten af te dwingen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.