Aanhoudende manifestaties in Burundi: een getuigenis

Nkurunziza kondigde vorige zaterdag zijn omstreden kandidatuur voor een 3^de mandaat aan, wat indruist tegen de Burundese grondwet en de vredesakkoorden van Arusha. Deze beslissing leidde quasi onmiddellijk tot hevige manifestaties. Één van onze informanten, René-Claude, werkt in Bujumbura als mensenrechtenactivist en wij konden hem bereiken voor een exclusief interview over de situatie zoals door hem ervaren:

Hoe heb je de voorbije dagen doorgebracht?

Ik bleef overwegend thuis, in de nabijheid van mijn gezin. Mijn kinderen huilen en vragen me wat er gebeurt, maar ik vind het moeilijk een antwoord te bedenken op die vraag.

Ik sta machteloos als mensenrechtenactivist en gezinshoofd tegenover een situatie die makkelijk had kunnen vermeden worden. Ik ben blij nog in leven te zijn, maar ik vrees dat de nabije toekomst weinig goeds voorspelt.

Het labiel evenwicht tussen vreedzame betogingen en wanhopig gewelddadige manifestaties kan snel ontaarden in complete chaos. De politie is niet neutraal en weinig georganiseerd.

Welke standpunten worden verdedigd tijdens de manifestaties?

Enerzijds is er de kant van de demonstranten, overwegend jonge mensen die hun ongenoegen uiten over de erbarmelijke omstandigheden waarin ze moeten leven; werkloosheid, het gebrek aan levensmiddelen en kansen tot zelfontplooiing (gezondheidszorg, onderwijs , …) en de weinig optimistische toekomstperspectieven. Die jongeren willen verandering en verzetten zich bijgevolg tegen de presidentskandidatuur van Nkurunziza, die in hun ogen geen verbetering brengt.

Anderzijds zijn er de aanhangers van de president en zijn regerende partij die hem koste wat het kost aan het hoofd van de staat willen houden, vaak uit eigenbelang of andere ‘dubieuze’ motieven.

Het labiel evenwicht tussen vreedzame betogingen en wanhopig gewelddadige manifestaties kan snel ontaarden in complete chaos.

Op verschillende momenten kwam het tot een confrontatie, vooral op plaatsen waar de politie haar rol niet goed speelt. Ook wordt ze beschuldigd van het ondersteunen van de aanhangers van Nkurunziza en van inbreuken tegen de mensenrechten.

De politie schiet met scherp op de demonstranten. Wat met hun rol als ‘beschermer van de burger’?

Het is absurd om te zien hoe een ordedienst zoals de lokale politie blindelings en zonder mededogen het vuur opent op demonstranten die, zowel gesteund door de Burundese grondwet als door de internationale wetgeving, louter en alleen hun burgerlijke en politieke rechten verdedigen.

Helaas blijft het onrecht duren met doden en gewonden tot gevolg, die makkelijk vermeden hadden kunnen worden. Wat er tot nu toe is gebeurd, daagt de politie, de politieke autoriteiten en mensenrechtenorganisaties uit, om out of the box te denken en actief te zoeken naar een vreedzame verderzetting van het basisrecht tot verzet tegen politieke onderdrukking.

Het leger beschermde de voorbije dagen de demonstranten, een voorbode van een mogelijke coup d’état?

Het leger werd ingezet om de gemoederen tussen de politie en de manifestanten te bedaren. Door de militaire aanwezigheid werden verdere inbreuken tegen de mensenrechten vermeden. Ik durf echter geen uitspraak doen over een mogelijke staatsgreep door het leger, die naar mijn mening weinig opbouwend zou zijn.

Ik denk dat het leger louter en alleen tussen beide kwam om een voorlopige verdere escalatie van de opstanden te vermijden.

Nkurunziza verwijst naar de gebeurtenissen van 1993, toen voormalig (Bahutu-)president Melchior Ndadaye vermoord werd. Tot op welk niveau kunnen we zijn discours interpreteren als een etnisch discours? Bestaat er de mogelijkheid dat het huidig politiek conflict omkantelt naar een etnisch conflict?

De toespraak waarnaar u verwijst heeft veel onrust uitgelokt en zorgde voor ongerustheid  binnen de politieke oppositie, de civiele samenleving en internationale waarnemers die nauw de situatie in Burundi opvolgen.

Het is een discours dat het vermogen heeft om ‘de oude etnische demonen’ van de Burundese burgeroorlog te ontwaken; onze samenleving is nog steeds kwetsbaar en zeer gevoelig op dit vlak, desondanks de inspanningen van verscheidene verzoeningsprojecten.

De kwestie van een mogelijke derde ambtstermijn van de huidige president is van politieke en juridische aard, maar er is de groeiende tendens om die verkeerdelijk te benaderen vanuit een ‘etnische’ hoek.

De entourage van de president is al langer bezig met het op verschillende niveaus van de samenleving verspreiden van een valse waarheid; dat er zoiets zou bestaan als een complot van de Batutsi tegen de Bahutu.

Hutu leiders uit het maatschappelijk middenveld of de oppositie die zich verzetten tegen de inconstitutionele 3^de ambtstermijn worden voorgesteld als ‘verraders’ van hun ‘etnische gemeenschap’. Hetzelfde complot zou zelf een internationaal karakter hebben door steun van een buitenlandse Batutsi-gemeenschap, met fantasievolle maar gevaarlijke allusies in Rwanda, Uganda en de Batutsi-diaspora in het westen.

De kwestie van een mogelijke derde ambtstermijn van de huidige president is van politieke en juridische aard, maar er is de groeiende tendens om die verkeerdelijk te benaderen vanuit een ‘etnische’ hoek.

Dit alles lijkt misschien triviaal en lachwekkend op het eerste gezicht, maar in een land dat tientallen jaren politiek en etnisch geweld ervaren heeft gebaseerd op allerhande manipulatie, is er een groot risico dat een dergelijk discours zou leiden tot massaal geweld.

De President van de Republiek, de politieke oppositie en alle andere spilfiguren moeten zich absoluut houden aan een genuanceerd discours want dergelijke ‘etnische geladenheid’ kan leiden tot heel wat misbruik, ongeacht politieke oriëntatie.

Alle nationale en internationale actoren die instaan voor het behoud van vrede en stabiliteit in het land moeten investeren in het bestrijden van dergelijke haatspraak om verdere escalatie van geweld te vermijden.

Hoe zie je de rol van de internationale gemeenschap?

Ik denk dat de Burundezen zelf in eerste instantie de situatie met moed en vastberadenheid in de ogen moeten durven kijken en handelen in naam van het welzijn van alle burgers. 

Dit betekent niet dat ik geen rol weggelegd zie voor de internationale gemeenschap binnen de handhaving van de stabiliteit in het land.

Oorlog en vrede hebben internationale actoren veel gekost, daar ze zwaar hebben geïnvesteerd om de burgeroorlog te beëindigen. Dezelfde internationale gemeenschap ondersteunde veel programma’s ter versterking van de vrede en ontwikkeling in Burundi en een nieuwe burgeroorlog zou deze inspanningen teniet doen.

Het wordt tijd dat de internationale gemeenschap een duidelijk en eenduidig standpunt inneemt om een eind te maken aan deze cyclus van geweld en mee te bouwen aan een gezond socio-politiek klimaat.

Ik betreur ook vaak de late tussenkomst van de internationale gemeenschap. Ook nu bleven verschillende landen eerder ambigu inzake hun standpunt over de volgende verkiezingen die ze liever transparant en democratisch zien verlopen.

De huidige omstandigheden voorspellen echter het tegendeel als we onder andere kijken naar de onderdrukking van de oppositiepartijen, het maatschappelijk middenveld, de media, enzovoort. Het wordt tijd dat de internationale gemeenschap een duidelijk en eenduidig standpunt inneemt om een eind te maken aan deze cyclus van geweld en mee te bouwen aan een gezond socio-politiek klimaat.

Hoe zie je de nabije toekomst?

Ik blijf optimistisch en roep op tot gezond verstand van beide kanten. De Burundese gemeenschap verdient beter dan een nieuwe vruchteloze en kostelijke oorlog. Het land, nog zo fragiel na jarenlang conflict, zou een nieuwe oorlog niet overleven…