Alle wegen leiden naar Shanghai

Het verhaal van Qu is absoluut niet uniek, net zoals hem zoeken vele interne immigranten tijdelijk en soms permanent een beter leven in de grote steden van China, bij uitstek in het noorden en oosten van het land.

Het is de grootte van de stad die zo velen aantrekt; het klinkt absurd maar een arbeidsmarkt van twee miljoen als Ürümqi is snel verzadigd in een land als China.

Vooral laaggeschoolde personen hebben het moeilijk een goede job te vinden in hun eigen stad of dorp. Het is voor hen vaak eenvoudiger uit te wijken naar onbekend terrein en daar nieuwe ondernemingen op te zetten.

Zo’n verhuis vereist echter een zekere inspanning en gaat vaak gepaard met een verlies van het sociale kapitaal dat men lokaal had uitgebouwd.

Inkomens tussen de rurale en stedelijke gebieden liggen zelfs binnen eenzelfde provincie ver uiteen.

Immigratie neemt verscheidene vormen aan, zowel tijdelijk als permanent, zowel studie als werk en zowel in groep als alleen. Het succes is sterk variabel en afhankelijk van het type immigratie, maar ook van persoonlijke factoren, geluksfactoren en het opbouwen van, onder andere, sociaal kapitaal.

Aan de basis ligt een structureel onevenwicht in de welvaart binnen China. Inkomens tussen de rurale en stedelijke gebieden liggen zelfs binnen eenzelfde provincie ver uiteen.

Ter illustratie zijn bijna alle taxichauffeurs in Chengdu van buiten de stad. De vraag naar taxichauffeurs blijft toenemen en de lokale bevolking weigert deze jobs op te nemen, wat de toegang erg laagdrempelig maakt. Vreemd genoeg komt zo het kennen van de routes even op de achterbank terecht.

Afhankelijk van de hukou

Het verhaal van immigratie in Shanghai is complex omdat de regio een gigantische verscheidenheid aan migranten aantrekt. Het beruchte hukou-systeem verdeelt de bevolking volgens een rurale-stedelijke breuklijn.

Binnen dit systeem wordt een burger zijn of haar toegang tot structurele middelen zoals onderwijs, gezondheidszorg of werkgelegenheid gekoppeld aan diens residentieel statuut.

Hier wordt door critici geargumenteerd dat er een feitelijke tweedeling in de samenleving wordt gecreëerd. Het model stelt de Chinese staat echter in staat om de befaamde langdurige sterke groei in stand te houden door een stop te zetten op natuurlijke migratie.

Daar komt nog bij dat het statuut overdraagbaar is van ouder op kind, wat het conflict uitspreidt over intergenerationele grenzen heen.

De overgang van rurale naar stedelijke hukou is niet evident en het is ook niet duidelijk wanneer iemand genoeg resources kan opbouwen om een hukou-shift te realiseren.

Wel blijkt dat succes op de arbeidsmarkt en sociale contacten hiertoe bijdragen.

Deze voorgenoemde factoren zijn echter ook afhankelijk van de hukou zelf, wat een probleem van interdependentie creëert; je moet een goede job vinden zodat je permanent burger kan worden, maar alle goede jobs zijn net voorbehouden aan permanente burgers. Dit draagt bij tot de rigiditeit van het bestaande systeem.

Grosso modo kan immigratie drie uitkomsten hebben; tijdelijke immigratie, (semi-)permanente rurale (non-residentiële) immigratie en permanente stedelijke (residentiële) immigratie. Deze driedeling weerspiegelt ook een zekere hiërarchie tussen inwoners waarbij diegene die permanent immigreren dit kunnen doen vanwege hun uitzonderlijk netwerk en vaardigheden.

Door de voorgenoemde rigiditeit van het hukou-systeem valt zelfs te argumenteren dat permanente immigranten, door de band genomen, beter af zijn dan de lokale bevolking omdat ze hun hukou verkrijgen door er met kop en schouders bovenuit te steken.

Middenin vind men de permanente rurale immigranten die informele inwoners van de stad zijn. Hun aantal blijft toenemen en ze vertekenen de populatiemetingen binnen de steden.

In China heerst een cultureel minderwaardigheidsdiscours ten opzicht van de rurale levensstijl die een vreemde vorm van discriminatie teweegbrengt binnen de steden. De permanente inwoners van rurale afkomst zijn hier uiteraard het grootste slachtoffer van.

Immigratie hub

Dit immigratie narratief bevat uiteraard een veelvoud aan pijnlijke episodes, maar ook talrijke succesverhalen.

Een traditioneel relaas dat de moeilijkheden van immigratie illustreert betreft de stroom aan tijdelijke immigranten die van stad naar stad trekken om op korte termijn aan gigantische infrastructuurprojecten te werken doorheen het land.

Het is een inspanning die veel eist van de immigranten, vaak weinig opbrengt en gepaard gaat met substantiële stress en gezondheidsrisico’s.

De vooruitzichten van immigratie zijn vaak beter dan mee te draaien in de lokale economie.

De vaardigheden die men verkrijgt door dit werk blijven meestal beperkt. Zeer vaak leidt dit er toe dat deze arbeiders ‘des gens en excès’ worden die er niet in slagen substantiële vaardigheden op te bouwen en zodoende in een neerwaartse spiraal van vervreemding terechtkomen.

Aan de keerzijde kan dit systeem uiteraard enkel bestaan wanneer alternatieven schaars zijn. Dit is een van de tragedies van het systeem; het blijft voor individuele werkers vaak rationeel om zich in dienst te laten stellen voor deze infrastructuurwerken omdat de lokale economie vaak niet aangepast lijkt aan hun effectieve noden.

De vooruitzichten van immigratie zijn vaak beter dan mee te draaien in de lokale economie. Dit is zo omdat de lonen er erg laag liggen en het te moeilijk is tewerkgesteld te worden.

Daarnaast zijn er wel mensen die er in slagen de bronnen die China te bieden heeft uit te putten voor het eigen voordeel.

Zo is Yang een jonge man die net zijn bachelorsdiploma in de ingenieurswetenschappen behaald heeft. Net als Qu werkt hij tijdelijk in Shanghai om snel wat geld te verdienen. Hij werkt om terug te kunnen gaan naar zijn thuisstad in Yunnan. Zijn twee broers zijn eerder al teruggekeerd. Voordien studeerde hij in Nanjing.

‘Thuis is het zeer moeilijk om werk te vinden, maar ik hoop dat ik met deze opleiding iets kan gaan doen. Ze hebben nood aan ingenieurs in Yunnan. Daarom vind ik studeren echt ontzettend belangrijk’, zegt hij.

Aan de andere kant kan een toegenomen mobiliteit dus ook leiden tot een toevoer van intellectueel kapitaal naar regio’s waar dit voorheen moeilijk was.

Met wat optimisme kan men hopen dat deze toevoer er wederzijds voor zorgt dat de lokale economie groeit en diversifieert. Dit heeft de Chinese staat zelf ook niet koud gelaten; grote infrastructuurwerken en investeringen in educatieve projecten in het westen van het land zijn deels het gevolg van deze redenering.

‘Shanghai is een stad van migranten.’

Chen, een zakenvrouw, komt oorspronkelijk uit Hangzhou, een stad vlakbij Shanghai. Ze verblijft nu permanent in Shanghai, waar ze werkt voor een Amerikaanse multinational.

‘Shanghai is een stad van migranten. Originele Shanghainezen zijn vrij klein van statuur, maar je merkt het niet meer in het straatbeeld; er zijn zoveel mensen van het noordoosten en die zijn groter’, laat ze me weten.

Chen behoort tot de gegoede klasse en is erin geslaagd een succesvolle carrière uit te bouwen; ze reist voortdurend voor het werk en heeft een man die werkt in de lucratieve IT-sector. Het is geen toeval dat ze van de directe omgeving komt, ze komt van de rijkere regionen van China en heeft een substantieel lokaal netwerk.

Toch blijft er één constante, Shanghai trekt mensen aan omdat de levensstandaard er hoger ligt voor iedereen. Zelfs voor een hoogopgeleide Chinees blijft het een verwezenlijking om het hier te maken. Het relatieve gemak waarmee Chen dit alles heeft verwezenlijkt duidt echter op een fundamentele discrepantie, de opportuniteitskosten gekoppeld aan immigratie zijn niet gelijk voor iedereen en dit zorgt voor een versterking van al bestaande ongelijkheden.

Als we terugkomen op het verhaal van Qu, is het niet zeker in welke situatie zulke immigranten zich bevinden. Ze verblijven hier lange tijd en zijn deel van de semi-permanente residenten die je hier regelmatig tegenkomt. Hij en zijn familie bouwen hier een leven op en op een dag zullen zijn kinderen in de stad naar school gaan.

Het is ongetwijfeld waar dat de levensstandaard van de familie hoger ligt dan in Ürümqi. De vraag blijft echter in welke mate hun huidige situatie houdbaar is op lange termijn. Tot nog toe doet hij het goed, hij lacht naar me en zegt: ‘Drie jaar! We zitten hier al drie jaar!’. Maar de kans dat Qu er in slaagt een permanente inwoner van de stad te worden is erg klein en terugkeren lijkt al evenmin een optie.