Schoonheid, gastvrijheid en schizofrenie

Ook de vissers moeten het met minder doen. ‘Emily’ dobbert rusteloos in de haven. Ze wacht op haar eigenaar en is klaar om te vertrekken. Haar baasje zit in de kerk, in de koffiebar of ligt voor tv naar de Italiaanse voetbal te kijken. Vandaag wordt er niet gevaren en gevist. De zee is namelijk te ruw, elk risico wordt vermeden. Het dek van andere bootjes wordt geschrobd, de touwen hersteld. Voor betere tijden.

Er zijn teveel vissers, zegt Paco. En velen respecteren de natuur niet. Wie kleine visjes vist, verliest later namelijk de grote. Sommige vis wordt beter gemeden. “Attenzione Pesce palla maculato”. Wie koffie gaat drinken, wordt door de affiche gewaarschuwd. Gelukkig drinkt iedereen hier koffie, de ganse dag door. Daarnaast is vissen niet alle dagen even ontspannend. Niemand wil op volle zee op een schip drenkelingen botsen en een trauma mee blijven trotseren. Of een lichaam van een ongelukkige gelukzoeker in zijn netten strikken.

CO2

“Om het eiland echt te kennen moeten we overal rondrijden”. Toni staat alvast te wachten met zijn moto. Het is een wit exemplaar, vol bloedrode hartjes. Opvallen zullen we doen, tijdens onze rondrit. Het station voor klimaatobservatie is de eerste stop.

Damiano Sferlazzo, tevens vice-burgemeester van Lampedusa, is er aan het werk. Zijn ogen lichten op als hij het even niet over de migrantenproblematiek moet hebben. “Lampedusa is een idyllisch eiland.” Daar hoeft hij en menig ander Lampedusani me niet meer van te overtuigen. Als een klein kind vertelt hij hierna enthousiast over het belang van dit station waarvoor hij verantwoordelijk is.

Cijfers en tabellen dansen voor mijn ogen op de computers. Voor hem kennen die echter geen geheimen. Door de geïsoleerde ligging van het eiland zo ver van het vasteland is het een van de belangrijkste stations ter wereld in zijn sector. De vervuiling is nagenoeg verwaarloosbaar, en het biedt zich als een unieke kans voor studies rond CO2 en klimaatverandering. Rapporten worden heen en weer gestuurd naar partners in de VS.

Porta d’Europa

Zelfs midden in de indrukwekkende natuur en met een opvangcentrum in reconstructie kunnen we niet om het overheersende immigrantenprobleem heen. Plots staat de Porta d’Europa voor onze neus. Eenzaam, verlaten, indrukwekkend. Enkel gezelschap gehouden door een slapende chauffeur in een auto. Dit monument, gemaakt door de Italiaan Domenico Palladino in 2008, moet ons voor eeuwig doen herinneren aan de vele migranten die hun leven verloren in de Middellandse Zee.

Lampedusa, de poort naar Europa voor sommigen. Het graf voor anderen. De poort verwelkomt. De Lampedusani zien het monument als het symbool van hun gastvrijheid. “Kom maar binnen” lijken ze te zeggen. “We geven je een warme tas koffie en een bed”. We mogen ook niet vergeten dat ze dit werkelijk hebben gedaan. Toen de Arabische lente in 2011 aanbrak, en het eiland uit zijn voegen barstte, hebben menig Lampedusani mensen opgevangen, gekleed en gevoed.

“Daar, in die baai, is er een boot gezonken.” We kijken en zwijgen, minutenlang. Er valt weinig toe te voegen aan dit trauma, een van de vele. Het is er, en het is overduidelijk gegraveerd in de hoofden van alle Lampedusani. Onherroepelijk hebben we het toch plots over 3 oktober 2013. “Waarom werd er zoveel meer aandacht geschonken aan deze 300 doden dan aan die anderen die hier apart van ‘het grote drama’ om het leven kwamen? Waarom is er dan pas actie ondernomen? Is één dode, één mens an sich minder waard dan elk leven van die 300 doden? Zijn 300 drenkelingen erger dan pakweg vijf?” De macht van het getal, men geraakt er hier niet over. Het is niet de eerste keer dat iemand erover begint

Schizofrenie

Als de avond valt en de maan boven het water komt piepen moeten we nog een laatste stop doen. “Kijk”, zegt Toni. Daar ligt Afrika en daar ligt Europa. We draaien even om onze as. “Wie zijn wij?” Het is een retorische vraag.

Lampedusa is niet voor niets de poort naar Europa. Zijn ligging, nagenoeg in het midden tussen Europa en Afrika, is voor de immigranten perfect. Maar Lampedusa blijft letterlijk een poort. Een middenstuk. Het eiland is als het ware een niemandsland tussen twee werelddelen, een transitzone. Dit verklaart ook de schizofrenie van de bewoners.

Men weet niet goed wie men is. Geografisch is Lampedusa ooit van Afrika afgescheurd. De zee is 80 meter diep tussen Lampedusa en Tunesië tegenover 1000 meter diep richting Sicilië. Maar politiek behoren ze tot Italië. Italië dat hen, naar hun eigen aanvoelen, in de steek laat.