Bangladesh: een onrustig vertrek

Shahbag: de illusie van een Bengaalse Lente

Even was er hoop dat het politieke landschap in Bangladesh grondig door elkaar geschud zou worden door een golf van geweldloos protest. Net als in Egypte en Tunisië stroomden duizenden jongeren samen op het Shagbag-plein. Hun politieke eis: de doodstraf voor Delwar Hossain Sayedee, één van de leiders van de Jamaat-e-Islami, beschuldigd van oorlogsmisdaden tijdens de onafhankelijkheidsoorlog.

Bangladesh is sinds de onafhankelijkheidsoorlog van 1971 een verdeelde maatschappij. Aan de ene kant kwam een groot deel van de bevolking in opstand tegen West-Pakistan (hedendaags Pakistan) waarbij de links-seculiere Awami League (AL) een belangrijke rol speelde. Aan de andere kant waren voornamelijk Islamitische groepen gekant tegen een onafhankelijk Bangladesh. Het resultaat? Naar schatting één miljoen doden en miljoenen vluchtelingen.

Shahbag dient dus niet zozeer gezien te worden als een vernieuwing, maar eerder als een continuering van reeds bestaande politieke tendenzen.

De politisatie van de Bengaalse maatschappij

Bangladesh wordt momenteel beheerst door twee politieke krachten. Enerzijds is er de huidige regeringspartij, de Awami League. Anderzijds is er de Bangladesh Nationalist Party (BNP) in coalitie met de kleinere Jamaat-e-Islami. Van zodra één van deze blokken aan de macht is worden maatschappelijke instituties, van de rechterlijke macht tot de veiligheidsdiensten, gepolitiseerd door middel van politieke benoemingen. Vanwege de zeer zwakke rol die de oppositie speelt binnen dit systeem, is de enige overblijvende optie een op confrontatie gerichte straatpolitiek. Bangladesh heeft dan ook een geschiedenis van algemene stakingen, hartals genoemd, die dikwijls ontaarden in geweld.

De rechtzaak tegen Delwar Hossain Sayedee wordt door velen gezien als een politiek maneuver van de AL om de oppositie te verzwakken. Hoewel Sayedee in eerste instantie levenslang kreeg, zorgde de politieke druk van de Shahbag protesten ervoor dat Sayedee in beroep de doodstraf kreeg. Sindsdien is er een spiraal van geweld ontstaan, waarbij de oppositie de ene hartal na de andere organiseert en waarbij de veiligheidsdiensten disproportioneel hard terugslaan. Zo kwamen al meer dan 70 mensen om en werden afgelopen week nog 150 kaderleden en activisten van de BNP gearresteerd.

Pre-electorale verkiezingskoorts

Een laatste factor die zeker invloed speelt bij de huidige onrust zijn de verkiezingen die eind dit jaar plaats zullen vinden. Bangladesh is een prille democratie en werd tot de jaren ’90 geregeerd door het leger. Om bij verkiezingen een vlotte regeringswissel te garanderen werd daarom aan het eind van de ambtstermijn van een regering een neutrale ‘care-taker’ administratie geïnstalleerd. Vorig jaar heeft de AL deze provisie echter uit de grondwet geschrapt, zeer tot onvrede van de oppositie die vreest dat dit de weg zal openzetten voor verkiezingsfraude. De International Crisis Group schreef hier vorig jaar al over dat:

“If the AL continues to refuse the reinstatement of a caretaker government system, political violence is likely.”

Een voorspelling die nu bewaarheid lijkt te worden.