Burkina Faso: Het is niet gemakkelijk

Mocht Michel ook de Belgische pers hebben kunnen volgen de voorbije week, dan zou hij met nog meer bitterheid spreken over de toestand in zijn eigen land. Ook in Burkina Faso doen onderzoeksjournalisten en speurders hun best om corruptie en belangenvermenging aan het licht te brengen. Ontslagen vallen daarbij zelden. Niemand krijgt een boete of een andere straf. Van een streng en rechtvaardig vonnis door een rechter is al helemaal geen sprake. Als er al eens iemand aan de kant wordt geschoven, zoals dat het uitzonderlijke geval was voor generaal Zagre, de voormalige stafchef van het Burkinabè leger, die ervan verdacht wordt in september 2015 onder één hoedje te hebben gespeeld met de putschist Diendere, dan krijgt die op een gouden schoteltje een veilige en goedbetaalde job aangeboden. Zagre werd onlangs benoemd tot ambassadeur van Burkina Faso in buurland Ghana.

Straffeloos

De organisatie REN-LAC (Réseau National de Lutte Anti Corruption) veroordeelde tijdens een persconferentie deze week andermaal de tergende traagheid van de justitie in Burkina Faso, die volgens haar leidt tot “une impunité en gestation” (straffeloosheid in volle ontwikkeling). Het feit dat een orgaan dat de corruptie monitort en ook nog mag veroordelen bestaat, is op zich natuurlijk een goede zaak. Als beleidsmakers de rapporten en adviezen die er uit voortvloeien keer op keer vrolijk naast zich neerleggen, is het echter niet meer dan een schoonheidsoperatie, enkel goed voor het democratisch vernis van het land, en dus ook voor de toestroom van buitenlandse fondsen.

On hold

Over de rechtszaak tegen laatste de regering van Blaise Compaore – het lang aangekondigde proces dat op 27 april van start had moeten gaan – zijn de meningen, zelfs onder juristen, verdeeld. De communicatie over het juridisch gevecht tussen het Grondwettelijk Hof en het Hooggerechtshof (de enige instantie die een president en zijn regeringsleden kan vervolgen) is zo vaag en onduidelijk dat niemand nog precies weet waar het over gaat en waar het al of niet toe kan leiden. De feiten zijn nog het duidelijkst: het proces staat on hold en geen mens weet wanneer en of de draad weer wordt opgenomen. Nochtans is het dit proces dat, samen met de nog veel meer iconische zaken van Thomas Sankara, Norbert Zongo en Dabo Boukary, het vertrouwen van de bevolking in justitie, en het respect voor de overheid in het algemeen, zou kunnen herstellen.

Het geld is op

Het begrip is ver zoek. Zowat alle instellingen en staatsdiensten zijn intussen de revue gepasseerd, met een staking van minstens 72 uur of een sit-in van meer dan een week. Het raderwerk van de samenleving loopt daardoor nog manker dan daarvoor al het geval was.
‘Er is geen geld. De staatskas is leeg.’ Dat is steevast het antwoord van de overheid op de eisenpakketten van de stakers. Dat is ook het antwoord op de schrijnende situaties in de gezondheidszorg en het onderwijs. Een dag na het bezoek van de eerste minister aan het universitair ziekenhuis Yalgado in Ouagadougou, waar een zwaargewonde jongen van 23 overleed bij gebrek aan apparatuur op de spoeddienst, kondigde de ministerraad de aankoop aan van 1700 nieuwe voertuigen, voor het ‘op punt stellen van het nationale wagenpark’.

Sinds januari van dit jaar vielen in Burkina Faso ook nog eens 33 doden door terreurdaden, voornamelijk in het noorden van het land. De militaire operaties daar oogsten gedeeltelijke successen, maar de dreiging blijft en dat heeft nog altijd immense gevolgen voor zowat alle domeinen van het leven hier.

Broeierig ontevreden

Ouagadougou is broeierig van ontevredenheid, en toch gebeurt er niets. Waarom zwijgt de politieke oppositie? Waar is het spontaan burgerverzet van de volksopstand in oktober 2014 en de staatsgreep van september 2015 gebleven? Waar zitten de jongeren van de Balai Citoyen en de andere burgerorganisaties?

Het zou niet juist zijn om te zeggen dat ze volledig onzichtbaar zijn geworden. Af en toe komt er een verklaring in de pers of via sociale media. Het Cadre de Concertation National des Organisations de la Société Civile (CCNOSC) van Safiatou Lopez bracht een rapport uit dat behoorlijk vernietigend is voor de huidige regering («Situation nationale: Entre amateurisme et tâtonnement, regard critique du CCNOSC/APDC»). De oppositie hield een grote meeting waar ook zij straffe taal sprak.

Muurvast

Maar actie blijft uit. Ik sprak erover met enkele mensen van de Balai Citoyen. De beweging lijkt zich in te dekken tegen gezichtsverlies. Ze zien op dit moment geen grote gemeenschappelijke drijfveer die een massale mobilisatie mogelijk maakt. Ze willen geen oproep doen die maar een paar honderd mensen op de been brengt. Iedereen is druk bezig met overleven.

En eigenlijk is er ook geen alternatief. Burkina Faso, het land dat het hele continent hoop gaf en in verandering deed geloven, zit op dit ogenblik muurvast. De democratisch verkozen nieuwe regering brengt het er zo mogelijk veel slechter van af dan de opeenvolgende regeringen van milde dictator Blaise Compaore. In geen enkel opzicht staat de MPP (de partij van huidig president Roch Kabore) voor de vernieuwing en de frisse verandering die ze tijdens de campagnes beloofde. Bijna alle andere figuren van enig moreel gewicht zijn gezwicht voor de geur van geld of de belofte van rust. Een nieuwe generatie politici is zelfs niet in de maak, en een alternatief dat genoeg vertrouwen wekt, ligt dus alles behalve voor de hand. De focus van de Balai Citoyen ligt daarom voorlopig op vorming en sensibilisering. De beweging richt zich in de eerste plaats op de schoolgaande jeugd en jongvolwassenen, in de hoop de kiemen te leggen voor wat ooit een stevige nieuwe politieke klasse zal zijn.

Ka nana yé

Burkina Faso is niet in oorlog. Er is geen buitensporig geweld. Er vallen niet dagelijks tientallen doden. Het staatsapparaat is functioneel in de strikte zin van dat woord. De meeste mensen doen het mogelijke en ook het onmogelijke om de eindjes aan elkaar te knopen, om aan de toekomst te bouwen, en om de veerkracht en de humor in leven te houden. Een frisse pint helpt al eens en de verkoeling van een nu regelmatige regenbui ook. Maar de hoop slinkt elke dag. En op alle lippen ligt “ka nana yé”, het is niet gemakkelijk.