Chileense branden, smeulende volkswoede

Na de hevige branden in Chili enkele maanden geleden speculeren de getroffen land- en wijnbouwers volop over de oorzaken. Een ding is duidelijk, de branden leggen het laisser-faire regime van de Chileense overheid bloot, stelt wereldblogger Zjos Vlaminck vast. En de slachtoffers? Die worden aan hun lot overgelaten.

Donderdag 9 februari 2023. In de eetkamer van Señora Estella’s huis draait het wiel van een zelfgemaakte maïsmolen. Het is zomer in Itata en dan wordt er in vele huiskamers humitas gemaakt, in maïsbladeren verpakte en gekookte maïspap die wordt gegeten met fijngesneden tomaten, of suiker voor de liefhebbers.

Precies een week geleden hoorde ik Estella aan de andere kant van de telefoon met krop in haar keel vertellen dat onze wijngaarden in brand stonden. ‘Se esta quemando todo!’ Alles staat in brand, snikt ze. Leo en ik staan naast de reuzenpompoenplant die uit het niets tussen onze wijnranken in Cobquecura is beginnen groeien. Ik zeg dat hij moet gaan.

Leo kon enkel toekijken hoe al die geschiedenis, al dat harde werk, in vlammen op ging.

Guarilihue ligt ongeveer een uur rijden van ons huis vandaan. Daar, in het hart van Chili’s oudste wijnstreek, Itata, hebben we over de jaren heen zes kleine percelen (samen zo’n zes hectaren) met oude wijngaarden gekocht van moedige druiventelers, die ondanks de spotprijzen die voor Itata’s “tweederangs”-druiven worden betaald trouw zijn gebleven aan hun wijnranken en hun diepe geschiedenis. Ons project noemden we naar hen; ‘A los vinateros bravos’.

Op die warme zomerdag in 2023 kon Leo enkel toekijken hoe al die geschiedenis, al dat harde werk, in vlammen op ging. Datgene dat erkenning als “nationaal patrimonium” zou moeten krijgen, was voor het vuur als een vogel voor de kat. De robuuste wijnranken (sommige meer dan 200 jaar oud), konden geen weerstand bieden tegen de ontvlambaarheid van de nabijgelegen dennen- en eucalyptusbossen. In totaal zullen in 2023 85% van de wijngaarden in Itata door de bosbranden vernietigd worden.

Een week later bij Señora Estella in de eetkamer wordt het humita-maken voortdurend onderbroken. Een tractor komt voorbij om het huis van de buren waarvan enkel de zinken dakplaten overblijven, weg te ruimen. Er worden te pas en te onpas pakjes geleverd. Dozen met eten, zakken met kleren, keukengerief.

Ik vraag me af waar het leger blijft met steun en heropbouwmiddelen.

Vanuit Santiago zijn er grote vrachtwagens gekomen met noodhulp die door vrijwilligers is ingezameld. De hulp van de overheid laat op zich wachten. Wel is Estella naar een lokale vergadering geweest waarin de schade onder de bewoners werd opgemeten. Misschien komt daar iets uit, zegt ze, zonder al te veel hoop.

Ik vraag me af waar het leger blijft met steun en middelen voor de heropbouw. En hoe “eerlijk” de hulp wordt verdeeld. Is er een kadaster opgemaakt waarin de meest hulpbehoevende eerst worden geholpen? Later blijkt uit een gesprek met een gemeenteraadslid, dat de lokale overheid enkel de mensen die hun huis hebben verloren tegemoet zal komen.

De schade aan de wijngaarden moet door de wijnboeren zelf worden gedragen. Problematisch gezien de wijngaarden van de kleinschalige boeren niet verzekerd zijn. De druiventelers zijn er het ergst aan toe, zij hebben immers geen wijn in voorraad dat als financieel kussen kan dienen.

Het vuur is tot net aan Señora Estella’s huis gekomen. Bij het binnenkomen omarm ik haar. Ik ben van slag. Ze had er net zo goed niet meer kunnen zijn. Met een kracht die voortkomt uit eerdere overwonnen rampspoed, zegt ze: ‘het is om van te wenen, maar wat kunnen we doen? We moeten voort’.

Estella dankt god voor het redden van haar huis. Haar man en zoon hebben onophoudelijk water gespoten rondom hun woning totdat het vuur in intensiteit afnam. Alles rondom het huis is zwart, kapot, dood. Het is inderdaad moeilijk om niet in een mirakel te geloven. Die dag bezoeken we twee andere vrienden, die op bijna miraculeuze wijze hun huis hebben weten redden. De onder-gereguleerde bosbouw in Chili samen met de “mega-droogte” die al tien jaar lang duurt, behoren tot de hoofdoorzaken van de verlengde duur, intensiteit en grootte van de bosbranden in de laatste decennia.

Veel mensen in ruraal Chili hebben geen spaarrekening en verloren al hun spaargeld tijdens de branden.

De overheid is er tot nu toe niet in geslaagd effectieve maatregelen te nemen die een antwoord bieden op deze realiteit. De Chileense brandweer bestaat volledig uit vrijwilligers en de middelen zijn beperkt. Verschillende simultane brandhaarden maakten het erg moeilijk om efficiënt te handelen.

Hoewel grote bosbouwbedrijven (Arauco is de grootste en bezit ongeveer 1,1 miljoen hectaren, waarvan 502.000 hectaren met dennenbossen en 181.000 hectaren met eucalyptus zijn gepland) hun eigen brandweer hebben met helikopters enzovoort, worden deze middelen zelden ingezet om nabijgelegen gemeenschappen en landbouwpercelen bij te staan.

Zo kwam de brandweer ook niet in Guarilihue, waar Estella woont en wij onze wijngaarden hebben. Een groep twintigers, la quadrilla atomica genaamd, heeft enkele huizen gered met hun met watertonnen en waterpompen geladen pick-ups maar vele zijn volledig afgebrand (naar schatting 300 in Nuble).

Een buurvrouw van Estella staat ook op straat. Fier toont ze mij foto’s van haar voormalige woning. Ze had het net geschilderd, lichtgrijs. Ze vertelt hoe ze verstijfde en dat alles zo snel ging dat ze niet wist wat ze moest redden. Uiteindelijk weet ze nog net haar handtas te pakken. Al haar andere bezittingen verliest ze, inclusief haar spaargeld dat onder een matras verstopt lag.

Helaas is ze niet de enige. Veel mensen in ruraal Chili hebben geen spaarrekening en verloren al hun spaargeld tijdens de branden. Estella’s buurvrouw lacht: ‘we kregen voedingsmiddelen uit Santiago maar we hadden geen potten om in te koken’.

Wat een veerkracht, denk ik bij mezelf.

Heldinnen.

***

Ondertussen gaat het humita-maken voort en wordt er gespeculeerd over wie de branden heeft aangestoken. Wie het gedaan heeft en waarom is onderwerp van heftige debatten maar het idee dat de branden opzettelijk worden aangestoken, is alomtegenwoordig en wordt ook gevoed met berichtgeving in mainstream media.

Sommige denken dat de “communistische” president Boric erachter zit. Hij wil het land kapot maken. Waarom? Daar hebben ze geen duidelijk antwoord op. Anderen wijzen Arauco aan als boosdoener. ‘Ze willen de wijngaarden afbranden om de grond op te kopen en dennenbossen of eucalyptus te planten’.

Nog andere verdenken de “terroristen” van de Mapuchegemeenschap die het al lang op de grote houtindustrie hebben gemunt, want naast wijngaarden zijn ook veel bossen afgebrand. Weer een andere theorie luidt dat het de houtindustrie zelf is die de branden aanstak om zo verzekeringsgeld binnen te rijven, omdat de houtprijs internationaal is gedaald.

Geconfronteerd met de machteloosheid tegen de bosbranden zoekt men houvast in het vinden van “daders”, maar hoe constructief is dat debat? In plaats van wie heeft het gedaan is misschien de vraag wat kunnen we doen pertinenter?

Verbindende verhalen zijn eerder schaars

Het discours is er veeleer een van woede en argwaan en voedt zo het al gespannen politieke klimaat. Aan de ene kant zindert de diepgewortelde ontevredenheid en teleurstelling die aanleiding gaf tot Chili’s ontwaken in 2019 nog na, omdat de gehoopte verandering zoals bijvoorbeeld een nieuwe grondwet op zich laten wachten. Terwijl er aan de andere kant, voornamelijk in rurale gebieden, veel kritiek heerst op president Boric en zijn politieke onbekwaamheid.

Ik denk aan Rebeca Solnit en de kracht van verhalen. Hoe berichtgeving bepaalde zaken benadrukt terwijl het andere zaken onderbelicht laat en de wijze waarop rampen een inkijk geven in de ziel van een politiek bestel.

De bosbranden leggen het laisser-faire regime van Chili bloot alsook de lage democratische verwachtingen van de bevolking. Van een verzorgingsstaat is geen sprake. In tijden van nood worden de verantwoordelijkheden van de staat overgeheveld naar de liefdadige Chileen.

Een van de eerste maatregelen die de regering neemt tegen de bosbranden, is het instellen van een avondklok. Repressief handelen in plaats van caritatief. Bedenkelijk voor een president met wortels in de sociale protestbeweging. Ondertussen halen conflictzaaiende relazen de voorpagina.

Verbindende verhalen zijn eerder schaars. Terwijl we net die verhalen nodig hebben om verder te gaan op een meer duurzame, constructieve, veerkrachtige wijze.