Cultuur en identiteit in het hedendaagse China

Dinsdag 7 februari. Redelijk nerveus ga ik een klein, warm klaslokaaltje binnen.

De professor van een Chinese debatklas had me gevraagd een lezing te geven over België.

De dag voordien vroeg ik me eindeloos af wat nu eigenlijk de Belgische cultuur definieert.

Uiteindelijk besluit ik in mijn lezing vooral de melige klassiekers te behandelen: het goede eten, de Belgische politiek en zelfs ‘Manneken Pis’ passeren de revue.

Redelijk opgelucht omwille van de goede respons beslis ik om ook nog de presentaties van de andere studenten bij te wonen. Als student geschiedenis en politiek die zijn bachelorpaper schrijft over ‘culturele uitwisseling met het Oosten’ kan dit me enkel ten goede komen, denk ik bij mezelf.

Moest ik niet beter weten, zou ik me haast op Times Square wanen.

Wanneer een nogal schuchtere studente aankondigt dat zij een presentatie gaat geven over ‘de Chinese cultuur’ luister ik met volle aandacht. Maar wat zij ons vertelt is eerder betreurenswaardig. Ze lijkt weinig tot geen idee te hebben van wat de Chinese identiteit is. ‘A people without a culture, is no people.’ Een eerder bezoek aan Chongqing lijkt deze trieste vaststelling te bevestigen.

Als grootste mega-stad van Centraal-China en in advertenties ‘het Chicago van het Oosten’ genoemd, blijkt ook hier het Amerikaanse marktdenken diep doorgedrongen. Enorme filialen van Gucci, Prada en allerlei andere concerns begroeten me met duizenden neonreclames. De nieuwe Chinese rijken passeren in blitse auto’s, met keffende chihuahua’s en fonkelende Rolex-horloges. Moest ik niet beter weten, zou ik me haast op Times Square wanen.

Toch blijkt mijn tripje niet helemaal tevergeefs. Als we het drukke stadscentrum verlaten en ons begeven naar het kloppende hart van Chongqing’s macht, namelijk de indrukwekkende Yangtze-rivier, vallen alle façades van pracht en praal geleidelijk aan weg.

Allerlei straatventertjes klampen mij vast en proberen hun prullaria te slijten aan zowat iedereen die er interesse voor lijkt te tonen. Vreemde geuren bereiken mijn neusgaten en kleine, stijl dalende straatjes leiden mij geleidelijk aan dichter naar de rivier. De mensen die hier leven zijn allesbehalve rijk, maar begroeten mij desalniettemin met de glimlach. Dit is China. Of op zijn minst mijn beeld van China.

Jezuïeten

China is een land van twee werelden, maar beiden sluiten elkaar niet noodzakelijk uit.

Laten we even de dingen in perspectief plaatsen. Bestaat er zoiets als een ‘Chinese cultuur’ en is deze geleidelijk aan het verdwijnen? In Europa associëren we maar al te graag het begrip cultuur met tradities. Maar misschien moeten we ons idee van ‘traditie’ verruimen.

Wanneer begin achttiende eeuw de jezuïeten door de toenmalige keizer (keizer Kangxi reg. 1661-1722) uit het land werden gezet, omdat een pauselijke bul eerder een verbod op het overnemen van Chinese rituelen had uitgevaardigd, was Kangxi wel slim genoeg om enkele jezuïeten een plaats in zijn hofhouding aan te bieden.

Hun kennis kon hem immers nog van pas komen. Neem over wat werkt en ontdoe je van hetgene dat je niet vooruit helpt. Pragmatisme kenmerkt de Chinese geschiedenis. In die zin is het China van Gucci en Prada even Chinees als de tafereeltjes rond de Yangtze-rivier.

Zoals Deng Xiaoping ooit zei: ‘It doesn’t matter whether the cat is black or white, as long as it catches mice.’ China is een land van twee werelden, maar beiden sluiten elkaar niet noodzakelijk uit. Zolang het werkt.

Balans

Het is duidelijk dat China op zoek is naar een balans tussen de traditionele elementen en het vooruitgangsdenken. Enkele recente ontwikkelingen zijn alvast hoopvol.

Neem nu de provincie Sichuan, vanwaar ik momenteel dit artikel schrijf. Sichuan dat al sinds mensenheugenis bekend staat als een land van overvloed, herbergt een groot aantal etnische minoriteiten. (Zoals onder andere het Qiangvolk, de Yi en de Miao.)

Stilaan revaloriseert China de status van deze groepen en krijgen zij steeds meer bescherming van de overheid.

Ook het toezicht op symbolische sites zoals de talrijke boeddhistische tempeltjes en de impressionante communistische bouwsels draait op volle toeren. Recent hebben enkele partijbonzen ingezien hoeveel zij wel niet bijdragen aan het toerisme in hun provincies.

Gelukkig zijn deze sites niet volledig gecommercialiseerd, Disneyland wordt hier stellig geweerd. China vindt geleidelijk aan zijn nieuwe identiteit. Beetje bij beetje.

Of om het nog eens met een spreuk van Deng Xiaoping te zeggen: ‘Cross the river by feeling the stones.’

Brecht Wauters, de auteur van deze bijdrage, zit in de derde Bachelor Geschiedenis aan de VUB met een minor in Politieke Wetenschappen.