De aderlating van het Kirchnerisme. Quo vadis Macri?

25 mei, 2003: Néstor Kirchner legt de eed af als Argentijns president. Hij erft een weinig benijdenswaardige positie. Het land draagt nog steeds de littekens van een bijzonder wrede militaire dictatuur en incasseert de naweeën van de Grote Depressie van december 2001, de zwaarste economische en monetaire crisis uit de geschiedenis van het land. Niettemin zou Kirchner de annalen in gaan als een van de meest geliefde Argentijnse presidenten aller tijden.

Op het vlak van sociale rechten wordt Argentinië onder Kirchner de spearhead van het Amerikaanse continent. In 2010 is Argentinië het eerste Latijns-Amerikaanse land (en het tiende in de wereld) dat het homohuwelijk goedkeurt. Abortus wordt gelegaliseerd. Geslachtsveranderingsoperaties voor transgenders worden voortaan bekostigd door de Staat. Een wet op kunstmatige inseminatie garandeert tenslotte de universele én gratis toegang tot begeleide voortplanting voor de hele bevolking.

Op het vlak van sociale rechten wordt Argentinië onder Kirchner de spearhead van het Amerikaanse continent.

Onmiddellijk bij het aantreden slaagt Kirchner er via het Congres in de amnestiewetten in te trekken die immuniteit garandeerden voor vele militairen die misdaden begingen tijdens de militaire dictatuur. Dat zou de deur openen naar honderden rechtszaken voor misdaden tegen de menselijkheid begaan door militairen[1]. De meerderheid van de militaire leiders die volgens mensenrechtengroeperingen verantwoordelijk waren voor de verdwijning van zo’n 30.000 personen worden uiteindelijk berecht.

Ook de economische politiek van Kirchner heeft succes. Sterke devaluaties van de peso argentino stimuleren de export en doen het BNP met 10% stijgen. In november 2006 is het werkloosheidscijfer gedaald tot 10% tegenover 17% in 2003, en het aantal mensen in armoede gedaald van 50% tot 27% (cijfers van het INDEC, Instituto Nacional de Estadística y Censos).

Omwille van dat alles is het vanuit Europees perspectief nog steeds verleidelijk om Argentinië (en aan de overzijde van de Río de la Plata ook Uruguay) in die periode na de eeuwwisseling te zien als een baken van progressiviteit en verlichting in Latijns-Amerika. Maar de realiteit verdient meer nuance dan dat.

De anticyclische politiek van deficit spending die het land er economisch weer bovenop moet krijgen wordt scheef toegepast. De eerste “vette” jaren onder Kirchner, gekenmerkt door ongezien hoge prijzen voor grondstoffen als soja (‘s lands belangrijkste exportproduct) worden niet aangegrepen om fondsen te creëren voor de periode daarna, zoals bijvoorbeeld wel gebeurt in Chili. Wanneer het na de financiële crisis van 2008 steeds moeilijker wordt om leningen te krijgen in het buitenland blijven de overheidsuitgaven toch stijgen, wat noodgedwongen samengaat met de creatie van meer binnenlandse valuta. Het gevolg: hyperinflatie, die tot een piek van liefst 40% klimt in 2014. Eén van de hoogste cijfers ter wereld.

Maar vooral: de populistische façade rond het figuur van Néstor Kirchner -en later Christina, zijn vrouw die hem in 2007 opvolgt- slaagt erin om grootschalige corruptie op hoog niveau systematisch met de mantel der liefde te bedekken. Het vermogen van de familie Kirchner is tijdens twaalf jaar regeren aangegroeid met maar liefst 1000%. Verschillende partijleden van de Partido Justicialista zijn al veroordeeld, en zowel tegen Christina als tegen Amado Boudou -nummer twee van de partijtop - lopen rechtszaken. Naast rechtstreekse verrijking van partijleden worden ook belangenvermenging en nepotisme signs of the times.

Grondige opkuis van het staatsapparaat

Laat nu net de strijd tegen corruptie het speerpunt zijn van de campagne van tegenbeweging Cambiemos (“laten we veranderen”), aangevoerd door voormalig Bonairens burgemeester, Mauricio Macri. Na een ongezien harde verkiezingscampagne trekt Cambiemos aan het langste eind, en wanneer Macri op 10 december aan de macht komt belooft hij plechtig aan een grondige opkuis van het overheidsapparaat te beginnen, en een einde te maken aan de grabbelpolitiek. Wellicht doelde hij daarmee vooral op onshore corruptie, want -oeps- het is niet Christina, maar wel Mauro wiens naam pronkt op de begin april uitgegeven Panama Papers. Waar blijft die Cassetteboy-remix?

Macri schaft alle energiesubsidies af, met als gevolg een stijging van de elektriciteitsprijs van 200-300%.

Die grondige opkuis van het staatsapparaat vertaalt zich wél in massieve ontslagen in de publieke sector -in de eerste twee maanden al liefst 8.000, plus nog eens 16.000 contracten die niet hernieuwd worden. In het Centro Cultural Kirchner (opgericht in 2010, het jaar van overlijden van Néstor Kirchner) worden maar liefst 85% van de posten geschrapt wegens “niet langer nodig”. De symboliek daarvan zal ongetwijfeld niemand ontgaan. Nog een maatregel: Macri schaft alle energiesubsidies af, met als gevolg een stijging van de elektriciteitsprijs van 200-300%.

Bij dat alles wordt hij overigens niet gehinderd door het gebrek aan een meerderheid in het Congres. In plaats daarvan regeert Macri bij decreet, een grondwettelijke constructie die toelaat om in “uitzonderlijke omstandigheden” wetten af te kondigen zonder voorgaande toestemming van het parlement. Vergelijk het met de Besluitwetten die tijdens de Tweede Wereldoorlog in België het licht zagen. Maar wie oordeelt over die “uitzonderlijke omstandigheden” als het parlement niet samenkomt? Tja.

Daarnaast zijn er nog een paar duistere deals met aasgierfondsen en de controversiële aanhouding van Milagro Sala, een activiste die zich inzet voor de rechten van indígenas in Argentinië. Wanneer de oorspronkelijke aanklacht tegen Sala wegens corruptie ongegrond blijkt, wordt haar aanhouding verlengd wegens “aanzetten tot onwettig gedrag” en “opruiing”. Onvrijwillige flashbacks naar een dertigtal jaar terug lijken plots niet meer zo absurd.

De meest besproken maatregel van Macri is ongetwijfeld het opheffen van de beperkingen op de vrije verhandeling van valuta.

Maar de meest besproken maatregel van Macri is ongetwijfeld het opheffen van de beperkingen op de vrije verhandeling van valuta. De cepo al dólar (“klem op de dollar”) werd ingevoerd door Christina in 2011 om een rem te zetten op de inflatie en de kapitaalvlucht naar het buitenland. Argentijnen konden voortaan alleen nog onder bepaalde voorwaarden, en tegen een door de overheid bepaalde wisselkoers, dollars kopen. Ter illustratie: wie tot vorig jaar vanuit pakweg Chili binnenkwam met $10 op zak kreeg daar in een wisselkantoor zo’n 90 pesos voor. Wisselde je op straat, of zelfs in bepaalde horecazaken, dan kreeg je gemakkelijk 140 pesos -net omdat de vraag naar dollars sterk het door de overheid gecontroleerde aanbod oversteeg.

Akkoord, het was niet de meest elegante monetaire maatregel ooit. Maar het werkte wel om de inflatie in te dijken, en om met relatief succes een protectionistisch beleid te implementeren. Het zonder meer wegnemen van de “klem” heeft dan ook desastreuze effecten: de inflatie, vorig jaar nog op 27%, wordt voor het komende jaar geschat op 35%. Een devaluatie van de peso met 40% is het onmiddellijke gevolg, en dus een daling van de koopkracht van de doorsnee Argentijn met bijna de helft. Tenminste, de Argentijn die geen offshore dollars had geparkeerd.

Eén cynisch porteño vertelt ons: ‘Weet je wat het ergste is aan Macri? Zijn beleid is zo afschuwelijk, dat we bij de volgende verkiezingen weer met Christina zitten opgescheept. En dat is nog erger.’

Cambiemos?