De betekenis van Brasilia

Vorige week heb ik op deze blog het artikel ‘De Paradox van Brasilia’ gelezen, een heel interessant verslag met de eerste indrukken van een jonge Belg in de hoofdstad van Brazilië.

Als Braziliaan die vijf jaar in België heeft gewoond voel ik mij bijna verplicht om in naam van mijn stadsgenoten te verklaren aan de lezer wat deze stad betekent.

Iemand die naar Brasilia verhuist, is een candango. De candangos vormen ongeveer 50% van de bevolking van de stad, die in 1961 werd geïnaugureerd als de nieuwe hoofdstad van Brazilië. De eerste candangos waren arbeiders die, op zoek naar een beter leven en met al hun hebben en houden op een ezeltje, langer dan een maand door onbekende en onbewoonde Braziliaanse hooglanden moesten reizen om aan de constructie van Brasilia te kunnen werken.

Ze hebben heel de stad in een onwaarschijnlijke tijdspanne van drie jaar gebouwd. Zonder het te beseffen, hebben ze een nieuwe fase in de Braziliaanse geschiedenis gestart: een unieke fase waarin Brazilië de politieke kracht en stabiliteit heeft gevonden om stevig verankerde problemen aan te pakken, naar binnen te kijken en het eigen kolossale grondgebied te ontwikkelen volgens een ambitieus staatsproject.

Brasilia heeft de bevolking naar het binnenland gebracht: het Amazonegebied telt vandaag 22 miljoen inwoners

Wie vandaag naar de kaart van Brazilië kijkt, kan gemakkelijk vaststellen dat dit project geslaagd is. Voor eeuwen was de Braziliaanse economie exportgericht en de bevolking geconcentreerd aan de kust. De basis van deze export was primaire producten (suiker, koffie, cacao, katoen). Brasilia maakte deel uit, maar was ook het belangrijkste symbool van het project van president Juscelino Kubitschek om het binnenland bereikbaar te maken en een infrastructuur te creëren die inclusieve economische groei mogelijk zou maken. Op deze manier zou men een radicale transitie maken van een oligarchische landbouwstaat, naar een moderne en inclusieve democratie. Een revolutie die Brazilië in de jaren 1970 tot een van de grootste economieën van de wereld heeft gemaakt. Dát is waar Brasilia voor staat.

Nu, wat betreft hoe je als inwoner een stad ervaart, is het natuurlijk heel persoonlijk: het hangt af van waar je woont, hoe je je verplaatst, etc.. Maar Brasilia is zo uniek dat je er een minimum aan voorkennis voor nodig hebt. Het architectonische modernisme heeft in de centrale hooglanden van Brazilië een blanco pagina gevonden met ongelimiteerde ruimte en budget. Dus voor je de stad gaat vergelijken met andere steden in de wereld met historische centra en wandelstraatjes, moet je eraan denken dat één van de hoofddoelen van het modernisme juist was om een radicale breuk te maken met het verleden en van nul te beginnen – heel toepasselijk in het historisch moment dat ik hierboven heb beschreven.

Maar dat betekent niet dat het leven er minder aangenaam is. De superquadras, de vierkante blokken die vormgeven aan de vleugels (de woonwijken van Brasilia) zijn bedacht om een ideale ruimte te zijn voor het gezinsleven. Er is veel meer groen dan beton: vanuit de grote glazen muren van je appartement heb je de indruk dat je midden in een park woont – en dankzij de prachtige landschapsarchitectuur is een wandeling in de buurt net een bezoek aan een botanische tuin want je vindt er bomen en planten uit verschillende gebieden van het land (mijn Belgische vriendin vindt het geweldig om zelf haar avocado te gaan plukken). Je kunt ook vrij rondwandelen want er zijn geen muren of barrières op straatniveau: het gelijkvloers van alle gebouwen bestaat enkel uit dunne pilaren die bijna de indruk geven dat de hogere verdiepingen in de lucht hangen.

De stad werd gebouwd op de Cerrado, maar niet ten koste van de Cerrado

Midden in elke superquadra is er een school. Aan één kant is er een altijd een winkelstraatje met alle dagelijkse voorzieningen: bakker, slager, kapper, meestal ook een paar restaurantjes met terrasjes onder de bomen; en aan de andere kant is er een klein park dat de grens vormt tussen twee superquadras. Vier superquadras samen vormen ook een conjunto habitacional waar er altijd een supermarkt en een sportclub is, alles nog steeds binnen wandelafstand.

Elke superquadra is ook kort verbonden aan een expresweg waardoor je filevrij tegen 80km/u in de andere sectoren van de stad kunt geraken, o.a. de banken-, bedrijfs-, industrie-, hotels-, en ziekenhuizensector. De afstanden zijn kort in tijd maar lang in kilometers. Hierdoor is er veel plaats voor de natuur, voor het meer dat de stad omsingelt en voor een onbelemmerd zicht op de strakblauwe lucht. De bedenkers van Brasilia hebben ons als erfenis een stad achtergelaten die hun ideaal van gemeenschap, rechtvaardigheid en efficiëntie uitstraalt. De manier waarop die tijdsgeest in het dagelijks leven van de brasilienses en candangos wordt weerspiegeld, is een geschiedenisles en een inspiratiebron op zich. 

Ondertussen doen er zich nieuwe problemen voor waar de stad zich aan moet aanpassen: de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen voor het vervoer; de lage kwaliteit van het openbaar onderwijs; het feit dat onze poetsvrouw ’s avonds twee uur naar huis moet rijden met de bus, omdat ze het niet kan betalen om in de Distrito Federal te wonen; of het feit dat ze dat liever doet dan teruggaan naar haar arme en verre deelstaat waar er in 2015 nog sprake is van slavernij. De levensstijl van een groot deel van de Brazilianen is nog verre van tranquilo en om dat te kunnen verbeteren, hebben we niet alleen een nieuw ambitieus project nodig maar ook de juiste politieke voorwaarden, zoals in 1961. De grootste schoonheid van Brasilia is aantonen dat we dat kunnen.