De global supply-chains spinnen hun web. Trend 2

Van 1990 tot 2000 kenden de multinationals een exponentiële groei, er ontstaan multinationale voedingsconcerns, maar ook de energiebedrijven verlaten hun nationale omschrijvingen en de internationale dienstensector doet zijn intrede met geïnternationaliseerde transportfirma’s, call-centers, boekhouding, medische procedures, zelfs onderzoek en ontwikkeling.

Multinationals bepalen de arbeidsvoorwaarden van miljoenen mensen, meer dan regeringen en parlementen dat doen.

De globalisering kent een hoogtepunt, ook in het begin van deze eeuw. De bedrijfsvoering verandert. De economie wordt anders georganiseerd. Bedrijven besteden bepaalde activiteiten uit. Ze werken niet alleen met zelf opgerichte bedrijven elders in de wereld. Ze laten ook voor hen produceren door andere bedrijven al dan niet gebruik makend van intermediaire personen of bedrijven.

Tussen bedrijven binnen dezelfde netwerken ontstaan verschillende gradaties van afhankelijkheid of onafhankelijkheid en dus ook van verantwoordelijkheid voor wat daar gebeurt op het gebied van arbeidsrechten. Kledingmerken produceren zelf niet maar laten voor hen produceren. Soms worden de rollen zelfs omgekeerd, toeleveraars worden eigenaar, zoals het Chinese auto-onderdelenbedrijf Geely eigenaar werd van Volvo.

Je kan zelfs gewagen van regionale specialisatie sedert het laatste decennium. China wordt de ‘fabrikant van de wereld’ door zich te specialiseren in de maakindustrie, India is dan weer het back-office van de wereld, Brazilië en Latijns-Amerika doen het goed in de landbouwproducten en Rusland moet het hebben van natuurlijke rijkdommen en militaire technologie.

Maar bovenal zijn de multinationals van vroeger spinnenwebben of netwerken geworden die - bewust - moeilijk in kaart te brengen zijn. Zij werken zowel met de formele als de informele economie. Zij bepalen rechtstreeks of onrechtstreeks de arbeidsvoorwaarden van miljoenen mensen, meer dan regeringen en parlementen dat doen. Het risico neemt toe naarmate ‘private equity firms’ of ‘hedgefunds’ deze ondernemingen controleren, dikwijls met het oog op korte termijnwinsten. Men spreekt daarom niet alleen meer over ‘global supply chains’ maar ook over ‘global value chains’. De overheden hebben er amper greep op. De controle erop is complex.

Hoe fiscaal en sociaal vat krijgen op deze economische netwerken?

Sommige mno’s begrijpen dat eigen codes in het kader van het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen niet volstaan, ze richten zich tot de ILO om een kader aangereikt te krijgen.

De OESO lanceerde een eerste luik van het ‘Base Erosion and Profit Shifting’ of BEPS-plan, een omvattend plan om internationale fiscale achterpoortjes te sluiten na talloze schandalen waaruit bleek dat heel wat multinationals geen belastingen betalen ondanks miljarden euro’s winst. Het is een pril begin, toch niet te verwaarlozen.

Het bekende sportmerk Nike legde in samenwerking met de ILO wel de kaarten op tafel. Daaruit bleek dat Nike zelf - maar - 25.000 mensen tewerkstelt, maar het heeft meer dan 800 toeleveranciers in 51 landen die samen meer dan 600.000 mensen tewerk stellen, ook in de informele economie.

De Rana-Plaza ramp in Bangladesh in 2013 vormde aanleiding van een akkoord dat tussen de merken en de internationale vakbondsfederaties onder de auspiciën van de ILO gesloten werd. Het ging over schadeloosstelling, brandveiligheid en inspectie. Voor de uitvoering is nog heel wat werk aan de winkel. Maar het akkoord is enig in zijn soort, voorlopig zonder navolging. Al moet gezegd dat meerdere merken dit jaar ook de vakbonden steunden in hun eis voor een waardig minimumloon in Cambodja tegen de regering en de Cambodjaanse werkgevers in.

De ILO is gemaakt om te handelen met lidstaten en hun werkgevers en werknemers. Dit jaar hebben wij ook de deur opengezet voor samenwerking met multinationals. Sommige mno’s begrijpen dat eigen codes in het kader van het Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen niet volstaan, ze richten zich tot de ILO om een kader aangereikt te krijgen. Dat bestaat, het zijn de internationale arbeidsconventies. Maar samenwerking tussen ILO en mno’s moet dan echt wel meer zijn dan een instrument voor de opsmuk van het eigen imago.

In een kleine 100 wereldwijde ondernemingen bestaan ook internationale kaderakkoorden, afgesloten met de internationale vakbondsfederaties, een cao maar dan voor alle vestigingen in de wereld. Umicore is één van de mno’s met zo een akkoord.

In juni 2016 wordt over de global supply chains een debat gevoerd in de Internationale Arbeidsconferentie en in 2015 moet er een aanbeveling komen over de formalisering van de informele arbeid. Zal de Internationale Arbeidsorganisatie de supply-chains sociaal kunnen reguleren door haar impact op de lidstaten enerzijds en door de samenwerking met en voorbeeldfunctie van een aantal mno’s, anderzijds? Een tweede wereldtrend, een tweede werelduitdaging.

Dit stuk maakt deel uit van de reeks 5 trends bepalend voor onze toekomst.