Capitole zonder capital

Een kerf in mijn politieke netvlies, want Montgomery is een van de gedenkwaardigste plaatsen in de geschiedenis van de bevrijdingbeweging van Zwart Amerika. Toen ik acht was en nog geen neger in levende lijve had gezien, stapte Rosa Parks hier op de bus - er was toen dus nog openbaar vervoer in Montgomery. Ze nam plaats op een bank in het midden, de bus raakte geleidelijk vol, tot een paar blanken geen zitplaats meer vonden en de chauffeur Mw. Parks sommeert op te staan.
Want dat was de wet van Alabama: geen neger blijft zitten als een blanke moet staan. En Rosa Parks, die dit al vaak heeft meegemaakt, deed die dag iets wat diep in mijn politiek geheugen is gegrift: ze weigert. De politie komt erbij, Rosa wordt in een stinkende cel opgesloten en een paar dagen later zal blijken dat zij het startschot heeft gegeven voor een ware opstand.
Het kwam de domimnee ter ore van de lokale doopgezinde kerk: Martin Luther King, die samen met een paar mensenrechtenactivisten Rosa Parks’ borgsom betaalde en een boycot van het hele Montgomeriaanse bussysteem opzette. Maandenlange boycot, een rist processen en halfwekelijkse kerkdiensten met Kings opzwepende preken zouden uiteindelijk tot een volledige overzinning leiden: het Opperste gerechtshof van de federatie oordeelde dat segregatie in het openbaar vervoer tegen de grondwet aanbotste; het proces tegen Rosa Parks werd afgeblazen, evenals een reeks andere (wegens onrechtmatige boycot, onrechtmatige taxidiensten - het solidaritetisvervoer - enz).

Rosa Parks niet vergeten

Het belangrijkste: voortaan werd in het openbaar vervoer, eerst in Montgomery, maar uiteindelijk in alle zuidelijke steden, het principe “wie eerst komt eerst maalt” toegepast. 51 jaar later ben ik in Montgomery en wat ik vreesde blijkt niet waar te zijn. Neen, Rosa Parks is niet vergeten. Haar actie heeft hier een pakkend museum gekregen; pakkender nog zijn de schoolbussen die aan-en afrijden.
Ik ben een van de weinige “caucasische” bezoekers, en dan nog uit Belgie: ik word ampel voor mijn komst bedankt. Het stadje, waarvan het 19de-eeuwse centrum mooi gerestaureerd is, heeft nu een zwarte burgemeester. Het heeft ook nog een civil rights center, met een aangrijpend museum over de burgerrechtenstrijd.
Wat brengt U in Montgomery, vraagt de bediende me - en als ik “dit” antwoord krijg ik bijna een kus. Ook in dit centrum weer prominent aanwezig: de bezwerende stem in dat welluidende bijbelse Engels van Dr. Luther King. De stem die nog nazindert in het bakstenen kerkje hier om de hoek, waar hij zijn preken hield. Over het rijk gods op aarde en dat gerechtigheid  ooit over dit land zou stromen als het water in de rivier…
Het was een lange busrit van Atlanta naar Montgomery, en de bus had drie uur vertraging. Het was een liefdeloos hotel. Het was bloedheet - 100 Fahrenheit, rekent u zelf maar na, maar ik was Domweg gelukkig in de straat waar Rosa Parks zo dapper was geweest. En waar zij nu een standbeeld heeft.

De rechtszaak

Maar nu Atlanta. Ik ben hier voor de zitting in de rechtszaak van de ‘Cuban five’, die vanmiddag dient. Waar gaat het over?  Vijf Cubaanse agenten, van wie twee overigens in Amerika geboren zijn en Amerikaans staatsburger, hebben zich in de jaren negentig geïnfiltreerd in de gemeenschap van Cubaanse emigranten, van wie een aantal tot geweld bereid is om het communistische regime omver te werpen.
Terrorisme, heet dat in Cuba en daar zijn redenen voor: in 1996 een bomaanslag op een hotel, twee toeristen omgekomen; en iedereen in Cuba herinnert zich nog de aanslag op het vliegtuig van Cubana in 1976; meer dan zeventig slachtoffers, onder wie het voltallige schermersteam dat kort voordien wereldkampioen was geworden. De Cubaanse regering is graag bereid u nog een lijst van tientallen minder zware incidenten te bezorgen. De vijf, wier opdracht het is informatie over de oppositie in Miami te vergaren en onder meer dat soort aanslagen te verijdelen, worden in 1998 ontdekt en opgepakt.

Samenzwering om te spioneren

Ze worden beschuldigd van spionage – maar bij gebrek aan enige activiteit die Amerikaase staats-of bedrijfsgeheimen op het oog zou hebben, wordt dat later afgezwakt tot “samenzwering om te spioneren”. Voor een van hen – Hernandez – komt daar “samenzwering tot moord” bij. De Cubaanse luchtafweer heeft een paar jaar eerder, na tal van verwittigingen twee vliegtuigjes neergeschoten die het Cubaanse luchtruim schonden, waarschijnlijk om, zoals vaak gebeurt, pamfletten uit te strooien.
Nogal een straffe reactie, daar niet van, maar anderzijds wordt in dergelijke pamfletten vaak tot opstand opgeroepen, wat weinig landen zouden toestaan, zeker ook de VS niet. Wat Hernandez daarmee temaken heeft? Niets, maar in zijn e-mails is een berichtje gevonden om hem te ontraden met een van die vliegers mee te vliegen…
In 2001 eindelijk het process: drie van de vijf worden tot levenslang veroordeeld, met ontzegging van iedere mogelijkheid tot vervroegde vrijlating . Twee krijgen een lichtere straf: 15 en 12 jaar.  Onthou: geen doden, geen gewonden, geen staatsgeheimen onthuld… Hoger beroep wordt aangetekend. Let wel, het is de uitspraak van een jury, en net als in Belgie kan je daar eigenlijk niet tegen in beroep – maar er zijn in de States zo veel juryzaken, dat sinds lang een bres in dat verbod gemaakt is: een soort cassatie (alleen juridische middelen, maar ruimer geinterpreteerd dan bij ons).
De advocaten dienen een twintigtal grieven in, waarvan de eerste de beinvloeding van de jury in Miami aanklaagt. De gezworenen werden persoonlijk benaderd, tot thuis gevolgd – en de media voerden een ware hetze tegen Cuba en de beschuldigden (“terroristen”) , kortom een klimaat werd in het leven geroepen waarin een ‘fair trial’ niet mogelijk is.
Na jaren, in 2005, oordeelt de driekoppige kamer van de court of appeals eenparig: in meer dan zeventig bladzijden, die lezen als een verontwaardigde aanklacht tegen de gevolgde rechtsgang, wordt uitgelegd waarom er een nieuw process buiten Miami moet komen. De veroordeling wordt vernietigd.
Maar nu wordt het moeilijk, het Amerikaanse procesrecht is een hersenbreker voor iemand die met een Europees continentaal wetboek is opgegroeid: de federale attorney-general EN minister van justitie, nauwe medestander van president Bush, Alberto Gonzalez geeft opdracht om een buitengewoon rechtsmiddel in te stellen, waardoor de zaak aan het voltallige Hof van Georgia wordt voorgelegd. En dat herroept kort nadien het vernietigingsarrest: er zat geen enkele Miami Cubaan in de jury, aldus het Hof – min de drie eerste rechters die hun afwijkende mening lieten optekenen – en dus is er geen reden om te denken dat ze bevooroordeeld waren.
Terug naar de gevangenis dus (waar ze overigens nooit uit vrijgelaten waren) – en voortzetting van het beroep over de andere negentien (of zo) middelen. (wordt vervolgd)