Een clandestiene keuze: abortus in Chili

Toen in november 1974 de Chileense grondwet herschreven werd, gaf Jaime Guzman Errazuriz een speech over zijn visie op vruchtbaarheid; ‘De moeder moet het kind krijgen, ook al is het abnormaal, ook al is het ongewenst, ook al is het product van verkrachting en ook al mondt de zwangerschap uit in haar dood.’

Hoewel de grondwet uiteindelijk vaag bleef en enkel ‘het leven van de ongeborene’ beschermt, is het discours de beste samenvatting van het huidige beleid. 

Sinds de democratie opnieuw werd ingevoerd in 1990, werden er verschillende pogingen ondernomen om abortus te decriminaliseren, maar allemaal waren ze onsuccesvol, inclusief een belofte van president Michelle Bachelet om abortus te legaliseren in geval van verkrachting en levensgevaar voor de vrouw. In haar 21mei-toespraak van dit jaar was er van de belofte geen sprake meer, maar het maatschappelijk debat is allerminst verdwenen. Elke paar maanden verschijnt er wel een serie artikels over heel jonge meisjes die, meestal na verkrachting, al dan niet door een familielid, zwanger raakten en geen abortus mogen plegen. Eerder dit jaar ging het om een meisje van 11, wiens tragische verhaal van haar een uithangbord maakte. 

Chili is een katholiek land, het hoeft dus niet te verbazen dat de wet op abortus slechts een van de vele kanten van een breder maatschappelijk debat is. In tegenstelling tot de contraceptieve pil, die zonder voorschrift vrij verkrijgbaar is bij de apotheker, is de zogenaamde morning-after pil moeilijker te bekomen. Deze nood-pil werd, na een lange juridische strijd, in 2002 verkrijgbaar. Welgestelde Chilenen konden ze zo op vraag verkrijgen in het circuit van private klinieken, maar het grootste deel van de vrouwelijke bevolking moest terugvallen op de nationale gezondheid dienst, die de pil enkel gaven wanneer er sprake was van seksueel geweld. Vanaf 2006 kon de nood-pil aan vrouwen vanaf 14 gegeven worden zonder toestemming van de ouders, maar de gratis verdeling ervan werd illegaal verklaard in 2008.  

Op de internationale vrouwendag dit jaar kwamen 8000 mensen op straat voor veilige, legale abortus. Enkele weken later manifesteerden  er 5000 ‘voor het leven.’ Siempre Por La Vida, een zogenaamde pro-life organisatie wil de huidige wetgeving omtrent abortus koste wat het kost behouden. Ik sprak met voorzitster Rosario Lagos. Zij vindt dat zelfs therapeutische abortus (in geval van levensgevaar voor de vrouw) ‘totaal niet nodig is’ omdat ‘artsen in Chili ethisch en professioneel verplicht zijn om het leven van de moeder te redden.’ Ze noemt abortus een ‘valse belofte voor mentale rust.’ Rosario zegt dat de vrouwen in plaats van een abortus eerder ‘gezelschap, steun en bescherming’ nodig hebben.  ‘In geval van verkrachting is het fundamenteel onrechtvaardig om het kind ter dood te veroordelen terwijl de verkrachter enkel in de gevangenis belandt. Bovendien zorgt abortus voor méér kwaad in plaats van een oplossing, het veroorzaakt meer fysieke en psychologische pijn.’ Ze wist me te vertellen dat ‘wetenschappelijk onderzoek’ dit uitwees. Over welke wetenschap ze het exact had, bleef me onduidelijk. 

Aan de andere kant van het debat zitten Amanda en Javiera van Serigrafia Instantanea, een kunstenaarscollectief dat zich op posters en t-shirts rond sociaal onrecht focust. Javiera: ‘Chili is een conservatief land, met een super conservatieve overheid, waarom zouden zij het recht hebben om over mijn lichaam te beslissen? Ik geloof niet in de legalisering van abortus om therapeutische redenen, we zouden het recht moeten hebben om vrij te beslissen over onze vruchtbaarheid.’ Amanda spreekt van een breder probleem: ‘Abortus is slechts één van de vele symptomen van een breder probleem. We willen onze lichamen opnieuw claimen. Want abortus is al realiteit in Chile. Rijke vrouwen gaan naar klinieken, vrouwen zonder geld moeten hun toevlucht nemen tot andere methodes.’

Volgens semiofficiële cijfers ondergaan ieder jaar tussen de tien- en twintigduizend Chileense vrouwen een illegale abortus. Door het gigantische taboe dat op het onderwerp rust, is er helemaal geen duidelijkheid over de juistheid van dat cijfer. Human Rights Watch Latin America schat dat ‘een groot deel van de zwangerschappen in Chili ongewenst zijn. Zo’n 35 procent eindigt in abortus, wat overeen komt met ongeveer 160 000 abortussen per jaar, waaronder 64 000 bij meisjes onder achttien.’ Eén van de organisaties die vrouwen helpt veilig een abortus te ondergaan is Linea Aborto Libre, gerund door Angela Erpel Jara, die ook sociologe is aan de Universiteit van Chile. Elke dag van 20 tot 23 uur nemen ze tot 15 keer de telefoon op voor vrouwen die willen weten hoe ze met Misoprostol (origineel bedoeld voor de behandeling van maagzweren) veilig thuis abortus kunnen plegen. Naast de telefonische diensten verdelen ze ook boeken, die ze in lokale bibliotheken wisten te krijgen. Het was een enorm controversiële beslissing, en ze werden tot drie keer toe bijna veroordeeld voor het illegaal uitoefenen van geneeskunde en het aanzetten tot criminele activiteiten. Ze focussen zich op de praktijk, op de vrouwen, in plaats van op de wetgeving: ‘Het interesseert ons niet om in dialoog te gaan met parlementairen. De wet voor therapeutische abortus is tijdsverlies, vrouwen zouden geen toestemming moeten vragen aan mannelijke wetgevers om aan mannelijke dokters te bewijzen dat ze verkracht werden of in levensgevaar zijn om over hun eigen vruchtbaarheid te kunnen beschikken.’ 

Angela helpt de vrouwen enkel met de thuisbehandeling, ze mag om legale redenen niet zeggen hoe ze aan Misoprostol kunnen geraken. Moeilijk is dat nochtans niet; met behulp van google, een gsm en 60 000 pesos (zo’n 90 euro) kom je in het bezit van de pilletjes. Een zoekopdracht leverde me vorige week een dertigtal telefoonnummers op van individuen die,  soms met naam en toenaam, zonder veel schrik hun telefoonnummer op het internet zetten met de mededeling ‘ik verkoop Misopostrol.’ Het is onduidelijk waar ze het product halen, één studie  spreekt van een heuse Misoprostol-maffia, maar in Chili’s buurlanden wordt het op voorschrift verkocht voor maagklachten. 

Bij wijze van experiment stuurde ik een aantal van die nummers met de vraag of ze voor mij aan Misoprostol konden raken. Van eentje kreeg ik vrijwel onmiddellijk antwoord. De vraag hoe lang ik al over tijd was, werd vergezeld van een geruststelling dat de persoon aan de andere kant van het bericht ervaring had ‘in de medische sector.’

Het werd me zo pijnlijk duidelijk dat vrouwen hier een dubbel risico lopen; ze leggen hun gezondheid in de handen van een gsm-nummer dat ze op het internet gevonden hebben, moeten vertrouwen in clandestiene verkopers en als er iets misgaat, kan hun dokter hen aangeven met soms een gevangenisstraf tot gevolg. 

Vandaag is er weinig hoop op beterschap. De presidente bleef stil en de wet bleef dezelfde. Het verbod op abortus ligt vast in de grondwet, een grondwet die in haar eerste artikel de veiligheid van alle burgers en de vrijheid om materiele en spirituele voldoening te vinden, garandeert. Het is een vrijheid die honderden Chileense vrouwen elk jaar verliezen.