Welkom op Samos

Een Griekse tragedie op een paradijselijk eiland

© Elias Abdullah

 

Ik was een kleine maand lang vrijwillig vertaler in het ziekenhuis van Samos, op het gelijknamige Griekse eiland. Ik werd er geconfronteerd met de schrijnende gevolgen van het Europees migratiebeleid en de gevolgen van de gebrekkige solidariteit tussen de Europese lidstaten. De uitzichtloze situatie op Samos is een vruchtbare voedingsbodem voor frustraties, zowel aan Griekse kant als voor de mensen op de vlucht die vastzitten op het eiland. Het lijkt onmogelijk, maar ik doe een poging om de situatie in woorden te vatten.

Ik hielp dus in het plaatselijke ziekenhuis. De EU heeft op Samos een voormalige militaire basis, gelegen tegen een heuvel rond het stadje Vathy, ingericht als een van de zogenaamde hotspots aan de Europese buitengrenzen. Na de deal tussen de EU en Turkije in maart 2016 werd het centrum in realiteit een opvangcentrum voor een 650-tal mensen.

Mensen worden er niet langer enkel geregistreerd, maar moeten er sindsdien ook het resultaat van hun asielaanvraag afwachten, met een verbod om Samos te verlaten.

Wachttijden voor interviews lopen op tot in het absurde.

Er is een gebrek aan administratieve steun bij de verwerking van de asielaanvragen. In combinatie met de niet aflatende, en recent fors toegenomen, stroom aan nieuwe aankomsten op Samos, zorgt dit ervoor dat het kamp momenteel ver boven haar capaciteit functioneert.

Wachttijden voor interviews lopen op tot in het absurde. Zo ontmoette ik er mensen die al maanden in het kamp zaten, en wier interview pas gepland was in 2020.

Het gevolg van dit alles is dat er op dit moment meer dan 5000 mensen verblijven in het kamp. Ze leven grotendeels in de tentjes en hutjes die als paddenstoelen uit de grond schieten tussen de bomen waarmee de heuvels bezaaid zijn.

Voor al deze mensen is er in het kamp welgeteld één dokter aanwezig. Mensen met medische problemen wachten urenlang in een rij om bij hem op consultatie te kunnen. De nacht doorbrengen in de rij of een maaltijd missen, is nodig om je plaats in de rij niet te verliezen.

Met een verwijsbrief van deze dokter in de hand kwamen ze aan in het plaatselijk ziekenhuis, waar ons kleine team van vrijwillige vertalers hen begeleidde bij het maken van een afspraak. We vertaalden ook tijdens de consultaties en verwezen regelmatig door naar Artsen Zonder Grenzen en andere ngo’s die op het eiland aanwezig zijn.

Frustraties in overvloed

De capaciteit van het ziekenhuis was beperkt en de verschillende diensten inefficiënt, dat was me al op dag één duidelijk geworden. Maar het bleef me elke dag verbazen. Vanuit het kamp, dat uit zijn voegen barstte, komen de mensen te voet naar het ziekenhuis, drie kwartier wandelen, in de hoop daar behandeld te worden. Dikwijls moeten ze daar nog uren wachten om vervolgens een afspraak te krijgen voor over een paar maanden.

Andere patiënten wachten dagelijks uren in de aftandse gangen van het ziekenhuis tot ze op consultatie mogen. Of ze worden van hot naar her gestuurd om nadien onverrichter zake terug te keren naar hun tentje.

© Elias Abdullah

Het vluchtelingenkamp op Samos

Daarbovenop is het ziekenhuis zwaar overbelast. De artsen gaan gebukt onder een ongelooflijke werkdruk. Dit heeft een duidelijke weerslag op hun houding tegenover de patiënten. Hier lijkt Hippocrates, nota bene afkomstig van een eiland niet ver van Samos, een lang vergeten naam. In wat volgt een bloemlezing van mijn ervaringen in het ziekenhuis.

De neurologische dienst telt welgeteld één arts. Op dagelijkse basis verzamelde zich vanaf 9 uur ‘s ochtends een groep wachtenden op de stoeltjes aan zijn bureau. Vanaf 12 uur, na eerst alle Griekse patiënten te hebben onderzocht, werkte hij de wachtende migranten in sneltempo weg. Op een norse en ongeïnteresseerde toon stelde hij steeds dezelfde standaardvragen. ‘Wat is het probleem?’ (vaak was het antwoord epilepsie), ‘Welke medicatie neem je?’, ‘Wat zijn de symptomen?’

In de meeste gevallen besloot hij dat het om een psychologisch probleem ging. Niet zijn domein.

Een Ghanese man toonde deze arts eens een filmpje dat een van zijn vrienden gemaakt had tijdens een van zijn epilepsieaanvallen. De dokter bekeek met tegenzin het filmpje en besloot reeds na enkele seconden: hysterie, geen epilepsie.

Zo ging het wel vaker. Meer dan eens verviel hij tijdens de consultatie in een lachbui, mompelde iets in het Grieks, pende snel wat neer en dan was de consultatie voorbij. Langer dan een kwartiertje had hij meestal niet nodig om zijn wachtende patiënten weg te werken. In de meeste gevallen besloot hij dat het om een psychologisch probleem ging. Niet zijn domein.

Met een brief voor de kampdokter keerden de mensen terug, om opnieuw uren aan te schuiven in de rij, om wederom op consultatie te kunnen bij de kampdokter. Voor hen betekende dit vaak het eindpunt in hun zoektocht naar een behandeling. Psychologische hulp is op Samos virtueel onbestaand.

Trauma’s

In het ziekenhuis was slechts in zeer uitzonderlijke gevallen een psycholoog of psychiater aanwezig. Dit gebrek aan psychologische steun treft vooral de reeds getraumatiseerde migranten op het eiland, niet in het minst de kinderen.

Meerdere keren moest ik duidelijk getraumatiseerde mensen, waaronder een verkrachte vrouw, proberen uit te leggen dat er geen psychiater of psycholoog was in het ziekenhuis. En dat ze dus best teruggingen naar de kampdokter.

Ik vergezelde twee keer een duidelijk getraumatiseerd Syrisch meisje van 12 jaar oud naar een psycholoog. Ze was uitzonderlijk doorverwezen door het ziekenhuis.

De sessies waren een emotionele en mentale beproeving. Acht jaar op de vlucht in eigen land en Turkije, een zusje verloren bij een raketaanval en dan nog eens een traumatische oversteek in een klein bootje. Haar situatie werd er niet stabieler op, vooral door de verre van ideale omstandigheden in het kamp. Daardoor bleef ze steeds aanvallen krijgen.

De jongen keek me aan en smeekte me om hem niet terug naar het kamp te laten gaan.

Tijdens een van mijn laatste dagen werd ik, net toen ik het ziekenhuis wou verlaten, opgeroepen voor een vertaling. Dit keer voor een Syrische jongen die al twee jaar vastzat op Samos. Zijn beide ouders waren in Syrië om het leven gekomen en al zijn vrienden hadden een positieve beslissing gekregen en het eiland daardoor kunnen verlaten. Dit betekende dat hij nu alleen was in het kamp.

De avond voordien had de jongen geprobeerd zelfmoord te plegen. De arts vroeg me om hem te zeggen dat hij bij zijn ontslag uit het ziekenhuis een brief zou meekrijgen voor de kampdokter. De jongen keek me aan en smeekte me om hem niet terug naar het kamp te laten gaan. Hij stierf liever, zodat hij bij zijn ouders kon zijn.

© Elias Abdullah

 

Zwangere vrouwen? ‘Fuck off!’

De dienst gynaecologie van het ziekenhuis is zwaar overbelast, met alle gevolgen vandien voor de meest kwetsbare mensen: zwangere vrouwen. De dokters wezen met een zwaai van hun hand naar de gang, of negeerden me als ik kwam aandraven met de zoveelste zwangere vrouw die klaagde over pijn of bloedverlies. Wait leek het enige woord Engels dat ze kenden.

Het was aan ons, vrijwilligers zonder medische achtergrond, om aan de receptie reeds een selectie te maken van de meest dringende gevallen die zich aanmeldden. Enkel voor vrouwen die al langer dan zeven maanden zwanger waren, konden we met wat geluk een afspraak regelen voor de dag zelf. De anderen konden onverrichtter zake terugkeren naar hun tentje, zonder behandeling.

Veel van die vrouwen reageerden vol ongeloof. Ze hielden het niet voor mogelijk dat een ziekenhuis een zwangere vrouw de toegang tot medische zorg kan weigeren.

© Elias Abdullah

De receptie van het lokale ziekenhuis op Samos

Zwangere vrouwen die een medisch attest vragen met de informatie over hun zwangerschap wordt zonder meer de deur gewezen. Na de zoveelste vraag van een Syrische vrouw om een kopie van haar medisch attest, liet de gynaecoloog al lachend zijn buik zien. Hij wees naar de hoogzwangere vrouw. ‘Als je het kamp binnenkomt, laat je buik dan zien. Ze zullen zo wel merken dat je zwanger bent.’

‘Eind september, eind december, januari, het maakt me niet uit wanneer ze terugkomen!’

Elke week begeleidde ik in het ziekenhuis zwangere vrouwen die gevallen waren in het kamp of onderweg naar het ziekenhuis. Op een dag vertaalde mijn collega voor een zwangere vrouw die klaagde over bloedingen en hevige pijnen. Toen de dokter na een kort onderzoek niets ongewoons vond, barstte hij uit in een scheldtirade en gooide hij met de spullen op zijn bureau. Mijn collega kwam verbouwereerd terug en barstte later die dag in tranen uit.

De dag nadien begeleidde ik een jong, Afrikaans koppel dat al twee opeenvolgende dagen tevergeefs naar het ziekenhuis was gekomen in de hoop de gynaecoloog te spreken. Ze hadden eindelijk geluk en ik slaagde erin om hen bij de gynaecoloog binnen te loodsen. Enkele minuten later werden ze opnieuw weggestuurd voor een urinetest.

Ze werden van hot naar her gestuurd, en na enkele uren probeerde ik met de resultaten in de hand terug de gynaecoloog te spreken. Hij zich boos op mij en riep me na: ‘Eind september, eind december, januari, het maakt me niet uit wanneer ze terugkomen!’

Er stond een Nederlandse toeriste naast me, die vol ongeloof het tafereel gadesloeg terwijl ik al vloekend in het Nederlands afdroop.

De volgende dag was ik bij diezelfde arts, opnieuw voor een zwangere vrouw die klaagde over pijn. Hij rukte de papieren uit mijn hand, sleurde me mee naar de directeur van het ziekenhuis, raasde in het Grieks alvorens hij me in het gezicht wees en riep: ‘Fuck off!’ De dienst gynaecologie betreden was waar ik het meest tegen op zag tijdens mijn verblijf op Samos.

Schamele basishulp

De dienst pediatrie van het ziekenhuis is een van de weinige diensten waar de patiënten relatief menselijk behandeld worden. De onmenselijke levensomstandigheden in het kamp hebben hun impact op de gezondheid van kinderen en de wachtkamer zit dan ook dagelijks vol met jonge patiëntjes. Velen van hen kampen met ademhalingsproblemen door het stof en het gebrek aan basis hygiëne in het kamp. Hun nog jonge lichamen bezaaid met beten van insecten en ongedierte, tot bloedens toe opengekrabd. Kinderen die al dagen overgaven, last hadden van diarree of zelf de mazelen waren bijna dagelijkse kost. Ik stond meermaals naast ouders die in tranen uitbarstten om de uitzichtloze situatie van hun kinderen.

Blijf op de hoogte

Schrijf je in op onze nieuwsbrieven en blijf op de hoogte van het mondiale nieuws
Ook basishulp, zoals toegang tot medicatie, wordt veel van de patiënten ontzegd. Door een recente beslissing van de nieuwe Griekse regering is het nationaal verzekeringsstelsel niet langer toegankelijk voor migranten, vluchtelingen, asielzoekers, niet-begeleide minderjarige vluchtelingen en inwoners van buiten de EU. In de praktijk betekent dat dat veel van de patiënten die wij begeleidden hun medicatie zelf moesten zien te bekostigen.

Met een voorschrift in de hand verwezen we de mensen vaak door naar Artsen Zonder Grenzen of andere medische ngo’s op het eiland, in de hoop dat ze daar wel aan de nodige medicatie zouden geraken.

Wachttijden voor een afspraak op de dienst waar x-rays, ultrasounds en CT-scans worden genomen, lopen op tot maanden.

Herhaaldelijk begeleidde ik mensen die aan diabetes leden maar geen insuline konden bekostigen, laat staan koel bewaren in een tentje of overvolle container. Een Somalische vrouw die medicatie had voorgeschreven gekregen door de neuroloog vertelde me hoe ze in de apotheek weggestuurd werd en ook in de apotheek van het ziekenhuis de medicatie geweigerd werd. Wanneer ik dit voorzichtig aankaart bij de norse neuroloog antwoordde hij laconiek “dat is niet mijn probleem”.

Cardiologen, neurologen, pathologen, urologen, gynaecologen verwijzen voor hun onderzoeken bijna in regel door naar de dienst waar x-rays, ultrasounds en CT-scans worden genomen. Wachttijden voor een afspraak op die diensten lopen op tot maanden. In afwachting van deze onderzoeken zitten deze mensen geblokkeerd voor hun verdere behandeling.

Het gebrek aan middelen (en de onwil van sommige artsen) werd schrijnend duidelijk toen we merkten dat we geen potjes meer hadden waarin de mensen hun urinestaal konden afleveren. Na een eenmalige schenking waren we door onze beperkte voorraad heen. Hierop vroeg de arts aan vrouwen om naar het cafeetje naast het ziekenhuis te gaan waar ze een plastic bekertje konden krijgen om in te plassen.

De uitzichtloosheid laat niemand onberoerd

Rond 15u zat onze dag er op. Wegstappen uit het ziekenhuis was wegstappen van complete chaos en wanhoop. Uitgeput en hongerig storten we ons op een simpele maaltijd om vervolgens enkele uren te luieren op een kiezelstrand. Het privilege van het beetje afleiding dat een strand en een zwempartij boden, was een deugddoende afwisseling.

© Elias Abdullah

Het paradijselijke Samos. Wegstappen uit het ziekenhuis was wegstappen van complete chaos en wanhoop.

De contradictie tussen mijn tijd als vrijwilliger in het ziekenhuis en mijn vrije tijd kon niet groter zijn. Ook voor de talrijke andere vrijwilligers is de zee en een glas wijn vaak de enige manier om te proberen vergeten wat ze die dag of week hadden meegemaakt. Noem het escapisme of het opzoeken van een roes, maar het leek wel datgene te zijn dat maakte dat vrijwilligers er konden blijven functioneren ondanks de stress, machteloosheid en emotionele druk.

De uitzichtloosheid, frustraties en overbevolking hebben vanzelfsprekend een impact op de gemoedstoestand van mensen op de vlucht in Samos en zorgen voor spanningen tussen de verschillende nationaliteiten en bevolkingsgroepen die in het kamp verblijven. Het leven van deze mensen staat stil in afwachting van de uitkomst van hun asielaanvraag, wat zoals eerder aangehaald wel even kan duren. Opeengepakt in tentjes is het moeilijk te verwachten dat spanningen niet tot een kookpunt komen, iets wat tragisch tot uiting kwam tijdens de recente onlusten en brand in het kamp van Samos.

Bewoners van een appartementsgebouw huurden in hun gebouw een kleine studio voor een Kameroense man. In ruil moet hij migranten van het strand verjagen.

De frustraties die voortvloeien uit de uitzichtloosheid van de hele situatie zijn eveneens duidelijk merkbaar aan de houding van een groot deel van de inwoners van Samos tegenover de migranten. Terwijl ik op een van mijn eerste dagen aan het strand lag, werd me door een opzichter gevraagd van waar ik afkomstig was. Ik antwoordde met de wedervraag of het er toe deed waar ik vandaan kwam, maar hij bleef aandringen tot ik zei dat ik uit België kom. Plots was er geen vuiltje meer aan de lucht.

Ik vernam later dat bewoners van een appartementsgebouw aan een ander strand geld samengelegd hebben om voor een Kameroense man een kleine studio te betalen in hun gebouw. In ruil moet hij migranten van het strand verjagen. Het lijkt vreemd, de zee is van iedereen, toch? Niet op Samos blijkbaar.

Al tijdens de taxirit van de luchthaven naar mijn verblijfplaats op het eiland liet de taxichauffeur onmiddellijk in zijn kaarten kijken. ‘Het zijn er gewoon te veel, vooral al die Afrikanen’ of ‘Het toerisme lijdt eronder, restaurants en hotels moeten sluiten en de rest van Europa kijkt niet naar ons om’. Het was een noodkreet van een inwoner van Samos, vergeten door de rest van Europa.

In het ziekenhuis is het normaal dat Europeanen als eerste bediend worden. Migranten moeten maar geduld oefenen, ongeacht de uren die ze al wachtend in de gangen hadden doorgebracht. Ik geraakte er eens aan de praat met een Amerikaanse man met Griekse roots. Hij vond het niet meer dan normaal dat migranten als laatsten aan de beurt kwamen. Zij betalen immers geen belastingen, klonk het. Ik diende hem van repliek dat dit in een ziekenhuis niet zou mogen uitmaken. Hier zou de gezondheid van een persoon centraal moeten staan.

Toen ik op een andere avond wilde gaan eten met een Kameroense vrijwilliger, durfde hij niet mee binnen om te bestellen. ‘Ze zullen weigeren me te bedienen want ik ben zwart’, klonk het. Dergelijke verhalen zijn schering en inslag. Frustraties en uitzichtloosheid, een gevaarlijke cocktail en voedingsbodem voor racisme en discriminatie.

Welkom in Europa

Ik zou een boek kunnen schrijven over de vaak mensonwaardige behandeling die personen op de vlucht ondergaan in Samos. De onmenselijkheid van de situatie op het Grieks eiland is echter niet in woorden te vatten. Er zijn zoveel bronnen van frustratie: één dokter voor een kamp met meer dan 5000 mensen; de erbarmelijke hygiënische omstandigheden in het kamp (zowel het officiële als het informele); zwangere vrouwen in tentjes tussen de bomen; jonge kinderen met een wezenloze blik in de ogen; de gebrekkige capaciteiten van het plaatselijk ziekenhuis; de virtueel onbestaande psychologische hulp voor overduidelijk getraumatiseerde personen; de manier waarop overwerkte artsen de mensen behandelen; maar bovenal de uitzichtloosheid van de hele situatie voor zowel Grieken als voor mensen op de vlucht.

Deze ervaring was een confrontatie met de gevolgen van de gebrekkige solidariteit tussen de Europese lidstaten.

Voor vrijwilligers als ik is ons verblijf op Samos tijdelijk. Voor de lokale bevolking is het al jaren dagelijkse kost. De artsen in het ziekenhuisje roeien met de riemen die ze ter beschikking hebben en dit doen ze op dagelijkse basis, jaar in, jaar uit. De frustratie van de overwerkte artsen is niet misplaatst en dit verslag is geen verwijt tegenover de artsen op het eiland of de inwoners van Samos die genoeg hebben van de hele situatie.

Deze ervaring was niet alleen een confrontatie met een falend Europees migratiebeleid (als zoiets al bestaat), maar ook met de gevolgen van de gebrekkige solidariteit tussen de Europese lidstaten. Een vrijwilligster, afkomstig van Samos, verwoordde het als volgt: ‘Griekenland is een van de armste, corruptste en minst georganiseerde landen van Europa. Het is uit een economische crisis aan het klimmen en toch zit het “opgezadeld” met al deze mensen, die hier voor het overgrote deel niet eens willen blijven.’ Tot zover de Europese solidariteit.

Wat me echter nog lang zal bijblijven, is hoezeer het eiland draaiend wordt gehouden door ngo’s van allerlei slag. Activiteiten voor kinderen, taallessen, vertalingen, maaltijdsbedeling, kleding wassen, douches nemen, opkuis van het kamp, juridische bijstand…

Talloze vrijwilligers staan klaar om het huidige vacuüm in beperkte mate trachten op te vullen. Gezien het politieke klimaat in verschillende Europese landen lijkt hierin niet snel verandering te zullen komen. De levens en toekomst van deze mensen zijn slechts pionnen voor populisten en politici voor wie stemmen behalen steeds belangrijker zal zijn dan het menselijk lijden een halt toe te roepen.

Onze media en politici reageren verontwaardigd bij het zoveelste kind dat aanspoelt op een Italiaans of Grieks strand of wanneer Latijns-Amerikaanse kinderen in de VS in kooien worden opgesloten. Ze zijn echter opmerkelijk stil over de tragedie die zich al jaren afspeelt op de Griekse eilanden. Het is slechts een van de plaatsen in Europa waar de Europese waarden opgeofferd worden en de mooie woorden en toespraken worden doorprikt.

De Griekse eilanden zijn openluchtkooien. Gevangen op Samos, daar komt het op neer als je hier als migrant neerstrijkt. Vergeten en gevangen op een paradijselijk Grieks eiland, een menselijke tragedie.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2776   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Met de steun van

 2776  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.