Een nieuwe grondoorlog in een Moslimland kunnen we allerminst gebruiken

Jim Traub (New York Times Magazine, New Yorker): Over de toekomst van welke landen in het Midden-Oosten zijn julie optimistisch, en waar hebben jullie geen goed oog in de toekomst?

Marina Ottaway (Carnegie Endowment voor Internationale Vrede): Ik ben bijzonder pessimistisch over Libië en Jemen. Als het regime daar valt – ik hoop nochtans dat het valt – is er namelijk veel kans dat de staat desintegreert. Het enige wat dergelijke landen samenhoudt zijn persoonlijke banden, tussen Khadafi en bepaalde stammen (tribes), tussen Saleh en bepaalde groepen. Verwijder Saleh in Jemen, verwijder Khadafi in Libië, en je riskeert een situatie zoals in Somalië. Ik denk niet dat je een democratie kan bouwen in dergelijke omstandigheden.

Optimistisch ben ik over Egypte. Egyte heeft een bijzonder sterke staat, met een sterke administratieve structuur. Die is eerlijk gezegd niet bijzonder effectief, maar het is een staat met vertakkingen in de hele samenleving. Let op, het regime is nog steeds aan de macht in Egypte. De toplaag is verwijderd, en ook de hoogste regionen van de nationale partij zijn moeten wijken, maar de partij is er nog steeds.

Mohamad Bazzi (Newsday, New York University): Wat mij voornamelijk zorgen baart is de sectarische ondertoon van de protesten in Bahrein. Bahrein zend een signaal naar de rest van de regio, en in het bijzonder naar Irak en de Saoedi’s. Ik kan me moeilijk inbeelden dat Saoedie-Arabië een Sjiitische overheid in Bahrein zou tolereren, en ik verwacht dat het er alles aan zal doen tegen te gaan, veel meer nog dan ze in het verleden in Irak heeft gedaan.

Mark Lynch (George Washington University): Ik ben voorzichtig met termen als optimisme en pessimisme, want die impliceren een waarde-oordeel van waar we naartoe willen. Belangrijk is echter dat er eindelijk sprake is van verandering. Academici waarschuwen al jaren dat de situatie in het Midden-Oosten onhoudbaar werd, dat eens de hemel naar beneden zou komen. Maar de hemel kwam nooit naar beneden. Ik ben alleen bang dat als er werkelijk verkiezingen komen, de “facebookeyin” zwaar gaan verliezen indien ze niet snel een antwoord vinden voor de economische problemen.

Ik hou vooral Saoedie-Arabië in het oog. Alle elementen voor een opstand zijn er aanwezig: een jonge bevolking, frustratie met de religieuze leiding, censuur van binnenlandse media maar toegang tot buitenlandse media, een verouderde elite, mislukte hervormingen en een conflict tussen Sunnieten en Sjiieten. 

Traub: Velen vrezen dat het omver werpen van regimes als dat van Mubarak fundamentalistische Moslims de kans geven om aan de macht te komen. Moet een organisatie als het Moslimbroederschap ons zorgen baren?

Ottaway: Het idee dat de Moslimbroeders zullen eindigen als de grote winnaars van de opstand is vergelijkbaar met het idee dat Iran wint bij de revolutie in het Midden-Oosten. De Moslimbroeders zijn lange tijd de meest georganiseerde oppositiepartij in Egypte geweest. Dat verklaart waarom ze 20 percent van de stemmen haalden bij de verkiezingen in 2005. Maar we mogen niet vergeten dat in 2005 slechts een kwart van de Egyptenaren naar de stembus trok. Dat betekent dat drie kwart van de Egyptische bevolking weigerde voor Mubarak of voor de Moslimbroeders te stemmen. De Moslimbroeders zijn bovendien niet representatief voor de echte fundamentele Islamisten. Mubarak is er behoorlijk in geslaagd die uit de weg te helpen.

Lynch: De Moslimbroerders blijven de best georganiseerde partij in Egypte, maar ik zou me daar weinig zorgen over maken. De Moslimbroeders zijn pragmatisch, en ze deden er de voorbije weken alles aan om de rest van Egypte en de rest van de wereld gerust te stellen. Er waren Moslimbroeders op het Tahrirplein, en ze hebben een belangrijke rol gespeeld in de organisatie van de protesten. Maar het Tahrirplein is Caïro niet, en Caïro is Egypte niet. Wanneer je even aftand neemt van het Woodstock-gevoel op het plein, dan spelen Islamisten wel een belangrijke rol. Egypte is de voorbije jaren cultureel veranderd, het land is religieuzer geworden, en politiek uit zich dat in een meer rechtse koers. De nieuwe politieke partijen zullen daarop inspelen.

Traub: Is het Moslimbroederschap in Egypte één gestroomlijnde organisatie, of is er kans dat de organisatie onder een nieuw bewind uiteenvalt?

Ottaway: Het is zelf helemaal niet zeker dat de Moslimbroeders aan de verkiezingen zullen deelnemen. Er is een artikel in de Egyptische grondwet dat religieuze partijen verbiedt zich verkiesbaar te stellen (daarom nemen kandidaten van het Broederschap als onafhankelijken deel aan de verkiezingen) Het is niet zeker dat dat artikel uit de grondwet zal verdwijnen. We weten ook niet hoe het kiessysteem er zal uitzien, en of dat onafhankelijken zal toelaten zich verkiesbaar te stellen.

Lynch: Het Broederschap is al aan het uiteenvallen. Met hun grote verkiezingsoverwinning in 2005 hebben ze zich de woede van het regime op de hals gehaald, en dat heeft tot heel wat discussie geleid binnen de organisatie.

Traub: En wat met organisaties als al-Qaeda in Libië?

Lynch: We weten bijzonder weinig over wat momenteel in Libië gebeurt. Eigenlijk weten we bijzonder weinig over Libië in het algemeen. Natuurlijk zal een groep als al-Qaeda trachten van de chaos gebruik te maken, maar noch Iran, noch al-Qaeda wordt door de demonstratnten gezien als een aantrekkelijk model. In de voorbije gebeurtenissen waren beiden irrelevant. Ik verwahct dat al-Qaeda wel op zoek zal gaan naar een nieuwe strategie, onder het moto: “als het spel niet in jouw voordeel werkt, verander de regels.”

Traub: Kan de houding van de Verenigde Staten invloed uitoefenen op de situatie in het Midden-Oosten? Maakt het uberhaupt uit hoe de Obama-administratie zich profileert?

Bazzi: De houding van de Obama-administratie in Egypte was wel degelijk belangrijk, en de administratie heeft het op vlak van Egypte ook relatief goed gedaan. Op enkele dagen tijd hebben ze een beleidsverandering doorgevoerd, die in andere omstandigheden jaren in beslag had genomen.

Lynch: Maar in Libië moet er dringend worden ingegrepen. Libië is niet zoals Egypte, Libië is Kosovo, Bosnië, Rwanda. Er wordt massaal bloed vergoten. We moeten dringend ingrijpen, niet met de grote rethoriek waar wij Amerikanen zo van houden, maar we moeten ingrijpen. Er zijn natuurlijk grenzen aan wat we kunnen doen. Een nieuwe grondoorlog in een Moslimland kunnen we allerminst gebruiken. En ook de oppositie in Libië wil ons daar niet.

Ottaway: Wat de Verenigde Staten nu doen is niet belangrijk voor de gebeurtenissen vandaag op het terrein, maar voor de relaties tussen Amerika en de Arabische wereld in de toekomst. De demonstranten willen geen interventie aan het westen. Denk maar hoe falicant de Amerikaanse interventie in Somalië is afgelopen. Geen enkel land wordt graag binnengevallen. De Amerikaanse regering zou wel bijvoorbeeld massale hulp naar de grenzen kunnen sturen. Sancties lijken mij geen bijzonder goed idee. We weten dat ze niet werken. Medvedev zei het al: “We weten dat sancties niet werken, maar soms moet je ze toch gebruiken.” Het is een morele kwestie, iets dat we doen voor ons geweten

Bazzi: Tegoeden bevriezen, zoals nu met Khadafi, dat lijkt wel effect te hebben. Het geeft het regime bovendien het gevoel dat het langzaam wordt ingesloten.

Lynch: Het zend voornamelijk een boodschap naar andere dictators. Geef nu toe want op lange termijn zul je de macht toch verliezen.