Europese zetel 12: Stemloze geluiden uit Bratislava

‘Europese verkiezingen zijn in Slovakije traditioneel een tweederangszaak’, vertelt politiek analist en EU expert Radovan Geist in een recent artikel aan EU Observer. Oorzaak is volgens Geist een algemeen gebrek aan thema’s gerelateerd aan de EU in het Slovaakse politieke landschap waardoor een debat vaak uitbleef. Hij voorspelt dat het Slovaakse engagement in mei in de schaduw van de recente nationale presidentsverkiezingen zal verdwijnen. De gevolgen kan je hier verder in het weekdossier Extreemrechts in Oost-Europa op MO.be lezen.

Apolitiek

In de straten waar jong Bratislava tegen grillige aprilwolken en oude wijven schuilt, baad ik echter in een heel andere EU mood. Studente theater Martyna (25), mijn zetelgenote in Coffee Green kijkt op uit haar boek als ik me van doorweekte schoenen bevrijd.

Ze is net terug in thuisstad Bratislava van een Erasmussemester in Malaga, een ervaring die haar persoonlijke interesse in Europese politiek aanzienlijk heeft aangewakkerd. Samengevat klinkt haar persoonlijke versie van de Slovaakse eurobarometer ongeveer als volgt: Europa is hier alive and kicking, maar er hangt een almaar dikkere crisis wolk boven het enthousiasme.

Politieke analisten hadden ze al lang voelen hangen, de wolk. Nu voor het eerst ook mainstream politici meedingen voor een Europees zitje voorspellen ze dat vooral de eurosceptische kaart zal uitgespeeld worden.

Het pr-bureau van de EU in Bratislava organiseerde in aanloop naar de verkiezingen een reeks ‘go-to-vote’ evenementen rond de tiende verjaardag van Slovakije’s lidmaatschap. Meer dan jolige festiviteit bracht dat niet op, getuigt mijn gastvrouw Baška even later. Met haar zeventien lentes kan ze nog niet stemmen, maar de politieke desinteresse bij generatiegenoten die dat wel kunnen, baart haar zorgen.

Misschien is het omdat Slovaken van inborst geen politieke wezens zijn, de vlag enkel uit de ramen wappert als de nationale ploeg moet presteren en alleen een nieuwe president hen naar het stemhok kan lokken, denkt ze. Het is dat ze het zelf zegt, en net niet te nadrukkelijk, maar ze weet er het fijne niet van. En dat is niet het punt. In ieder geval helpt een aangeboren wantrouwen in politiek niet om Europese instanties met ver-van-hun-bed veel krediet te verlenen.

Jong geleerd

‘Weinig jongeren hier geven om Europa’, legt Baška uit. ‘Heeft Slovakije dan niet de euro, vrije grenzen, maakt het land dan geen deel uit van de Europese gemeenschap?’

Dat politiek complex is, kan ze maar al te goed begrijpen. Al haar hele leven woont ze naast een Volvo-fabriek. Haar eerste studentenjob stond ze daar aan de band, vijsje invoegen, aandraaien, next. De hele dag, opnieuw en opnieuw. Dat was ook moeilijk te begrijpen. Als kind wou ze ingenieur worden, moeilijke dingen maken om het leven makkelijker te maken. Maar haar technisch inzicht bleef jammer genoeg steken bij interesse, daarom studeerde ze maar talen. Dat is ook ergens een vorm van problemen detecteren, oplossingen uitknobbelen of desnoods verzinnen.

 ‘Jongeren hier zijn zich niet bewust van het belang van hun stem, omdat ze niet genoeg geïnformeerd zijn,’ zegt Baška. Dat begrijp ik, begreep zij nog niet zo heel lang. In het begin van dit schooljaar nam ze deel aan een Europese evenementenweek rond klimaatverandering met andere scholieren. Het wekte voor het eerst haar belangstelling voor Europese beleidvorming. Van het één kwam het ander en voor ze het wist, was de klinische wereld van Europese instellingen niet langer een doolhof, wist ze meer dan haar lief was.

‘In Oostenrijk kan je vanaf je zestiende stemmen, hier pas op achtien maar ik heb geen zin om vijf jaar te wachten.’

Van zorgeloze euro-onwetendheid naar een onzekere plek ergens tussen europathie en eurofobie. Het was een heel proces en waar het eindpunt van haar ontwikkeling ligt weet Baška niet. Wel weet ze, voelt ze, dat bewustzijn voorafgaat aan inzicht. Laat het daar nu net aan ontbreken. Ze is bang dat als er niets verandert ook de Europese vertegenwoordiging, net als in de nationale regering, zich weinig zal bekommeren om haar toekomst. ‘In Oostenrijk kan je vanaf je zestiende stemmen, hier pas op achtien maar ik heb geen zin om vijf jaar te wachten.’

Verandering begint bij jezelf, dacht ze, en maakte daarom een informatieve lijst op van partijen en hun Europese programma’s voor vrienden en familie. ‘Ik heb al 10 mensen kunnen overtuigen om te gaan stemmen, dat is niet veel, maar dat zijn toch tien mensen die twee keer gaan nadenken over welke wereld ze voor mij en zichzelf willen.’

Europese liga

Baška is niet excentriek. Ze is niet te weinig en niet te veel. Zelfzeker, niet te veel. Vastberaden en nieuwsgierig, maar gedoseerd. Slim, niet te weinig. Niet gewoon, maar ook niet uniek.

Ze maakt deel uit van een onafhankelijke Europese liga van 37 jongeren in 20 verschillende lidstaten die zich als ambassadeurs van hun land inzetten om de kloof tussen jongeren en Brussel te overbruggen. Meer dan wie ook geloven ze dat jongeren een verschil kunnen maken door het lot van hun toekomst onder de aandacht te brengen van de juiste handen.

Vanuit het motto ‘voor en door jongeren’ proberen deze ‘ambassadeurs’ via sociale media hun eigen locale gemeenschap te betrekken bij de Europese verkiezingen. ‘Het gaat verder dan jongeren stimuleren om te stemmen,’ zegt Baška. ‘We willen hen bewust maken en verenigen, een nieuwe generatie doen bewegen die niet aan de zijlijn toekijkt maar mee beslist over waar Europa naartoe gaat.’

Mon estomac!

Ons gesprek wijkt even af van Europa, naar misdaadromans en romantische speurders, naar dingen vinden waar je nooit dacht te moeten zoeken. Soms doet haar hartstocht voor wat anderen dood(saai) vinden me denken aan Hercule Poirot, de besnorde Belgische speurder en zijn gevoelige estomac die Agatha Christie vereeuwigde. ‘Five feet four inches but carried himself with great dignity’. Het zou ook voor Baška kunnen gelden, haar maag niet minder gevoelig dan Poirot’s voor maatschappelijk bankroet dat schuilt achter collectieve lethargie.

Net als in een goede detectiveroman ligt de ontknoping in kleine deuren waarvan je vergeten was dat ze openstonden. ‘Als iemand je zegt waar die deur ligt, kan dat een verschil maken tussen een verkeerde beschuldiging of een juiste’, zegt Baška. Als je niets doet, je ogen en oren niet openhoudt, gaat de schuldige vrijuit met een grijns op zijn gezicht, denk ik.  

Misschien is dat de best te begrijpen motivatie om de passie te begrijpen waarmee Baška en de tientallen andere ambassadeurs in de Liga zich elke dag inzetten. Niet voor het half verdronken kalf, niet voor de deuren die al dicht zijn, maar voor het licht door de kieren waar we ons niet bewust van zijn.  Voor het open einde zonder al te doorzichtige raamvertelling.