Europese zetel 3: Emma Goudsma, Amsterdam

‘Ik stem nooit’, waarschuwt Emma me voor ik in mijn derde gasthuis de Valreep aanmeer, een voormalig dierenasiel in Amsterdam Oost dat in de zomer van 2011 na vier jaar leegstand en verwaarlozing door een handvol jonge krakers werd omgedoopt tot een sociaal en cultureel centrum.

Ik mag me dan al in een puberale opwelling ooit laten verleiden hebben tot urban exploring van uitgewoonde Vlaamse fermettes en “Punk is not dead” pinnen op uitgerafelde jeans, van een kraker verwacht je doorgaans geen warm applaus voor politiek engagement.

Op mijn vochtig matras en een groezelige graffitigallerij langs de oprit na, voelt dit huis alles behalve verwaarloosd aan. De muren walsen lichtjes telkens een trein op het spoor naast Emma’s slaapkamerraam voorbij raast, de eerste voorzichtige kennismakingswoorden met de bewoners opslokkend in de echo van zijn macadam.

Dit is veel meer dan ik had kunnen verwachten. Anarchisten en feministen. Onruststokers in afbraakbuurten. Vochtige matrasbewoners die denken dat ze kunnen leven van de wind. Dwarsliggen omdat je bedwelmd door alcohol en roesmiddelen niet meer recht kan lopen. De vooroordelen over kraken zijn legio, maar des te minder oordelen de bewoners van dit huis.

Hoewel ze naar eigen zeggen opgroeide in een yuppie gezin met alle comfort én ondanks haar jonge leeftijd, kiest Emma al vier jaar voor een ongeworteld leven in de schemerzone van de wet.

Burgerparticipatie voor burgers

Emma kiest eigenlijk liever niet. Ze is allergisch voor artificiële dialectiek tussen wat binnen en buiten de schijnwerpers van het verkiesbare ligt. Jaren geleden toen het dierenasiel werd opgedoekt, besloot de goegemeente dat dit pand, ondanks zijn historische band met de buurt, niet langer verkiesbaar was voor gebruik.

Volgens de bewoners bepaalde winstmaximalisatie de keuze van de stad om zonder overleg met de buurtbewoners in zee te gaan met een projectontwikkelaar, het lot van de Valreep in handen te leggen van bulldozers en een grand café te bouwen in de hoop het roestige imago van de buurt op te krikken tot het niveau van de binnenstad. Bergen papierwerk en geldgebrek lieten het pand echter vier jaar wegkwijnen in een vergeetput voor junkies en daklozen.

‘Toen ik hier voor het eerst aankwam, lag het huis er smerig bij, van boven tot onder bedolven onder menselijke uitwerpselen. In enkele maanden hebben we alles met tientallen vrijwilligers schoongemaakt, een hele klus zonder stromend water, gas of elektriciteit’, vertelt Emma. Toen het pand door de brandweer brandveilig verklaard werd, opende de Valreep haar deuren voor publiek.

‘Eigenlijk is dit een voorbeeld van burgerparticipatie in haar puurste vorm’, legt Rogier Baas, schuilnaam van de meest ervaren bewoner in het huis, uit. ‘We hebben dit huis gekraakt op vraag van de hele buurt, die nood had aan een sociaal centrum waar activiteiten plaatsvinden die direct aansluiten bij wat er leeft in de wijk en de behoeften van omwonenden.’ Vanaf dag 1 draait het programma op de vrijwillige inzet van buurt- en stadsbewoners met een wekelijkse agenda die barst van creativiteit: van concerten, tot debatavonden, filmvoorstellingen en workshops voor kinderen.

Sinds 2010 kijk je als kraker zoals in veel andere lidstaten ook in Nederland aan tegen een maximale straf van één jaar gevangenis of een duizelingwekkend hoge geldboete. Er zijn nog wel juridische mogelijkheden omdat het kraakverbod volgens juristen tegen de grondwet en tegen internationale verdragen indruist.

Kraken doen de bewoners van de Valreep vooral uit noodzaak.

Kraken doen de bewoners van de Valreep vooral uit noodzaak, om het buurtinitiatief en het vrije, open en spannende imago van dwars Amsterdam in stand te houden. Emma: ‘Als we hier geen permanente aanwezigheid houden, zijn we een vogel voor de kat voor échte criminelen. Er is immers geen juridische bescherming voor leegstaande panden.’

Politiek maar anders

Als ik mijn recorder bovenhaal, verstommen plots enkele stemmen in het huis. Een bewoner die liever niet bij naam genoemd wil worden, doet zijn beklag over zijn slechte ervaringen met journalisten.

Ik voel me net een gedomesticeerde vos in een kippenhok. Verdwaald in een wolk van nijdige veren vertrappel ik per ongeluk enkele eieren, tot Emma mijn hand grijpt en me naar de uitgang begeleidt. ‘Als ik crimineel ben omdat ik opkom voor wat ik belangrijk vind om voor te vechten in dit leven, dan is het toch een legitieme reden om crimineel te zijn? De samenleving heeft mijn keuzes in dezelfde donkere hoek geplaatst als moord, diefstal, fraude en corruptie.’

Op haar vijftiende kraakte ze met vrienden haar eerste huis, ‘omdat het spannend was’, maar nu draait het om zoveel meer. ‘Je komt hier zoveel mensen tegen met een verhaal. Vluchtelingen, feministen, milieuactivisten, andersglobalisten, anti-racisten: iedereen heeft zijn reden om buiten de randen van het aanvaardbare te tasten,’ vertelt Emma.

Haar gedachten zakken weg naar een wereld die in mijn veilige versie van living on the edge ondenkbaar lijkt. ‘Soms denk ik dat ik te veel weet, vraag ik me af waarom ik niet gewoon zoals iedereen het nieuws kan kijken, shoppen bij Albert Hein of een Latté kan bestellen bij Coffee Company…’

Emma kiest voor een leven dat niet veroordeelt en niet beoordeeld wil worden. Dat betekent ook inclusief zijn, voor mensen die anders denken, anders willen leven. ‘We hebben vandaag meer dan ooit nood aan een debat van onderuit: in Amsterdam Oost, in Nederland, in Europa. Mensen zijn zo bang om buiten de lijntjes te kleuren. Activisme wordt herleid tot het juridisch aanvaardbare, maar er zijn voorbeelden genoeg die bewijzen dat deze wereld een ander soort verandering nodig heeft dan de mogelijkheden die de wet ons toelaat.’

Haar gedachten klinken fragmentarisch waardoor ik soms ver achter haar redenering aanhol, maar ik sta versteld van de maturiteit en durf in deze jonge vrouw.

Doolhof Europa

Ooit wil Emma de wereld vangen in woorden en kortsluitingen in de maatschappij ontzenuwen met haar pen, maar op dit moment liggen haar prioriteiten op de Valreep.

Ooit wil Emma de wereld vangen in woorden en kortsluitingen in de maatschappij ontzenuwen met haar pen, maar op dit moment liggen haar prioriteiten op de Valreep. Ze klust mee om het huis op orde te houden, participeert vrijwillig aan de organisatie van culturele activiteiten en vult de rest van haar tijd met poetsen om geld in het laadje te brengen.

Een week later had ik misschien niet hier kunnen overnachten, had dit verhaal over jong Amsterdam heel anders gelezen. Een mogelijke uitzetting is immers niet ondenkbaar, de bulldozers staan al spreekwoordelijk klaar op de oprit. Binnen enkele dagen krijgen de initiatiefnemers, gesteund door een vurige achterban van omwonenden, een laatste kans om de projectontwikkelaar en het stadsbestuur op andere gedachten te brengen.

Jonge Amsterdammers die ik ver weg van de Polderweg in het centrum ontmoet, ontwijken mijn lastige vragen over politiek zoals ze dwarsliggende voetgangers op hun flitsende fietsen in een boog vermijden. Geen taboes over hun salaris, seksleven of geaardheid, maar politieke overtuigingen, laat staan over Europa, blijken hier toch minder bespreekbaar onder vreemden.

In en rond de Valreep wordt politiek dan weer op een ander niveau gevoerd. In de rode gloed van de avondzon richten Emma en de Britse student Finn pijl en boog op een roos waarop namen van politici blinken, aartsvijand nummer één Geert Wilders op kop. Af en toe missen ze hun doel, maar opgeven is niet aan de orde. Er staat meer op het spel dan gemiste kansen.

Als overtuigd anarchiste zou Emma nooit uit eigen beweging met politici praten, maar als dat nodig is om verandering te brengen gaat ze het debat niet uit de weg. Democratie in Europa werkt niet zonder burgerparticipatie, vindt ze. In haar leefwereld lijkt Europa hoe langer hoe meer een fort waarin burgers verdwaald raken. Er is geen plaats voor migranten, geen plaats voor falen, geen plaats voor burgers die twijfelen of achterdochtig zijn.

Kraker versus crisis

Buiten Amsterdam Oost neemt de urban struggle tussen winst maken en overleven stilaan Europese properties aan. Maar liefst 10% van de wereldbevolking kraakt. Vooral sinds de crisis in Europa toesloeg, kende kraken in veel lidstaten een heropleving als oplossing voor woningnood terwijl het anderzijds almaar meer in de illegaliteit verdwijnt door verstrengde wetten.

Net zoals de Valreep liggen krakersgemeenschappen over heel Europa op ramkoers met de overheid.

Net zoals de Valreep liggen krakersgemeenschappen over heel Europa op ramkoers met de overheid. Denk maar aan de recente ontruiming van een klooster in Brussel, de verstrengde regelgeving in de beroemde hippiewijk Christiania in Kopenhagen of de gewelddadige ontruiming van Villa Amalia, een voormalige school in de anarchistische wijk Acharnon in Athene.

Hoewel de Europese politiek zich ver van haar geïmproviseerde bed afspeelt, maakt Emma zich zorgen over hoe Europa omgaat met basisrechten als betaalbaar voedsel en wonen. ‘De EU is asociaal, wat ze nu doen is niets minder dan een sociaal bloedbad aanrichten. Ik heb een paar maanden in Athene gewoond en gezien hoe Grieken zich in de steek gelaten voelen door Europa en hun regering. Daar ben je geen uitzondering als anarchist. Ik zag zelfs ooit een oude vrouw eieren gooien naar de politie en elke week hoor je wel van iemand die zelfmoord pleegt.’

‘Voor nieuwkomers lijkt het ook almaar meer op een versterkte burcht in plaats van het beloofde land waar ze ooit droomden een nieuw leven te vinden’, zucht Emma. In de kraakpanden die ik hier bezoek is niemand illegaal. ‘Hier maakt het niet uit wie je bent of waar je vandaan komt’, zegt Dima, een oerkraker uit Bordeaux die al jaren actief is in Amsterdam.

‘Mensen hebben allemaal een verhaal. Ze vluchten uit armoede, oorlog, een relatie, drugsproblemen of een leven zonder toekomst en zelfbeschikking.’ Dat verhaal gaat voor Emma en haar kompanen verder dan Amsterdam.

De opbrengst van een avond volkskeuken in een nabijgelegen kraakpand, een initiatief waarin studenten, krakers en geëngageerde omwonenden weggegooid voedsel uit containers omtoveren tot een veganistisch feestbanket, gaat naar projecten in en buiten Nederland waar dwarse burgers vechten om gehoord te worden: van krakers in nood elders in Europa tot vergeten vluchtelingen in Calais en burgerinitiatieven in Oekraïne.

Lijst 620

Verspilling van plaats en voedsel krijgen in Emma’s leven geen plaats. Alles wat ze consumeert is uitgespuwd door een maatschappij die volgens haar te veel draait om perfectie. ‘Als je niet bij dat ideaalbeeld hoort, sta je buiten de maatschappij. Dit terwijl “burgerparticipatie”, een buzz word waar partijen zo graag mee flirten in hun campagnes, eigenlijk van hieruit zou moeten ontstaan.’

Op de Valreep hebben ze daar een originele oplossing voor gevonden. Lijst 620, een oorspronkelijk ludieke actie die bedoeld was om partijen tijdens de nationale verkiezingen in Nederland te confronteren met hun lege slogans, vertegenwoordigt de participatie van burgers van onderuit. De “Participatiepartij” zit niet in de politiek noch neemt ze deel aan de verkiezingen, maar staat wel met beide benen in de maatschappij.

De mystiek rond een “bijzondere avond” bleek voldoende om mijn vertrek naar Berlijn met een dag uit te stellen. In een debat over de toekomst van dwars Amsterdam, nodigde de Valreep alle vertegenwoordigers van politiek Nederland uit in het “hol van de leeuw”. Een vurig debat tussen jonge en oude dwarsliggers en politici was wel het laatste wat ik verwacht had van een verblijf in een kraakpand.

Wanneer de huishanen eindelijk liggen te slapen en het kampvuur knettert, deemstert mijn laatste avond in de Polderweg nog lang niet weg. Als apotheose van een totaal verrassend kraakavontuur, worden handjes geschud tussen krakers en politici. Samen zullen ze volgende week het lot van dit initiatief tegen de schaduw van onverkiesbaarheid verdedigen.

Op het dak volgt een onthulling waar duidelijk te lezen staat waar dé participatiemaatschappij zich heeft gevestigd: op de Valreep! Misschien heeft het imago van Europa ook wel nood aan meer mensen als Emma, Nick, Simon, Rogier en Finn die af en toe pijlen schieten naar Martin Schulz en de grauwe hemel rond de Wiertzstraat in Brussel oplichten met de spitsvondigheid van dilettante krakers. HIER IS JE PARTICIPATIE!