Europese zetel 5: Vibe Folker, Kopenhagen

Vibe zit op het bed, haar benen in een onmogelijke hoek gedraaid. Ze maakt het graag moeilijk voor zichzelf, zou zich nog meer in bochten wringen voor een ander. Samen met Nicolaj, Signe en Theis, een eclectisch gezelschap twintigers, deelt ze nog maar een paar maanden een gerieflijk gemeenschapshuis even buiten het centrum van Kopenhagen.

Toch ademt elke vezel in dit nog zoekende nest Hygge, pure gezelligheid van het soort waar enkel Denen een patent op hebben. Als het nodig is, gaan de kamerdeuren dicht, maar in de gemeenschappelijke ruimte ervaart stilte geen pijn als ze gebroken wordt. Niemand bijt op zijn lippen, alles wordt gezegd en gedeeld.  

Ze noemen zichzelf moderne hippies en dromen van een wereld van universele liefde, zonder zich vast te ketenen aan een utopische regenboog. Op een oude profielfoto staart een jonge Vibe met afgeschoren haar en hoog fuck-you gehalte vernietigend in de lens. Hoe het hippie zijn haar veranderd heeft, vraag ik me af. Ze blijft stil, telt herinneringen van de voorbije drie jaar in haar hoofd. Dan duikt ze een miljoen jaar in het verleden.

‘Sinds het ontstaan van de mensheid heeft de aarde 6 astrologische tijdperken gekend die de toestand waarin mensen met elkaar en met de aarde omgaan beïnvloeden. De komende tweeduizend jaar zitten we in het tijdperk van de waterman.’ ‘En is dat goed of slecht?’, vraag ik. Mijn scepsis radend, keert ze terug naar een meer tastbare anekdote die de  rationele zak over mijn hoofd wel aankan.

‘Toen Armstrong een halve eeuw geleden als eerste mens op de maan lande, voelden mensen voor het eerst op aarde een collectieve identiteit. Mensen gaan meer samenwerken in de geest van altruisme en democratie, maar tegelijk is waterman ook een rebels teken dat bestaande structuren in vraag stelt en sterk individualistisch is.’ Ik begrijp niet waar ze naartoe wil, maar moet bekennen dat de paradox in Aquarius’ kwaliteiten de toestand van vandaag goed samenvat. 

Alternatief links

Professor Christian Bjørnskov van de Aarhus Bussiness School profileert zich graag als de Deense Van Rompuy. Van geluk kent hij alles. Hij schreef er geen haiku’s maar wel een doctoraat over.

‘Denen voelen zich goed in hun vel omdat ze de idee hebben dat ze grip hebben op hun leven en kunnen verandering brengen waar ze het niet mee eens zijn’, schrijft hij. Vooral van dat laatste lijken de jonge Denen die ik in Kopenhagen ontmoet de vleesgeworden versie. Wat je eet, welke kleren je draagt of welke overtuigingen je koestert: het maakt allemaal deel uit van een persoonlijke strijd tegen de eenheidsworst.

De titel ‘alternatiefste hoofdstad van Europa’ ligt geen mos te kweken op een pronkpaal.

De titel ‘alternatiefste hoofdstad van Europa’ ligt geen mos te kweken op een pronkpaal. Op wandelafstand van Vibe’s huis ligt Christiania, Europa’s laatste semi-autonome en zelfbedruipende hippiecommune. Naar het voorbeeld van de regenboogrevolutie in de jaren zestig kraakten Deense hippies in 1971 een verlaten marinebasis in hartje Kopenhagen.

De krakersgemeenschap riep zichzelf uit tot vrijstad, een enclave waarin nog altijd een andere vlag wappert, vreemde valuta circuleren en andere regels gelden dan binnen de EU. Zo zijn auto’s er niet welkom, mag er niet worden gerend of gefotografeerd en zijn kogelvrije vesten verboden.

Terwijl in de rest van Europa steeds meer naar rechts wordt gelonkt, maakte Denemarken recentelijk een omslag in de andere richting.

Die obsessieve eigenzinnigheid heeft zelfs de Deense politiek geïnfecteerd. Terwijl in de rest van Europa steeds meer naar rechts wordt gelonkt, maakte Denemarken recentelijk een omslag in de andere richting. Na de laatste parlementsverkiezingen van 2011 werd een links minderheidskabinet gevormd met de sociaaldemocrate Helle Thorning-Schmidt als premier. Daarvoor regeerde tien jaar centrumrechtse minderheidskabinetten, met steun van de rechts-populistische Deense Volkspartij (Dansk Folkeparti).

Maartse opstand

Zelfs werkloos zijn, neigt naar ‘funemployment’.

Met een gemiddeld inkomen en talenten zou ik hier wel willen opgroeien. Zelfs werkloos zijn, neigt naar ‘funemployment’. De overheid betaalt tot 2 jaar lang bijna 90 procent van je loon en investeert een fortuin in activeringsprogramma’s. Ook Vibe maakt hier gretig gebruik van. De laatste uren tellend van een stage binnen een reisagentschap dat informatieve groepsreizen organiseert, plant ze een wereldreis, betaald door…vadertje staat.

Gebrand op paukeslagen dwing ik mezelf buiten gezellige muren op zoek te gaan naar potentiële verborgen wolken achter het paradijs van de cijfers en enquêtes. Tweehonderd jaar geleden wandelde Kierkegaard, Denemarken’s beroemdste existentiële filosoof, zich hier ook in zijn beste gedachten. Ik geef me over aan de beweging van de straten en hoop antwoorden te vinden.

‘En? Heb je onze Ground Zero gevonden?’, lacht Vibe als ik ietwat gekreukt thuiskom na een wandeling op Jagtvej, een straat in de woelige wijk Nørrebro die volgens een random koffiepartner het alternatieve symbool zou zijn van echt alternatief Kopenhagen ‘buiten de toeristische marihuanastalletjes en crea bea’s in Christiana’.

Dichter bij de realtiteit achter de Zeitgeist van kritische jonge Denen dan dit kon ik niet komen. In maart 2007 lag deze wijk tien dagen lang in puin toen een protestmars tegen de sloop van een alternatief jeugdhuis ten voordele van een conservatieve religieuze sekte uitliep tot een kat-en-muis spel tussen burgers en politie. De inzet was de sloop van de Ungdomshuset, een alternatief links jongerencentrum dat een historisch brandpunt was tussen jongeren en regering.

OntDening

‘Ik haat Van Rompuy’, flapt Vibe’s huisgenoot Nicolaj eruit als we even alleen zijn. Met zijn knoken duwt hij zachtjes stukken avocado tot moes in een kom. Bij elke maalbeweging raakt zijn gemoed aanzienlijk meer verhit. Terwijl de rest van de groene smurrie door een mixer draait, spuwt Nicolaj voortdurend zinnen als ‘Van mij mag Europa, het hele wereldsysteem, eindigen.’

Hij spreekt niet als een vinger-wijzende waarnemer, eerder diep begaan, alsof het zijn persoonlijke plicht is om een lont aan te steken onder de kanker rondom hem en de wereld puzzelstuk voor puzzelstuk opnieuw samen te leggen, in een meer faire combinatie.

Als er één ding is dat jongeren hier naast hun allergie voor comformiteit bindt, is het hun onvermoeibare geloof dat de kracht van verandering in hun handen ligt. Het is misschien ook daar, bedenk ik, dat de paradox in hun scepsis over Europa is geënt. Uit hun stemgedrag blijkt immers dat in vergelijking met andere lidstaten Denen boven het gemiddelde geloven in het belang van hun stem en verrassend optimistisch zijn over de toekomst van de EU. Toch staan ze tegelijk op de eerste rij om ‘Deensheid’ te verdedigen tegen de verzwelgende kracht van globalisering.

‘Denen denken dat ze in een modelstaat leven, maar zien de gevangenismuur niet waarin Europa hen vasthoudt’. De Europese landbouwnormen hebben het Deense platteland veranderd in één grote varkensboerderij. ‘Maar tien procent van die varkens komt op ons bord tercht. Waarom doet Europa niets aan overproductie?’

‘Wat zijn we met democratie, als ze niet iedereen ten goede komt’, valt Vibe in. ‘Iedereen wil het beste, maar dat is niet deelbaar.’ Denemarken, de EU en het hele wereldsysteem mogen voor hen gerust uit elkaar spatten in kleine Christiania’s. ‘Een wereld waarin lokale gemeenschappen zelfbedruipend zijn en voor zichzelf beslissen wat goed is, dat is pas echte democratie!’

Onzichtbare arm

In hun op het eerste zicht smetteloze geluk, zien de huisgenoten almaar meer de impact van een onzichtbare Europese arm hun dagelijks leven binnensluipen. Zelfs Christiania moest na veertig jaar buigen voor de wetten van de vrij markt.

Tot voor kort kondigde een bord boven de ingang nog aan dat hier andere regels gelden dan in Europa, nu lees je enkel nog een ostentatieve waarschuwing bij de uitgang: ‘U betreedt nu de Europese Unie.’  De opvoering van politierazia’s tegen illegale marihuanahandel in de laatste weken is volgens de inwoners een voorteken dat de regering de wijk wil ontzenuwen, om geen slecht figuur te slaan binnen de EU.

Het regeringsplan voorziet voor de hippiecommune een terugkeer naar normale verhoudingen: de illegaal gebouwde barakken en huizen worden gesloopt en men ontdoet zich langzaam maar zeker van de krakers. Het probleem is volgens deskundigen dat hiermee een einde komt aan een sociaal experiment op internationale schaal, want dat was Vrijstad Christiania. Hier komen al jaren mensen die er in de normale maatschappij niet in slagen een plekje voor zichzelf te veroveren en bereid zijn afstand te doen van de zegeningen van de moderne beschaving, om in Utopia te kunnen wonen.

Politiek is niet haar ding, maar in essentie zou het voor Vibe eenvoudigweg een kwestie van mensenrechten moeten zijn. ‘De politiek in Europa wijkt almaar meer af van haar essentie: zijn menselijkheid.’ Europeaan, Deen, wereldburger, voor haar maakt het geen verschil. ‘Mensen hebben geen grote mechanismen als de EU nodig om ons te vertellen dat we gelijk zijn.’

Na bijna drie weken onderweg, in vreemde huizen, tussen onbekende gezichten, raak ik soms zelf vervreemd van de essentiële reden waarom ik dit doe. Zonder het te beseffen, geeft Vibe me een duw in de rug.

Vibe: ‘In de kwantumfysica hebben ze onlangs ontdekt dat atomen zich anders gedragen wanneer ze geobserveerd worden. Dat zet onze hele idee van de waargenomen realiteit op een helling. Ik las ooit een theorie dat alle mensen eigenlijk allemaal uit dezelfde massa atomen bestaan die zich ‘anders’ voelen omdat ze de realiteit vanuit een andere invalshoek ervaren. Veel problemen in Europa zouden vermeden worden als we af en toe elkaars gezicht eens zouden uitproberen.’