Europese zetel 7: Moderne vikingen en de E-blues in Helsinki

Een hoofdknik; ‘Goedemorgen’. Gekrulde mondhoeken, hoofd licht naar links hellend; ‘Waar komt u vandaan?’. Een wijzende vinger; ‘Ziedaar, nen taxi!’ Driewerf hoofdknik; ‘Welkom in Finland’.

Het helpt weinig, dat onbegrijpelijk gegesticuleer. Verdwaald sta ik in Helsinki centraal om aandacht te smeken. De ferrytocht in een slaapcoupé tussen twee hardvochtige Finse nachtbrakers en een Braziliaanse gigolo met pluimen zit nog in mijn kleren.

Ik begrijp het: het geheim van deze stad is niet in woorden te vatten. In een goed mysterie wordt ook niets verspild, denk ik bij mezelf. Het punt is de strijd. Misschien verklaart dat wel mijn woordconstipatie van de voorbije dagen.

‘Pragmatisch als we zijn, is alleen stilte hier heilig’, grijnst Milla terwijl ze mij verwelkomt in haar Art Deco appartement in Kalio, een naar Finse normen ‘louche’ quartier bohémien in Noord-Helsinki. Het voelt een beetje als Molenbeek, maar dan met mannen in handdoek rond de lenden in plaats van felgekleurde pyjama’s in het straatbeeld en minder accidental, meer uitgedachte hipsters. Misschien is het dat thuiskomen, zit mijn zwak voor lelijke eendjes en houten liften er ook voor iets tussen, het is meteen amour fou tussen mij en deze melting pot van Pakistaanse nachtwinkels, seksshops, pop-up winkels en afgebleekte aardkleuren waar men zich tegen de koude kan warmen.

Het zaad van Erasmus

Milla praat honderduit over reizen naar Zuid-Amerika en China. Voor wat ik tot dusver van Finland heb begrepen, klinkt dat heel on-Fins. ‘Een Erasmussemester in Mainz,’ beantwoordt ze het vraagteken in mijn gezicht. En daarmee is alles gezegd. Daar is ze opengebloeid, en verliefd geworden. ‘Europa is een zootje geworden. Crisis, draconische en asociale maatregels. Het is een mestbodem voor populisme’, zucht ze. ‘Tegelijk is ook een nieuwe generatie Europeanen opgestaan. Het is niet dat crisis en scepticisme van ons afglijden. We laten ze gewoon ons leven en politieke keuzes niet bepalen.’

Haar kalverliefde voor Europa na Mainz is intussen een beetje bekoeld. Zo gaat dat met de liefde. In het begin maakt ze blind. Eens de mist van prille gulzigheid is opgetrokken, ontdek je geleidelijk barsten in het pleisterwerk. De angst te verliezen, houdt je focus scherp, maar soms is dat niet genoeg.

Er zijn twee gemakkelijke exit-opties: de hardnekkigste gebreken met de mantel der liefde bedekken en de schijn hoog houden of je voor de rest van je leven verweren tegen romantische gedachten. Milla kiest de moeilijkste weg, heel de borstkas opengooien, zodat de waakvlam zuurstof krijgt.

Schaduw van de Koude Oorlog

Onwetendheid is volgens Milla de grootste boosdoener. ‘Voor mijn ouders en grootouders voelt de toetreding tot de Europese Unie nog altijd als een statussymbool. Een statement tegenover buurland Rusland na de Koude Oorlog: wij horen nu officieel bij het Westen.’ Tijdens de Koude Oorlog zat Helsinki immers geklemd in een neutrale positie door een de-facto Sovjet veto op zijn handels- en defensiebeleid. Na de val trad het land uit de schaduw van de oorlog en zette vrijwel meteen in op toenadering tot de EU. Het werd pas in 1995 lid.

‘Weinig jongeren weten hoe de vork aan de steel zit in Europa. De link met het volk is volledig zoek.’ De Finnen die ik in de stad kan overtuigen tot een gesprek, lijken inderdaad weinig bezig met hun Europese identiteit. In hun hart zijn ze Finnen, en zullen ze altijd Finnen blijven. Op de portaalsite van Visit Finland kan ik zelfs als toerist op zoek gaan naar mijn innerlijke Fin, beginnende bij een originele naam volledig geïnspireerd op de nationale mystiek en liefde voor natuur. Heel aandoenlijk allemaal, die vaderlandsliefde met een knipoog, maar voor Milla hangt er boven de onschuldige Finse trots toch maar ‘een vies luchtje’.

Het politieke landschap stinkt, vooral voor jongeren, vindt ze. Net als elders in Europa betekent ook hier besparen dat solidariteit, onderwijs en cultuur genoegen moeten nemen met de restjes van de kaasschaaf. En dat is niet genoeg, vindt Milla. ‘De regering denkt enkel na over korte-termijnoplossingen. Ze willen immigratie inperken, onderwijs voor buitenlandse studenten betalend maken, terwijl we extra mankracht zo hard zullen nodig hebben.’

Onderuit! Zilveren Tsunami!

Samen met België en Luxemburg leidt Finland de club snelst vergrijzende landen in Europa en de wereld. Naar schatting zal tegen 2030 bijna een derde van de Finse bevolking ouder zijn dan 65. Een uitweg vinden uit de zilveren tsunami is voor de regering een huzarenwerk. Op dit moment stappen al meer mensen uit de arbeidsmarkt dan erin komen. Europa kan ook niet meteen een schild verzinnen tegen deze apocalyptische perkamenten ijskap boven haar continent.

Milla: ‘Het enige wat je over de EU hoort zijn opmerkingen over alweer een ‘bunga bunga’ land, zo noemen ze dat hier echt, dat geld nodig heeft. Hoe vaak hoor je positieve verhalen over mensen in andere lidstaten? Conservatieve stemmen maken gretig gebruik van dat vacuüm.’

Eén van die conservatieve partijen, de Ware Finnen (Perus Suomalainin), bestaat nog maar enkele jaren maar doet het verrassend goed in de polls voor de nakende Europese verkiezingen. Op dit moment hebben ze bijna 18 procent van de potentiële Finse stemmers achter zich, binnen de regering vormen ze de derde grootste oppositiepartij. Opvallend is hun grote aantrek bij de jeugd. Ik vraag me af hoe dat verenigbaar is: jong en conservatief. Nostalgische jeugdigheid of jong verzuurd?

Fin-Finner-Finst

Europa is vooral een dorp, zo blijkt alweer als ik met een vriendin van Milla die als freelance journaliste werkt, via via beland bij Finland’s Finste Finnen in een troosteloze uithoek van Helsinki. Het uitgewoond cultureel centrum waar de jeugdvleugel van de Ware Finnen zich opmaakt voor de Europese verkiezingen ademt nostalgie. Veel jeugdig temperament valt er echter niet te bespeuren. Gratis taartjes bij de koffie verdwijnen in plastiek zakjes onder de tafel, voor de trouwe viervoeter thuis. De suiker blijft onaangeroerd.

Uit de speech van voorzitter Simon Elo (27), tevens de jongste Finse kandidaat voor de Europese verkiezingen in mei, begrijp ik niet meer dan ‘Rutte. Rutte. Rutte’. Hij wijst met zijn vinger naar een Nederlandse journalist in het publiek. Het kan geen toeval geweest zijn. Rutte is eurosceptisch, Rutte krijgt een duim strak omhoog.

Terwijl ik oefen om mijn ene wenkbrouw in een hoek van 45° graden op te trekken zonder de andere te veroeren, Fins voor ‘wat is dat nu weer voor onzin’, springt een oude man naast me bijna over zijn loopkarretje: ‘Er moet dringend iets gedaan worden. The re-fu-gees are co-ming. Als er 1000 slagen, zullen er nog 2000 hetzelfde proberen.’ Simon doet het. Hij geeft hem een linkse, perfect gemodelleerde high brow.

Jongste kandidaat van de Ware Finnen wil Europa hervormen.  Minder federaal, meer naar de nationale regeringen. Kern van de boodschap: het is geen zonde om Fin te zijn en voor de Finse onafhankelijkheid op te komen. Een referendum over lidmaatschap in de Eurozone is broodnodig. Het is Griekenland of Finland. 

Ik ben onder de indruk. Niet alleen Simon’s gezicht is flexibel, de voorkeuren binnen de partij blijken hier al even kneedbaar. Die vaststelling brengt nog meer vragen. Wat motiveert een jongere om actief te zijn binnen een conservatieve partij die in het merendeel van haar programmapunten aan jongeren voorbij gaat?

Wat het ook is, we zijn er tegen

‘Deze generatie in Finland is veel conservatiever dan de vorige’, legt Simon uit. ‘Sommige belangen zijn niet generatiegebonden. Zowel jong als oud zijn trots op het feit dat Finland zo sterk staat. We hebben zo veel moeite gedaan om onze onafhankelijkheid te bekomen, die dreigt nu overboord gegooid te worden voor een utopische Europese droom zonder kritische bedenkingen.’

Europa is voor hem als een schoonmoeder. Je hebt haar liefst niet te dicht in je buurt, maar soms moet je haar bemoeienissen incasseren om de huisvrede te bewaren. In zijn jargon heet dat “pragmatisch zijn”. ‘Wij zijn niet tegen Europa. Economische samenwerking is belangrijk, maar op andere vlakken mag de EU zich alleen bemoeien als het nodig is.’

Kies voor verandering… waar hebben we dat nog gehoord?

Ze profileren zichzelf graat als de goeroe’s van het change management. Kies voor verandering… waar hebben we dat nog gehoord? Het blijkt niet het eerste en laatste raakvlak met de Bart De Wevers in Vlaanderen. ‘We zijn een revolutionaire partij die niet binnen het traditionele politieke plaatje van links-centrum-rechts past maar kiest voor een alternatief tussen pragmatiek en ideologie,’ legt Simon uit.

Aan de toog zouden ze het samen niet al te ongezellig hebben, bedenk ik. Ook Simon’s reputatie moet het hebben van ratte uitspraken als ‘multiculturalisme is net als communisme een sociaal experiment bedacht door de bourgeoisie dat vooral de gewone mensen treft. Het bederft de westerse cultuur’. Uit zijn context gerukt kan dat verkeerd overkomen, zeker in medialand waar ze al jaar en dag bekend staan als ‘de anti-partij’.

De intelligente man die voor me zit, geeft echter geen krimp. Ik vraag me af of hij met de jaren minder scherp is geworden, of gewoon meer gewiekst. Hij verweert zich bitter: ‘Natuurlijk zijn we tegen iets, namelijk tegen de manier waarop Finland en Europa nu bestuurd worden.’ ‘Als je sceptisch bent, word je al zo makkelijk gestigmatiseerd als radicaal. Finland had lang geen partij waarop eurosceptici konden stemmen. Bij ons kan je van Europa houden en tegelijk kritisch zijn. Dat hoeft elkaar echt niet uit te sluiten.’

Roekeloze buur

De kat des huizes zit intussen een dagje in Brussel voor het officiële slotfeest van de ‘Pan-European Citizen Dialogue’ in de Europese Commissie rond het ‘Jaar van de Burger’. De muizen, ik en Milla’s werderhelft aka droge-humor- Vesku (30), hebben het gezellig. Vorig jaar werd ze geselecteerd om voor het kabinet van de Finse premier met enkele jonge landgenoten een blauwdruk op papier te zetten van het ideale Europa volgens jongeren. Nu is het hele team in Brussel uitgenodigd om de felicitaties in ontvangst te nemen.

De schrik rond Poetin’s imperialistische trekjes na de situatie in de Krim zit erin

Vesku is uitgeput van drie ochtendshifts op een lagere school waar mondige leerlingen zich afvragen of ze in Finland straks ook Russisch moeten spreken. Op televisie draait toevallig of niet een documentaire over Poetin-kampen, een soort nationalistische scouts in Rusland die de huidige president verafgoden in Hitler Jugend stijl en steeds meer aanhang krijgen. Even later in het nieuws kondigt de Finse minister van Defensie aan dat de veiligheidscontrole boven de Baltische Zee wordt opgevoerd. De schrik rond Poetin’s imperialistische trekjes na de situatie in de Krim zit erin, maar Vesku zapt niet weg.  In de straten van Helsinki is dit al weken hét onderwerp van gesprek.

Simon klonk eerder over zowat alles vastberaden, behalve over Rusland. In zijn antipathie voor supranationale organisaties zou hij nooit zelfs maar nagedacht hebben over de mogelijkheid voor Finland om toe te treden tot de NAVO, maar de situatie in de Krim verandert alles. ‘Al op de lagere school werd ons het belang ingestampt van een goede relatie met je buur. Rusland is onze grootste handelspartner, sancties zouden de Finse economie én veiligheid het hardst treffen van heel Europa,’ legt hij uit.’ Maar die bereidheid moet van twee kanten komen. ‘Ik ben bezorgd over Poetin’s roekeloosheid op dit moment. Hij blaast de relatie tussen Rusland en Europa op waar Finland zoveel moeite voor heeft gedaan. Het is afwachten of onze ‘vriend’ terug op het juiste spoor komt.’

Europees koffiehuis

Doodmoe van de trip is ze als ik haar bij thuiskomst trakteer op een afscheidslunch. Milla heeft weinig tijd om op adem te komen en last van suizende oren. ‘Het is zo lang geleden dat ik nog gewoon een pint ben gaan drinken.’ Ze werkt zeven dagen op zeven, in de studentenraad, de opvang van buitenlandse studenten en zet zich daarnaast nog in voor de toekomst van Europa. Misschien heeft het iets te maken met de koude, als het koud is moet je iets om handen hebben. Anders bevriest je hart. Zelfs moderne vikingen zijn daar niet tegenop gewassen.

‘Achtien jaar was ze, een Poolse deelnemer aan het debat. Ze zei tegen Barrosso: “Ik hou van Europa maar niemand van mijn klas kent u.” Dat is toch de nagel op de kop?,’ vat ze haar trip naar Brussel samen. Zitten de maatpakken daar in hun ivoren torens maar campagnes te bedenken in hun poging om van Europa een koffiehuis te maken, maar wie wordt nu verliefd na een gladde babbel aan een klinisch tafeltje met slappe koffie?  

‘Waarom hebben we de Krim, een eurocrisis nodig om na te denken over wat Europa betekent?,’ vraagt ze zich af. Terwijl we naar de tram wandelen die me straks naar de haven brengt, weg uit haar leven, wandel ik surfend op de golven van Milla’s gedachten veertig jaar in de toekomst. Een dag, ergens in Europa. In mijn huis staat een Grieks spaarvarken, aan de muur hangt Pools en Bulgaars zweet, ik luister naar Kroatische rap op mijn Finse telefoon. In de brievenbus vind ik een belastingsbrief gedrukt op Ests papier. Ik heb honger en koop Madrileense tapas in een Bulgaarse nachtwinkel met Duitse bankbiljetten uit mijn portefeuille van Turks leer. Ik kijk naar Brussel op de buis, aan de muur hangt een Zweeds diploma. Buiten is het zomer.

We stoppen bij een bankje, schuilen in de schaduw van een wilg tegen de zon. ‘De Europese Unie is een droom, geen in steen gegrift plan’, schreef Milla in haar paper voor een jury raadsmannen in de Europese Commissie. We genieten in stilte, onze huid zuigt vitaminen op, twee dromers verenigd tegen een Europese winter, twee kinderen van de E-generatie die in een ander land op hetzelfde continent opgroeien, werken, verliefd worden, studeren en reizen. Europa, dat is een treurwilg, waarvan de takken hangen, maar de grond niet raken, waar geregeerd wordt in kabinetten waar burgers weinig vat op hebben, vindt Milla. ‘Het zou zo mooi en anders kunnen zijn’.

Het democratisch deficit, de apathie, scepticisme; het begint allemaal hier bedenk ik. In de zomer beweegt het groen wild in de wind, maar in de winter draagt de kruin geen blaadjes en tekenen de takken en de stam zich scherp af tegen de grijze lucht. Alsof je alleen dan de ziel van de boom ziet.

Finland heeft me geleerd dat het zelfs in de donkerste winterdagen, wanneer de zon maar enkele uren per dag schijnt, de moeite is om naar de zon te kijken, het mysterie te ontcijferen en de banen van het licht naar de bron te volgen. De kans bestaat dat je verdwaalt, maar het punt is net de strijd.