Voedselspeculatie met rode en zwarte bonen in Nicaragua

Vandaag passeert er een geluidswagen door onze straat: in de wijk El Eden – die aan onze wijk grenst – worden deze ochtend bonen verkocht in het kader van het regeringsprogramma ‘Frijol Solidario’. De prijs is zelfs wat lager dan de afgelopen weken: 15 Córdobas (C$) per libra, in plaats van 16. In de markten van Managua is de prijs ondertussen nog wat gestegen: daar betaal je al 24 C$ per libra.*

Het is een kleine wandeling, maar het loont de moeite. Martha – de dochter van de familie bij wie ik inwoon – koopt 4 libras. Ze betaalt daarvoor 60 Córdobas, in plaats van de 96 C$ die ze zou betalen in de markt. Een besparing van maar liefst 36 C$, oftewel: 37,5%! Voor die 36 C$ koop je hier bijvoorbeeld 1½ liter melk, of 2½ libras rijst, of 18 tortillas…

Het is geen stormloop in de wijk El Eden. Nochtans is de vrachtwagen gemakkelijk te lokaliseren, want via een geluidsinstallatie klinkt muziek en een wervende boodschap om de bonen te komen kopen. Maar sommige mensen – die geen aanhanger zijn van de sandinistische regering – kopen deze bonen liever niet. Ze willen Daniel Ortega niet rijker maken dan hij al is, zo zeggen ze. Van de familie Ortega-Murillo wordt hier vaak beweerd dat ze multimiljonair zijn.

Los van politieke motieven is de oplossing van de meeste Nicaraguanen: minder rode bonen eten. Als ze het geluk hebben dat de solidaire karavaan in de buurt passeert, kunnen ze goedkopere bonen kopen, maar: dat is niet alle dagen en je weet vooraf ook niet welke dag het zal zijn.

Ook de boeren zitten met hun handen in het haar. Ze weten niet meer goed welke variëteit van bonen ze moeten verbouwen met de beste garantie op een goede prijs na de oogst. De rode bonen (frijol rojo) zijn het basisvoedsel van de Nicaraguanen, maar de prijs die de boeren krijgen betaald is erg laag: 5 of 6 Córdobas per libra. Terwijl de prijs in de markt dus is gestegen tot 24 C$!

De zwarte bonen (frijol negro) zijn een alternatief, maar dan vooral voor de export. De Nicaraguanen zelf eten ze niet graag. Venezuela – de grootste afnemer van zwarte bonen – kocht het afgelopen jaar echter een stuk minder bonen in Nicaragua. Voor de boeren een grote tegenvaller in hun inkomsten.

Boven de hoofden van de consumenten en de boeren speelt zich een smerig spel af waarbij alle betrokken partijen proberen politieke of financiële munt te slaan uit de situatie.

Oppositiekrant La Prensa steekt in haar berichtgeving elke dag een tandje bij en de toon wordt steeds minder journalistiek. Waar de afgelopen weken dingen werden gesuggereerd, worden nu de ‘schuldigen’ met naam genoemd: het echtpaar Daniel Ortega-Rosario Murillo en de Venezolaanse regering onder leiding van Nicolas Maduro.

De berichten draaien rond drie beschuldigingen:

• De inspecteurs van het ministerie van voeding (MIFIC) treden niet op tegen de speculatie en gedogen daarmee de stijgende prijs in de markten
• De voornaamste speculant is de regering zelf, die de grootste hoeveelheden bonen achter de hand houdt in haar magazijnen van ENABAS – een soort voedselbank van de overheid, die voedingsmiddelen verkoopt aan solidaire prijzen. Vervolgens biedt de overheid – als alternatief – goedkopere bonen aan via haar programma ‘Frijol Solidario’, om zo de sympathie van haar kiezers te winnen
• Het eigenlijke doel is een dalende productie van rode bonen, zodat Nicaraguaanse boeren zouden overschakelen op de teelt van zwarte bonen, die dan aan een vriendenprijs verkocht kunnen worden aan Venezuela. Dit in het kader van de solidariteit tussen de landen van de ALBA

Een lezer van La Prensa – ‘David’ – voegt daar nog een beschuldiging aan toe:

• Omdat Venezuela het afgelopen jaar minder zwarte bonen kocht dan beloofd, blijven de boeren en handelaars met een overschot zitten. En nu wil de regering de arme Nicaraguanen die zwarte bonen – die ze niet gewend zijn om te eten – door de strot duwen, om toch nog een afzetmarkt te hebben. Daarvoor wordt de prijs van de rode bonen kunstmatig hoog gehouden
• De eigen kiezers van het FSLN worden ondertussen gepaaid met de solidaire frijol

Wat speelt er achter de schermen?

De buurlanden

In Costa Rica is er momenteel een tekort aan rode bonen. Ze zouden bonen uit Nicaragua kunnen importeren, maar de regering in San José besloot onlangs de grens te sluiten voor de Nicaraguaanse ‘frijol rojo’: deze zou vervuild zijn. De producenten hier bestrijden dit en vragen zich af waarom landen als El Salvador, Guatemala en Honduras de Nicaraguaanse bonen dan wél blijven kopen. Ze hopen dat Costa Rica zich soepeler zal opstellen nu er daar nood is aan extra rode bonen. De bonen uit Nicaragua zijn goedkoper en daarmee een geduchte concurrent voor de eigen Costa Ricaanse bonen.

De producenten en handelaars

De Nicaraguaanse producenten willen hun bonen graag in het buitenland verkopen: daar liggen de prijzen relatief hoger dan in Nicaragua, wat voor hen betekent: meer winst. Op zich is er in Nicaragua voldoende rode frijol om ook een deel te exporteren: in de afgelopen cyclus werden er 4,6 miljoen quintales verbouwd, terwijl de lokale markt maar 3 miljoen quintal vraagt.

De handelaars in rode bonen hebben er dus belang bij minder te verkopen in Nicaragua en meer over te houden voor de export. Zij verkopen ook liever aan landen als Costa Rica - die een hogere marktprijs betalen - dan aan Venezuela - waar een vriendenprijs wordt onderhandeld binnen de ALBA.

De regering

Volgens Orlando Solórzano – de Nicaraguaanse minister van Voeding, Industrie en handel (MIFIC) zijn er het dit jaar echter minder rode bonen geëxporteerd dan in voorgaande jaren. Er zou dus minder vraag zijn in het buitenland. Hij beschuldigt (tussen-)handelaars ervan te speculeren met de rode bonen in de hoop op meer winst in het buitenland. Zijn ministerie zal dit actief onderzoeken en eventueel misbruiken aanpakken, zo zegt hij. Het is echter de vraag of dit ook daadwerkelijk zal gebeuren, want in dezelfde verklaring zegt hij dat “we niet moeten vergeten dat we een open land zijn, waar mensen vrij kunnen importeren en exporteren”.

In de jaren ‘80 legde de Sandinistische regering de prijs van vele voedingsmiddelen vast, maar dat is ze nu niet van plan en het zou in de huidige context ook niet meer kunnen. Ze probeert nu de prijs van de rode bonen onder controle te krijgen door parallel haar solidaire bonen aan te bieden. Aanvankelijk leek de prijsstijging in de markten stil te vallen, op sommige plaatsen werden zelfs weer bonen verkocht voor 19 C$ in plaats van 22 C$ per libra. Maar de afgelopen week kroop de prijs verder omhoog naar 24 C$ en op sommige plaatsen zelfs 26 C$.

Ondertussen raadt minister Solórzano de Nicaraguanen aan om zwarte bonen te gaan eten, want die kun je kopen voor de helft van de prijs van de rode bonen. Veel bijval krijgt hij niet: de Nicaraguanen hebben niet de gewoonte veel zwarte bonen te eten en voor de meeste mensen hier geldt: wat ze niet kennen eten ze liever niet.

De oppositiepartijen

Het heeft even geduurd, maar er zijn inmiddels ook straatprotesten. Voor volgende week worden er meer aangekondigd. De organisatoren zijn politieke partijen zoals het MRS. De demonstranten eisen een eerlijke prijs voor de frijol rojo. Op één van de pancartes staat te lezen, refererend aan de minister van voeding en zijn zwarte-bonen-advies: “Minister van MIFIC, je bent geen diëtist, zoek liever de voedselspeculanten, ze zitten en El Carmen”. El Carmen is de wijk waar Daniel Ortega woont met zijn familie.

Ondertussen in La Prensa…

De krantenkoppen in La Prensa waren aanvankelijk min of meer neutraal: “MIFIC raadt aan om zwarte bonen te eten” en “Regering wordt gevraagd meer bonen op de markt te brengen”.
Maar de afgelopen dagen wordt de toon scherper en directer: “Maduro speelt mee in de bonencrisis” luidt het nu. In het artikel schrijft de krant dat “de prijs van el ‘rojito’ [de rode boon] hoog blijft, omdat het MIFIC niet optreedt tegen de speculanten”.

Om de Nicaraguanen extra bang te maken, kopt de krant zelfs dat het punt is bereikt waarop de Nicaraguaan helemaal geen ‘gallo pinto’ (rijst met bonen) meer zal kunnen eten. Vergeet je gallo pinto maar, is de boodschap.

*: 1 libra is ongeveer 0,45 kilogram, 1 quintal zijn 100 libras oftewel: ± 45 kg

Managua, Nicaragua, 9 juni 2014