God zal je helpen

Efficiëntie zoeken is niet altijd de beste strategie. Dat heb ik aan den lijve mogen ondervinden toen ik enthousiast inging op het voorstel van de Oegandese ambassade in Brussel om ineens in Kampala een multiple entry visum voor drie jaar aan te vragen, in plaats van om de zes maanden in Brussel er één voor zes maanden te gaan halen. Dat is immers het maximum dat zijzelf mogen geven.

Wil je langer, dan moet je dat in de hoofdstad zelf regelen. Ze gaven me een uitprint mee van de website van de dienst Immigratie van het Oegandese ministerie van Binnenlandse Zaken waar het allemaal netjes stond uitgeschreven. Een visum met onbeperkt aantal bezoeken voor drie jaar kost evenveel als twee gewone visa voor een eenmalig bezoek. Dat zou dus zeker de moeite lonen!

Om Butembo te bereiken vlieg ik eerst vanuit Zaventem, op Entebbe in Oeganda, om dan na een overnachting in Kampala de dagreis over land naar Oost-Congo aan te vatten. De luchtverbinding bestaat niet meer sinds de Congolese transportmaatschappij TMK haar luchtvaartlicentie heeft verloren. Per heen en terugreis naar België kost me dat dus twee visa, ook al ben ik maar enkele uren in Oeganda. Een transitvisum hebben ze niet.

Mijn eerste contact met het loket voor de multiple entry visa was al meteen een koude douche. Ik had natuurlijk op voorhand duidelijk gevraagd welke papieren allemaal in het dossier moeten zitten, en was er van overtuigd dat ik een compleet dossier had neergelegd. Maar de loketbediende stak haar neus in de hoogte en zei smalend: ‘maar meneer, met zulk een onvolledig dossier kunnen wij niets doen. Begin al maar eens met een Interpol clearance aan te vragen’. Ze gooide mijn mapje voor mijn neus. Dat haar collega, die ik eerder geraadpleegd had, me daar niets had over gezegd, kon haar kouwe kleren duidelijk niet raken.

‘Zou u het erg vinden me daarheen te oriënteren’, vroeg ik nog, maar ze had al met gefronste wenkbrauwen ‘next’ geroepen en met beteuterde blik ging ik op zoek naar een goeie ziel om me wegwijs te maken.

Uilenportret

Het bleek te gaan om een bewijs van goed gedrag. Eigenlijk had ik er één uit Congo moeten meebrengen, zei de politieofficier me, zuchtend over zoveel onkunde, maar het probleem is dan dat dit in het Frans is, en dan moet er weer een beëdigde vertaling komen. Gelukkig kon ik aantonen dat ik in 2012 zes maanden in Oeganda had gewoond, en dat was net lang genoeg om me toch door de Oegandese procedure te loodsen. Ik had oprecht medelijden met de politieman die de hele dag niets anders moet doen dan de lange rij wachtenden voortdurend opnieuw tot de orde te roepen om een rechte queue te vormen, en dan van iedereen om beurt de tien vingers eerst op een inktpad en dan op een vakjesformulier te drukken.

Dat was op een vrijdag. De maandag erop ging ik een sit-in doen bij de politie. Ik was immers niet van plan een hele week rond te hangen in Kampala om op een visum te wachten. En het werkte. Tegen dat mijn twee kranten en drie hoofdstukken van mijn boek uitgelezen waren had ik om halfvier mijn attest in handen. Ik dacht eerst dat ze er een uilenportret hadden op gekleefd, maar het bleek toch om mezelf te gaan, ook al durf ikzelf dat niet met zoveel stelligheid bevestigen.

Catch 22

De harde tante aan het loket van Immigratie, zichtbaar verwonderd (en zag ik dat goed, ook ontgoocheld?) dat ik zo snel een Interpol clearance had verkregen, was niet van plan me er zo makkelijk vanaf te laten komen. ‘U hebt iemand nodig, binnenin Oeganda, niet erbuiten, die voor ons op papier kan getuigen van uw goede bedoelingen’.

‘Da’s een makkie’, dacht ik. De Belgische ambassade doet dat vanzelf. De Belgische regering is immers hoofdsponsor van onze programma’s. De visaverantwoordelijke van Ambabel-Kampala ontnam me echter meteen al mijn illusies. ‘Instructies van Brussel, meneer. We mogen enkel consulaire steun verlenen aan Belgen die op onze ambassade zijn ingeschreven. Vermits u in Kinshasa bent ingeschreven, gelieve u tot hen te wenden.’

Dat Kinshasa zich op 2.500 km van Kampala bevindt, dat zij geen handelingen mogen verrichten met overheden van een land dat in het rechtsgebied van een andere ambassade valt, dat zij bovendien niet beantwoorden aan het criterium van de Immigratiedienst dat het moet gaan om een in Oeganda gevestigde autoriteit, maakte allemaal weinig indruk. Dat ik me ooit nog eens in een catch-22 situatie zou bevinden in een Belgische ambassade, is het laatste waar ik mentaal op voorbereid was. Als regeltjes worden bedacht vanuit de theorie zullen er altijd situaties zijn die niet in dat theoretisch kader passen, en dan zijn er twee dingen mogelijk: reglement-is-reglement, ofwel gezond verstand.

Gelukkig haalde het laatste na meer dan een uur argumenteren dan toch uiteindelijk de bovenhand. En het werkte wonderwel: dankzij het ambassade-attest had ik de dag erop mijn visum in handen. Maar het was wel maar voor 12 maanden in plaats van 3 jaar. ‘36 maanden, dat geven we nooit meneer’. ‘Waarom staat het dan op uw website?’. Het zoveelste dovemansgesprek.

Bilan: 5 dagen tijd verloren, lastige discussies over complexe procedures die eigenlijk gestandaardiseerd zouden moeten zijn, ambassadepersoneel geïrriteerd, in totaal welgeteld 25 keer moeten aanschuiven voor diverse loketten, en dat allemaal voor een visum van slechts één jaar. Met alle extra hotel- en transportkosten erbij, komt dat bovendien duurder uit dan twee visa van zes maanden in Brussel. Neen, dat is niet de moeite, dat doe ik niet meer. Naïviteit wordt niet beloond.

L’Eternel

Intussen trachtten mijn Congolese collega’s me via SMS en e-mail een hart onder de riem te steken, en wat is de meest gebruikelijke manier daarvoor? ‘Maak je niet druk, met de hulp van God zal alles wel in orde komen, de Eeuwige waakt over je, alles komt goed’, en nog meer van dat goedbedoeld fatalistisch geleuter.

Maar het inspireerde me wel. Waarom, tussen het vele aanschuiven door, niet eens op zoek gaan naar de laatste evoluties op religieus vlak? Per slot van rekening is zijne Heiligheid de Paus in Oeganda op bezoek gekomen in november 2015. Net als vóór hem ook Johannes-Paulus II in 1993 en Paulus VI in 1969. Welke sporen heeft dat nagelaten?

Uiteraard eerst en vooral de vele grote en kleine welkomstaffiches en –stickers die nog overal in het straatbeeld zichtbaar zijn. Ze worden intussen wel overweldigd door de verkiezingsaffiches die nu hun hoogtepunt bereiken, met de verkiezingen minder dan een maand in het verschiet.

Een scrupuleloze kandidaat, die nog nooit gehoord heeft van de scheiding tussen kerk en staat, heeft de Paus systematisch opgenomen in zijn affiches, wars van enige deontologie. Geen haan die er naar kraait.

Er is een straat naar de paus genoemd. Ze is niets eens verhard. De enige reden waarom het die straat werd, is dat ze leidt naar een nieuw schrijn van de Oegandese martelaren, gebouwd om het bezoek van de paus te gedenken. Maar het is niet tijdig afgewerkt. Nu nog staan er golfplaten rondomrond het schrijn opgesteld omdat de werken niet zijn afgerond. Maar ik mocht wel binnen gaan kijken naar het monument dat de Paus heeft ingehuldigd.

Martelaren voor het geloof

Ik was nog een lagere school leerling toen ik van mijn ouders een stripverhaal kreeg over de Oegandese martelaren. Ik heb daar altijd met ontzag in gelezen. Vooral de plaatjes waar de jonge knapen in matten werden gerold om op te stoken, en wat verderop, waar hun verkoolde beenderen werden bijeengeharkt. Bij momenten dacht ik zelfs dat ik het kon ruiken.

Het is pas decennia later dat ik elementen krijg aangereikt om te begrijpen waarom die 45 jonge mannen moesten sterven. De opvoedkundige strip was natuurlijk bedoeld om aan de kinderen die we waren een voorbeeld te stellen. Ze kozen voor de dood eerder dan hun God en toeverlaat te verloochenen. Als kind stel je je daar geen vragen bij. Je zet alleen grote ogen op en hoopt bang dat niemand jou ooit voor die keuze stelt. Maar het ging natuurlijk over meer dan dat.

De executies vonden plaats in de periode dat Afrika in Berlijn ten prooi viel aan de koloniale ambities van Europa. Adepten van het geloof van de imperialistische indringers uit de weg ruimen (22 katholieken en 23 anglicanen) is natuurlijk een krachtige symboliek voor een Oegandese koning die de eigenheid van zijn volk wou bewaren.

Alleen maar jongens

Maar toch is er nog een andere versie, en die leidde tot de meeste speculaties. Koning Mwanga II zou nog een andere reden hebben gehad om de jongelingen de dood in te jagen. Ze zouden niet zijn ingegaan op zijn homoseksuele avances. En ze zouden zich daarvoor hebben beroepen op hun nieuwe geloof. In die tijd beschikte een Oegandese koning nog over het leven van al zijn onderdanen, zoals het hem uitkwam, dus intimiteiten weigeren aan die oppermens was niet bepaald de meest succesvolle overlevingsstrategie.

Velen vroegen zich af of de Paus de inhuldiging van het moment zou aangrijpen om iets te zeggen over homoseksualiteit. In Oeganda is dat een heel beladen thema. Een paar jaren gelden stemde het parlement een wet die homoseksualiteit niet alleen strafbaar stelt, maar zelfs burgers die weet hebben van homoseksueel gedrag van anderen en dat niet aangeven, in vervolging kan stellen.

Onder internationale druk is die wet dan het jaar erop toch weer afgevoerd. Maar het blijft een heikel thema, en de doorsnee Oegandees zal voet bij stuk houden dat homoseksualiteit in Afrika niet bestaat en dat het is ingevoerd door de Arabieren en de blanken. Wellicht heeft de Paus geen nieuwe polemieken willen losmaken. Maar de LGBT-gemeenschap vond dat niet erg moedig. Niet echt in harmonie met de martelaarsgedachte.

Brons

Het door de Paus ingehuldigde monument beeldt Andrew Kaggwa uit, één van de twee martelaars die in Munyonyo, waar nu ook het schrijn werd opgericht, werd terechtgesteld. Prof. Georges Kyeyune van de kunstfaculteit van Makerere Universiteit won de voorafgaande wedstrijd en bouwde het bronzen standbeeld in 2,5 maand. Het werd gesponsord door twee rijke katholieke families.

Uiteraard mocht hijzelf dan ook zijne Heilgheid in persoon ontmoeten. Hij gaf er een interview over aan de krant The Observer. Hoe ze moesten oefenen in een manier van stappen, niet te snel, niet te traag. Hoe de Paus alle details wilde weten over de dood van Kaggwa. Dat Koning Mwanga gezworen had niet meer te zullen eten tot ze hem de afgehakte hand van Kaggwa zouden brengen. Uiteraard alleen maar de officiële versie.

Achteraf raadden zijn vrienden hem aan nooit meer zijn handen te wassen om er het resterende vleugje Paus op te laten. Velen wilden hem in de dagen erop omhelzen in de hoop nog wat gratie van de kerkleider via de beeldhouwer te kunnen meepikken. Hoe lijfelijk religie in Afrika kan zijn.

Heeft de raad van mijn collega’s me uiteindelijk geholpen? Wie zal het ooit zeggen? Feit is dat ik mijn visum in handen had na amper 5 dagen in plaats van de 11 dagen die me eerst werden voorgehouden. Komt dat omdat ik dezelfde aarde heb betreden als Paus Franciscus zeven keer zeven dagen voordien, omdat ik hetzelfde standbeeld heb aangeraakt? Je gelooft het, of je gelooft het niet.