Georgië en haar president: tussen traditie en moderniteit

Georgië profileert zich graag als multiculturele en moderne Europese democratie. In Rustaveli avenue, zowat de Champs Elysee van Tbilisi, valt dit bijvoorbeeld te merken aan de Europese vlag voor het parlement. Of Georgië nu geografisch tot Azië of Europa behoort is al eeuwig een discussiepunt. Maar het is duidelijk dat president Saakashvili het land bij het politieke Europa en het westen rekent. Een pamflet voor datzelfde parlement laat aan alle voorbijgangers weten dat de grootste prioriteit van het buitenlands beleid de integratie van Georgië in de NAVO is. Het pamflet is tweetalig: Georgisch en Engels. Nochtans: Russisch is duidelijk de meest gesproken tweede taal in Georgië. De ouderen, opgegroeid in de Sovjet-Unie, spreken meestal een behoorlijk mondje. Bij de jongeren is die kennis iets minder, maar opgegroeid met Russische televisie en literatuur is ook bij hen Russisch vaak beter gekend dan Engels. Daar probeert Saakashvili iets aan te doen. Met het ambitieuze programma ‘Teach and Learn with Georgia’, haalde hij reeds enkele duizenden ‘native speakers’ en Europeanen met een goede kennis van de Engelse taal naar Georgië. Ze zijn over het hele land verspreid. Van grote steden tot kleine geïsoleerde bergdorpen staan ze leerkrachten Engels, indien aanwezig, bij. Dit brengt soms spanningen met zich mee, doordat sommige leerkrachten met beperkte Engelse kennis zich bedreigd voelen in hun positie.

De moderniseringspolitiek van de jonge Saakashvili ging van start na de rozenrevolutie van 2003. Er werd afgerekend met de periode van stagnatie en achteruitgang veroorzaakt door de nefaste pogingen tot pragmatisme van president Sjevarnadze, gesocialiseerd binnen het Sovjetsysteem. Inwoners van Tbilisi vertellen geregeld over de traumatische periode tussen de val van de Sovjet-Unie en de hervormingen na de rozenrevolutie. Er was bijvoorbeeld nauwelijks elektriciteit en de donkere straten werden gecontroleerd door gangsters en roversbendes. Corruptie was alomtegenwoordig. Saakashvili maakte wél de broodnodige radicale beslissingen. Zo werd de energiesector hervormd, criminelen werden krachtdadig aangepakt en corrupte politie, inclusief machtige officieren, werden aan de deur gezet, waarna een nieuwe politieopleiding werd georganiseerd. Tijdens het reizen door de zuidelijke Kaukasus heb ik ook zelf kunnen vaststellen dat de Georgische politie heel correct optreedt, in tegenstelling tot bijvoorbeeld hun Armeense en Azerbeidjaanse collega’s.

Het leven voor de Georgiërs werd dragelijker en de nieuwe president, afgestudeerd in de USA, werd door het westen omarmd en gezien als de grote hervormer. Nu, 7 jaar en een oorlog later, zijn de meningen over Saakashvili een stuk verdeelder en minder eenduidig positief. Maar het staat buiten kijf dat er in de beginperiode van zijn legislatuur enkele broodnodige en krachtdadige beslissingen zijn gemaakt, zonder te stellen dat zijn aanpak en ideologische uitgangspunten daarbij de meest geschikte waren.

Verdere moderniseringen en de oriëntatie op Europa botsen geregeld met het traditionele Georgië. Geloof speelt een heel belangrijke rol in het land. Na de val van de Sovjet-Unie werd geloven ‘hip’. Hoewel Georgië in feite erg multicultureel is, met naast de Russisch orthodoxe kerk , Rooms katholieken en een Joodse gemeenschap bijna 10 procent moslims en 4 procent apotilistische Armenen, is het vooral de Georgisch orthodoxe kerk die in het oog springt. Georgiërs identificeren zich vaak met die kerk. In de orthodoxe kerken zijn opvallend veel jongeren te vinden. De Georgiërs zijn er doorgaans trots op dat ze het eerste land waren dat het christendom als staatsgodsdienst installeerde in het begin van de 4e Eeuw (hoewel buurland Armenië hen wellicht voor ging). Ook vandaag nog blijft de orthodoxe kerk een heel belangrijke rol spelen in het publieke leven. De principes van die kerk botsten vaak met de Europese waarden die Saakashvili onvermijdelijk en soms ongewild geleidelijk aan introduceert. Homofilie, abortus en andere samenlevingsvormen dan het traditionele gezin liggen moeilijk in Georgië, zeer moeilijk. De weinige gay Georgiërs die ik ontmoette verbergen hun geaardheid voor hun familie en in het openbaar. Vaak werden ze al bedreigd op fuiven en feesten waar ze als homo ‘ontmaskerd’ werden. In Tbilisi, laat staan de rest van het land, zijn er geen ‘speciale’ uitgaansgelegenheden voor hen. Het gaat dus niet over een generatiekloof, maar wel over wijd verspreide homofobie.

Ook in het algemeen zijn Georgiërs vaak traditioneel ingesteld. Ze verwijzen graag naar het belang van die tradities in hun leven. Dat zorgt trouwens voor heel mooie en intense momenten. Zo maakt gastvrijheid deel uit van die traditie, ook tegenover onbekenden. Als buitenlander in Georgië heb ik daardoor al meermaals onverwacht kunnen meegenieten van overvolle tafels met Georgische lekkernijen en van flessen zelfgestookte wodka. Ook de traditionele dansen en muziek zijn strelingen voor het oog en het oor. Sommige van mijn Georgische vrienden weigeren plaatsen met dergelijke traditionele uitvoeringen te bezoeken. Zij zijn alles wat met traditie te maken heeft zo beu dat ze ook de mooie aspecten ervan afwijzen. Ikzelf ben er echter door onder de indruk.

De clash tussen de toenemende ‘nieuwe’ ideeën en het traditionele Georgië vindt momenteel bijvoorbeeld plaats in de faculteit voor sociale en politieke wetenschappen van de ‘Tbilisi state university’. De kern van de studentenvertegenwoordiging, die gestuurd wordt vanuit het ministerie voor onderwijs maar controle heeft over een aanzienlijk budget, verkiest om vooral sportevenementen, uitstappen, (traditionele) dansavonden en pseudopatriottische activiteiten te organiseren met het geld dat ze zelf kunnen toewijzen. Andere studenten die pleiten om delen van het geld te besteden aan meer kwalitatieve boeken in de bibliotheek worden bedreigd en geïntimideerd. De studentenprotesten daartegen nemen gestaag toe.

Op staatsniveau slaagt Saakashvili er voorlopig nog in een dergelijke ideeënstrijd te vermijden. Dit gebeurt geregeld door een loopje te nemen met de principes van een seculiere rechtsstaat. Ten eerste wordt de kerk gesust. Saakashvili steunde bijvoorbeeld de verdere bouw van de Sameba-kerk. Dit is de grootste kerk van Georgië, gelegen op een berg in Tbilisi, nota bene in het hart van de Armeense buurt (met inwoners die er dus een ander geloof op nahouden). De kerk is gigantisch en haast overal in de stad zichtbaar. De bouw werd beëindigd in 2005. De financiële steun die onder Saakashvili naar de Georgisch orthodoxe kerk ging, en gaat, is gigantisch, en loopt op tot in de miljoenen euro’s. Dit staat in schril contrast met de religieuze minderheidsgroepen die bijvoorbeeld moeilijkheden ondervinden bij het bouwen van hun gebedshuizen. Ten tweede wordt de stem van kritische partijen en oppositie onderdrukt, o.a. doordat de belangrijkste media gecontroleerd worden vanuit het presidentieel paleis. Het gaat daarbij ook over partijen die de modernisering anders, bijvoorbeeld meer sociaal, willen inkleuren. Tenslotte kan het aanreiken van perspectieven in de afgelegen gebieden eveneens de kalmte bewaren. Bergstreken zoals Svanetië vielen vanwege hun geïsoleerdheid in de hele geschiedenis voor de rozenrevolutie nooit echt onder controle van het centrale gezag in Tbilisi. Nog steeds spelen clans en traditionele rechtssystemen er een belangrijke rol. Saakashvili probeert er nu toerisme te promoten en daar hebben sommige Svanetiërs, die o.a. vrezen voor de impact op hun cultuur, schrik voor. Maar tegelijk zijn ook voor hen de vooruitzichten op toenemende inkomsten heel aantrekkelijk…

De invloed van Saakashivli op de modernisering in Georgië is dus van groot belang. Zijn krachtdadig optreden na de rozenrevolutie was essentieel. In zijn verdere termijn promootte hij de integratie van Georgië in het westen. Tegelijk voelt hij de hete adem in zijn nek van traditionele groeperingen en oppositie. Het is onduidelijk wat er zal gebeuren na de volgende presidentsverkiezingen van 2012. Maar naar mijn aanvoelen is de weg die Saakashvili kiest voor een stuk geforceerd. Een andere president zou een klimaat kunnen scheppen met meer mogelijkheden tot een Georgische manier van modernisering. Met meer aandacht voor de toegang tot informatie, het creëren van eigen meningen en het versterken van de civiele samenleving zou modernisering meer van binnenuit kunnen komen in plaats van opgelegd.