Het luipaard-effect

Niet het soort verrassingen waar Festus tegenaan kijkt. Festus is een technieker van het communicatiebedrijf dat onze eigen satellietverbinding heeft aangelegd, nu bijna twee jaar geleden. Dat was dé verrassing toen: de M23 rebellen hadden vlakbij Goma enkele GSM-masten opgeblazen en daardoor kwamen we haast een maand lang zonder internet te zitten.

Toen de regering ook nog eens het SMS-verkeer onmogelijk maakte, officieel om communicatie tussen rebellen moeilijk te maken, was het me duidelijk dat we op geen enkele manier nog langer mochten afhangen van de verbindingen die door de overheid worden gecontroleerd. Dan ben je volledig overgeleverd aan hun grillen. Dat is wanneer ik beslist heb om een eigen satellietverbinding aan te schaffen via een Oegandees bedrijf, zodat de Congolese overheid er geen vat op zou kunnen krijgen.

In Congo is het de regering die saboteert

Dat Kabila alles op alles zou zetten om de macht langer te kunnen vasthouden, dat was geen verrassing.

Dat Kabila en zijn team alles op alles zouden zetten om de macht langer te kunnen vasthouden dan de grondwettelijke deadline van de verkiezingen van 2016 voorschrijft, dat was geen verrassing. Dat ze hoopten om dat te doen via een geforceerde wijziging (uitgerekend op de gedenkdag van de nationale held Lumumba dan nog wel!) van de kieswetgeving, nadat ze eerder voelden dat een grondwetswijziging om de beperking tot twee opeenvolgende mandaten te wijzigen geen kans maakte, was ook geen verrassing. Dat zagen we al lang aankomen.

Dat de volksvertegenwoordigers zo vlotjes meegingen in die logica was al evenmin een verrassing. Dat de studenten daar zo hevig op reageerden was voor hen blijkbaar dan toch wel een verrassing. Dat de regering daarop prompt opnieuw alle GSM-verkeer saboteerde en internetverkeer in het hele land onmogelijk maakte, was dan weer geen verrassing, maar een déjà-vu.

Ik was dan ook blij met het goede nieuws dat onze Oegandese internettoeleveraar overschakelde naar een andere satelliet met een wijdere bandbreedte en een hogere inlaadsnelheid. Hun technieker Festus zou de overzetting meteen komen doen. Hij reisde prompt met me mee.

Geen wereldvreemde nerd

Het was voor hem de eerste keer om de realiteit van Congo onder ogen te krijgen. Op het traject van Kampala tot aan de grens, op goede Oegandese asfaltwegen, sliep hij aan één stuk door. Eenmaal op Congolese bodem deed hij geen oog meer dicht. Niet alleen omdat het hevige schokken slapen in de wagen onmogelijk maakte. Ook omdat hij voortdurend zijn verbazing te kennen gaf over wat hij zag. Zo dicht bij de relatieve luxe van zijn thuisstad Kampala en toch een compleet andere wereld. Nochtans heeft hij al een tiental satellietverbindingen in Zuid-Soedan geïnstalleerd, nu toch ook niet bepaald de meest aantrekkelijke plaats op aarde. Het is dus niet dat hij een wereldvreemde nerd is, verre van. Maar wat hij in Congo zag, was voor hem een complete verrassing. Een negatieve dan. Nooit eerder had hij zich gerealiseerd in welke aartsmoeilijke omstandigheden de Congolese burger moet zien te overleven. Hij was er kapot van.

Vreemd hoe gewenning werkt, toch? Niets van wat hij had gezien, was mij opgevallen als verrassend. Gewoon het leven op het platteland en in Butembo, zoals het is. Zoals ik het al zolang ken. Een mens kan zich daar niet blijven over verwonderen. De abnormaliteit wordt algauw norm.

Avondklok

De stad werd ondergedompeld in een angstpsychose.

Hoewel dat ook niet altijd zo is. Neem nu de avondklok die in Beni was ingesteld sinds de massamoorden begonnen in oktober. Daar konden de mensen niet aan wennen. En dat begreep ik zelf ook zeer goed toen ik er in december vlak voor mijn verlof in België nog enkele dagen verbleef. Stipt 18u30 moest iedereen uit het straatbeeld verdwenen zijn, op straffe van hoge boetes. We hoorden alleen om het kwartier de patrouillewagens voorbijgieren, heel de nacht door. De stad werd ondergedompeld in een angstpsychose. Het ochtendgloren kwam telkens met een gevoel van opluchting.

Of die avondklok enig verschil heeft gemaakt? Wie zal het zeggen? De bevolking vond in ieder geval dat de overheden niet de juiste beslissingen namen, en dat is altijd het moment waarop mensen hier teruggrijpen naar hogere machten. Mwami Mbitha w’Ikongo, de oudste van alle traditionele chefs van de Yira (zoals de Nande zich ook noemen), had in overleg met zijn ambtsgenoten besloten dat er maar één manier was om het willekeurig afslachten van onschuldige burgers een halt toe te roepen: inzetten op mythische krachten. Hij had daarom gedecreteerd dat het van 15 december tot en met 9 februari aan iedereen verboden was om op maandag de grond te bewerken of seks te hebben. Bovendien bande hij ook ruzie maken en het gebruik van alcohol en drugs. En dat gold ook voor de Nande in het buitenland, overal ter wereld.

De kat op de koord

Toegegeven, daar was ik door verrast.  Maar nog meer door de afloop die het verhaal zou krijgen.

Op donderdag 22 januari in de vroege ochtend duikt een luipaard op middenin de stad Beni, meer bepaald in de voortuin van kolonel Tito Bizuru van het Congolese leger. Hij was één van de beklaagden in het proces voor de moord op kolonel Mamadou Ndala maar werd vrijgesproken.

Politie en leger werden meteen ingezet, traangas en geweervuur kwamen er bij te pas om het roofdier te doden. Daarop werd het kadaver publiek tentoon gesteld, eerst in het politiecentrum, nadien ook op het stadhuis van Beni. Wie wou komen kijken moest wel 500 Congolese Frank betalen (60ct).

Niemand twijfelt eraan dat er een verband bestaat met het decreet van de Mwami. Sommigen gaan wel verrassend ver in hun interpretatie: de luipaard staat in het wapenschild van Congo en is dus bij uitstek het teken van de politieke macht. De ondergang van de luipaard (in Beni of all places!) staat voor hen dan ook symbool voor de ondergang van president Kabila. Bovendien zien ze in het bloeddorstige dier ook een symbool voor de moordenaars die maandenlang aan het werk waren. Het gedode dier kondigt daarom het einde van de slachtpartijen aan.

Oorzakelijk verband

Diezelfde avond nog heeft burgemeester Nyonyi Bwanakawa via de radio het einde van de avondklok afgekondigd. Een golf van gejuich rolde over de stad. Winkels en kroegen bleven de hele nacht open om het heugelijke feit te vieren. Sommigen plaatsten hun TV op straat om met buren en voorbijgangers in het nachtelijke duister te kunnen genieten van de voetbalmatch RDC-Kaapverdië.

Iedereen aan wie ik vroeg of ze het ordewoord van de Mwami hebben opgevolgd vertelde me dat ze het zekere voor het onzekere hadden genomen. Een mens weet maar nooit. Verrassend veel mensen geloven nog duidelijk in de mythische krachten van de Yira, ook onder de jongeren!

Ik heb nog aan niemand gezegd dat ik weer voet op Afrikaanse bodem heb gezet luttele uren voor de luipaard opdook in Beni. Ik wil niet worden verrast door een of ander oorzakelijk verband dat iemand daar tussen zou willen leggen.