Het politieke spel in de OAS met Venezuela als inzet

In april overhandigde Venezolaanse oppositiepartij Mesa de Unidad Democrática (MUD) maar liefst anderhalf miljoen handtekeningen om een herverkiezingsreferendum te organiseren tegen Nicolás Maduro, huidig president en opvolger van de in 2013 overleden Chávez. Volgens de Grondwet waren 195.000 handtekeningen genoeg om zo’n referendum verplicht te maken. Maar Maduro beweert dat de oppositie heeft gefraudeerd, en weigert een referendum te organiseren. Hij weet natuurlijk dat zijn populariteit al sinds twee jaar niet boven de 25% uitstijgt.

Secretaris-generaal van de OAS wil lidmaatschap van Venezuela opschorten wegens “schenden van de democratische orde”

Ook binnen de OAS (Organisatie van Amerikaanse Staten, een panamerikaanse internationale organisatie) beweegt er van alles.

Vorige week publiceerde Luis Almagro, secretaris-generaal van de OAS, een lijvig document van 132 bladzijden waarin hij de ernst van de situatie in Venezuela omstandig beschrijft en vraagt om een onmiddellijke bijeenkomst van de Algemene Vergadering. Almagro, die Maduro eerder al een “kleinzielige dictator” noemde, klaagt de mensenrechtenschendingen in Venezuela aan en roept op om maatregelen te nemen tegen de ondemocratische houding van de machtshebbers in Caracas.

De democratische clausule

Belangrijk daarbij is dat hij een beroep wil doen op artikel 20 van het Democratisch Charter van de OAS dat toelaat om het lidmaatschap van een land op te schorten bij het “schenden de democratische orde”. Die procedure kan maar opgestart worden als de zaak op tafel komt bij de Algemene Vergadering van de OAS, en een gekwalificeerde meerderheid van Lidstaten uiteindelijk haar goedkeuring geeft.

Kerend tij

Een half jaar geleden, in aanloop naar de verkiezingen, deed huidig Argentijns president Mauricio Macri een aantal krachtige uitspraken in verband met Venezuela. Om de ideologische breuk met de Kirchners duidelijk te maken, liet hij duidelijk verstaan dat de nieuwe regering een stevige positie zou innemen tegen Maduro.

En zopas, op 1 juni, naar aanloop van de tweede ronde van de Peruaanse verkiezingen, deed Keiko Fujimori een opmerkelijke uitspraak in verband met Venezuela. Keiko, van het rechts-populistische Fuerza Popular, is één van de twee kandidaten die nek aan nek strijden om het presidentschap in Perú. Ze sprak -vermoedelijk om electorale redenen- haar steun uit voor het voorstel om de “democratische clausule” toe te passen om het lidmaatschap van Venezuela in de OAS op te schorten.

Keiko voegt daar meteen aan toe dat ‘Fuerza Popular steeds de Venezolaanse oppositie heeft gesteund’. Een strategische zet natuurlijk, maar dat maakt het niet minder opmerkelijk. Niet alleen omdat Keiko’s vader, Alberto Fujimori, een gevangenisstraf van 25 jaar uitzit voor verkiezingsfraude en misdaden tegen de mensheid, begaan door paramilitairen tijdens zijn presidentschap tussen 1990 en 2000. Maar vooral omdat tussen de Fujimori’s en het chavistische regime een lange politieke – en soms wel heel hartelijke – band bestaat, al valt die eerder pragmatisch dan ideologisch te verklaren. Een bocht van 180 graden die eigenlijk perfect past in het politieke spelletje dat aan de gang is in de OAS.

Nu ook Peru zich uitspreekt tegen Venezuela (van Kuczynski, de andere presidentskandidaat, valt evenmin steun te verwachten) lijkt Maduro steeds meer bondgenoten te verliezen in de regio. Ecuador en Bolivië zijn afhankelijk van Venezuela voor hun olietoevoer, en Cuba steunt Maduro om ideologische redenen. Maar andere politieke bondgenoten zijn hun post kwijt, afgezet of bijgedraaid. Christina Kirchner is sinds december weg. Dilma Rousseff is op weg om afgezet te worden. Mujica, ex-president van Uruguay, nog een traditionele bondgenoot van het chavisme, noemde Maduro onlangs ‘zo zot als een geit’, nadat die Almagro (voorzitter van de OAS én gewezen Minister van Buitenlandse Zaken onder Mujica) ervan had beschuldigd CIA-agent te zijn.

Alles leek er dus op te wijzen dat de zogeheten Carta Democrática in werking zou worden gesteld, en de procedure om Venezuela’s lidmaatschap van de OAS op te schorten aldus opgestart. Maar, van U-turns gesproken, dat is buiten Argentinië gerekend.

Politiek spel

Net nu Maduro veel bondgenoten verliest, lijkt Argentinië hem een hand boven het hoofd te houden

Plots lijkt Juan José Arcuri, door Macri aangeduid als ambassadeur bij de OAS, er alles aan te doen om het proces op de lange baan te schuiven. Arcuri is op dit moment voorzitter van de Permanente Raad van de OAS, en in die hoedanigheid is het aan hem om de Algemene Vergadering bijeen te roepen om de procedure op te starten. Dat heeft hij tot nu toe geweigerd. In plaats daarvan heeft hij op basis van een sterk afgezwakte verklaring de Permanente Vergadering bijeengeroepen, met als gevolg dat de Algemene Vergadering zich voorlopig niet over de kwestie kan uitspreken. In die verklaring ontbreken overigens Almagro’s belangrijkste aanbevelingen: het vrijlaten van politieke gevangenen, humanitaire hulp van internationale organisaties toelaten en het organiseren van een herverkiezingsreferendum.

Na alle straffe uitspraken van Macri tijdens de verkiezingen, die hij in mei nog eens herhaalde op een persconferentie van Mercosur, lijkt het in Buenos Aires nu plots aan alle wilskracht te ontbreken om iets te ondernemen. De verklaring hoeven we wellicht niet al te ver te zoeken: naar verluidt is Macri intussen in Caracas aan het lobbyen om steun te krijgen voor de voordracht van Susan Malcorra, Argentijns Minister van Buitenlandse Zaken, als kandidate om straks secretaris-generaal van de VN te worden. Macri heeft intussen verklaard niet te geloven dat het in werking stellen van de Carta Democrática de situatie in Venezuela zal oplossen. Tja.

Hoe uitzichtlozer de situatie in Venezuela wordt, hoe meer Maduro zich lijkt vast te klampen aan zijn positie, hoe waanzinniger en disparater zijn uitspattingen en beledigingen aan eenieder die daaraan in de weg wil staan (Almagro een CIA-infiltrant? Echt?). Dat hij niet vanzelf zal opstappen, noch zinnens is een herverkiezingsreferendum te organiseren (hoewel hij daar volgens de Grondwet intussen toe verplicht is) is duidelijk.

De volgende presidentsverkiezingen in Venezuela zullen, in afwezigheid van een herverkiezingsreferendum, pas in 2019 plaatsvinden. Pas dan zal het volk opnieuw kunnen kiezen. Kan Venezuela tot dan wachten? Basisalimentatie als rijst, boter, bloem en melk ontbreekt, in ziekenhuizen sterven kinderen bij gebrek aan medicatie en de protesten op straat nemen gigantische proporties aan. Als straks het leger moet tussenkomen, is het niet duidelijk wiens kant zij zullen kiezen. Om op korte termijn iets te kunnen veranderen moet de internationale gemeenschap om te beginnen een duidelijk signaal sturen. Maar zelfs binnen de OAS schijnen strategische en politieke belangen op korte termijn zwaarder te wegen dan een duurzame oplossing voor een land dat worstelt met de grootste crisis uit haar geschiedenis.

En hoe reageert Maduro? In rasechte Chávez-stijl: ‘steek dat Democratisch Charter waar het past’.