Kukutza, het bloedende hart van Bilbao

 Op 21 september 2011 om vijf uur ‘s ochtends reden de tankers van de Ertzaintza (Baskische oproerpolitie) in de stad Bilbao de wijk Rekalde in. De zwaarbewapende en gemaskerde politie-eenheden begonnen op dat moment aan de uitruiming van ‘Kukutza’, hét kraakpand van Bilbao wat sinds 1998 gevestigd was in een voormalig fabriekspand. Duizenden mensen gingen in de weken voor de uitzetting telkenmale op straat om te protesteren tegen de dreigende uitzetting van Kukutza. Nu nog steeds, nadat het kraakpand reeds is platgegooid, trekken er massale optochten door Bilbao als steunbetuiging voor het alternatieve culturele hart van Bilbao.

De dagen voor de aangekondigde ontruiming van het pand was er sprake van ‘een staat van belegering’ waarbij de wijk Rekalde in een ware oorlogszone getransformeerd werd. Vuilnisbakken en auto’s werden in brand gestoken op straat, de toegang tot het kraakpand werd van binnen- en van buitenaf gebarricadeerd, winkels en bars werden door de Ertzaintza ontruimd, tientallen arrestaties gepleegd, klappen uitgedeeld en opgevangen… Drie weken geleden, op 21 september waren meer dan vijfduizend sympatisanten van Kukutza getuige van het politionele machtsvertoon dat gepaard ging met de effectieve ontruiming van het kraakpand.

Op YouTube en andere netwerksites circuleren honderden filmpjes die de ontruiming, het straatvandalisme en het optreden van de politie in beeld brengen. De videofragmenten waarop een gepantserd voertuig het kraakpand probeert binnen te dringen, geflankeerd door tot op de tanden gewapende en gemaskeerde agenten, ze lijken wel uit een Hollywoodfilm te komen. Maar niets is minder waar, het zijn beelden uit de werkelijkheid. Ondertussen is er officieel een onderzoek ingesteld naar de excessieve geweldsplegingen van de Ertzaintza bij de ontruiming van het kraakpand Kukutza. 

Gaztetxes: de Baskische kraakpanden

Wanneer men in Baskenland spreekt over een kraakpand, gebruikt men hierbij steevast de benaming ‘gaztetxe’ (gazte: jeugd; etxe(a): huis). De gaztetxes vertonen duidelijke gelijkenissen met kraakpanden in andere landen; denk hierbij met name aan de ‘radicale’ ideologie. Het bijvoeglijk naamwoord ‘radicaal’ gebruik ik hier louter in zijn sociologische essentie, namelijk met de betekenis van ‘strevend naar verandering van de heersende samenleving’.

Bij kraakpanden zijn de idealen voor verandering meestal gebaseerd op algemene principes uit historisch socialistisch ideeëngoed, aangevuld met hedendaagse variaties hierop. Maar hiernaast hebben de gaztetxes toch wel degelijk een aantal wezenlijke verschilpunten met de alternatieve jeugdhuizen/kraakpanden op ander grondgebied. In Baskenland nemen de kraakpanden meestal overt een ‘abertzale’ (patriotistisch) en een overwegend ‘euskaldun’ (Baskisch sprekend, het bevorderen van het gebruik van de Baskische taal Euskara) positie in. Dit moet in relatie gezien worden met de historische oorsprong van de kraakbeweging in deze regio, met name het feit dat deze beweging vooral gesitueerd kan worden in een tijdsperiode waarin de Baskisch-culturele repressiemaatregelen nog vers in het collectief geheugen stonden gegrift (zie ook verder).

Het feit dat de meeste gaztetxes zich inzetten voor de Baskische taal en cultuur, wil niet zeggen dat niet-Basken er niet welkom zijn. Ook is het niet zo dat je bijvoorbeeld niet kan deelnemen aan hun activiteiten zonder een manifest te onderschrijven of Baskisch-nationalistisch te zijn. Integendeel, het sociale netwerk en de culturele activiteiten ontwikkeld door bijvoorbeeld de gaztetxe Kukutza zijn juist met name een toonbeeld van het uitdragen van principes van diversiteit en solidariteit. De principes van zelforganisatie door Kukutza gemanifesteerd reikten veel verder dan de nabije omgeving van het fysieke kraakpand, maar Rekalde, de wijk waarin het pand zich bevond, kende wel reeds een sterke affiniteit met de krakersbeweging.

Rekalde: de ‘vergeten buurt’ van Bilbao

De wijk Rekalde is van oudsher een arbeidersbuurt, in oorsprong opgetrokken in het kader van de industrialisatie in de provincie Bizkaia (begin 19e eeuw). Rekalde was een geïsoleerde wijk zonder verbindingsweg naar de dichtbijgelegen stad Bilbao, enkel de fabrieken en scheepswerven waren direct bereikbaar vanuit deze zone. Pas in 1958 werd een brug gebouwd die de woonwijk voor het eerst verbinden zou met de stad Bilbao. Naast deze fysieke afzondering waren er voor de inwoners van Rekalde tot halverwege de jaren 1970 geen sociale of culturele voorzieningen in de buurt, er was zelfs geen openbare bibliotheek.

Dit feit is niet zo verwonderend natuurlijk; tot aan 1975 heerste Generaal Franco over Spanje, en socio-culturele voorzieningen staan in een dictatoriaal regime normaliter niet op het lijstje van de te verwezenlijken projecten, laat staan in een provincie waar zelfs de oorspronkelijke taal van de regio verboden was. Direct na het overlijden van de dictator begonnen actieve burgers zich dan ook openlijk te groeperen om oproep te geven aan de sociale en culturele behoeftes van de bevolking. In Rekalde, net zoals op vele andere plaatsen doorheen Spanje, werden leegstaande gebouwen door activisten ingenomen. De achterliggende idee hierbij was om de verwaarloosde panden om te vormen tot onmoetingsplaatsen. Het eerste kraakpand in Rekalde richtte een bibliotheek op, organiseerde dans- en taalcursussen,…

De grote aanwezigheid van de kraakbeweging, en met name de verankering ervan in het sociale en culturele leven in de samenleving, moeten we zien in het licht van deze historische oorsprong. Met name in de Spaanse autonome Gemeenschappen van Baskenland en Catalunya, kan deze directe relatie gezien worden als de grote impact van de tegenreactie van de bevolking, tegen de hevige sociale en culturele repressie tijdens de Franco-dictatuur. De leegte in het socio-culturele veld in de prille Spaanse democratie werd met andere woorden in vele provincies ingevuld door burgerinitiatieven, waaronder met name de kraakbeweging.

Gaztetxe Kukutza was dus niet het eerste kraakpand in Rekalde, maar bouwde verder op de fundamenten van een reeds sterk gewortelde kraaktraditie sinds halverwege de jaren 1970 in de regio, en specifiek in deze wijk. Met de oprichting in 1998 van het kraakpand Kukutza in deze arbeiderswijk werd opnieuw antwoord geboden op de sociale, culturele en didactische behoeftes van vele inwoners van deze ‘vergeten buurt’ van de grootstad Bilbao. Een groep van activisten bundelden opnieuw hun principes van zelforganisatie en anti-autoritarianisme, en gaven hiermee het startschot voor het collectief Kukutza (vertaling; ‘handleiding’).

Dit kraakpand zou binnen het decennium niet enkel binnen de stad Bilbao faam verwerven; de werkwijze en verwezenlijkingen van Kukutza reikten zelfs tot buiten de landsgrenzen. Met name in de internationale krakerswereld stond Kukutza bekend als een toonaangevend voorbeeld van een organisatie zonder winstgevend doel ter bevordering van het sociale en culturele klimaat. Een aantal officieel geregistreerde stichtingen hadden hun werkplek in het fabriekspand in Rekalde gevestigd, en organiseerden vanuit dit pand tal van evenementen die een groot en divers publiek bereikten. Zo organiseert bijvoorbeeld de stichting Koblakari al enkele jaren een internationaal jongleerfestival. Enkele van de vele andere activiteiten die tot voor kort plaatsvonden in Kukutza zijn: computercursussen voor huismoeders en gepensioneerden, dans-en theatercursussen voor jong en oud, maaltijden (in de zogenaamde ‘comedor’-eetzaal) waar iedereen tegen een democratische prijs (4 euro voor een drie-gangenmenu op voorwaarde dat je zelf je bord afwast) kon aanschuiven,…

Maar even terug naar het meest duidelijke en dwingende feit: een gaztetxe is en blijft in eerste instantie een kraakpand, en kraken is een illegale bezigheid want het pleegt een inbreuk op de eigendomswetgeving. Het directe feit dat aanleiding heeft gegeven tot de recente ontruiming en het platgooien van het pand Kukutza is het volgende. Het fabriekspand in Rekalde waarin Kukutza zich ontwikkelde, was eigendom van een illuster figuur die begin jaren 1990 in Colombia opgepakt werd voor drugsgerelateerde activiteiten (met name grootschalige cocaïnehandel). Dat Kukutza zo lang ongestoord heeft kunnen zijn gang gaan – tot en met subsidiëring van tal van hun activiteiten door de gemeente Bilbao-  is dus met name te ‘danken aan’ het feit dat de eigenaar niet in staat was om te appeleren op de wet, om zijn eigendom te beschermen tegen de ingebruikname door krakers.

Aangezien de eigenaar onlangs erin is geslaagd om zijn pand te verkopen aan een groot immobiliënkantoor, was de relatieve zekerheid van het kraakpand opeens verdwenen. En het moge duidelijk zijn dat in de vastgoedsector het motto ‘time is money’ steevast en met daadkracht onderschreven wordt, en dat dit helaas niet enkel in Baskenland het geval is. Ongeacht de verwezenlijkingen voor en door de bevolking, kan op zo’n moment door de overheid beslist worden tot ontruiming van deze illegaal verkregen socio-culturele lokalen. Hoe groot de maatschappelijke draagkracht voor dergelijke alternatieve initiatieven ook moge wezen. De nauwe verbondenheid tussen Kukutza en de bevolking van Bilbao was en is dezer dagen nog steeds heel duidelijk waar te nemen in de manifestaties die georganiseerd werden en zullen worden. Bij deze vreedzame optochten, waarbij jong en oud op straat laten zien dat ze het niet eens zijn met de manier waarop de zaken verlopen in hún stad, weerklinkt steevast op het einde het lied ‘Kukutza’ (geschreven en gezongen in het Baskisch door zangeres Zea Mays):

“Vanaf de eerste tot aan de derde
Vanaf de vierde verdieping tot in de ruimte
Van vierkante meters naar kilometers.

Vanuit het ‘niks hebben’ naar ‘het allemaal’ hebben,
Van kleinigheid naar grootsheid
Van dromen naar de werkelijkheid.

Beslissen om je handen te gebruiken,
Opbouwen door het  samenvoegen van de handen,
Uitbreiden door de handen te vermengen.

Kukutza, een hart voor ons,
de leegte vullend.
Kloppend hart maak ons die stilstaan wakker.
Kloppend hart maak ons die slapen wakker.

Voor elke hartslag zwart en wit kleur geven.
Voor elke hartslag een glimlach.
Voor elke hartslag zwart en wit kleur geven.

Voor elke hartslag een glimlach.

Beslissen om ideeën te ondersteunen,
Opbouwen door het samenvoegen van de ideeën,
Uitbreiden door de vermenging van ideeën.

Kukutza, een hart voor ons,
dat vervult ons met kracht.
Kloppend hart maak ons die verslagen zijn wakker.
Kloppend hart maak ons die gewond zijn wakker.

Voor elke hartslag zwart en wit kleur geven.

Voor elke hartslag een glimlach.
Voor elke hartslag zwart en wit kleur geven.
Voor elke hartslag een glimlach. (…)”

 

Links:

http://vimeo.com/29405804

Video getiteld ‘Faces’; deze productie brengt de massale opkomst tegen de ontruiming van Kukutza in beeld, en met name de diversiteit in leeftijd van de sympatisanten voor dit collectief. De geschreven boodschap op het einde van deze video luidt (letterlijk vertaald uit het Spaans met behoud van originele orthografie): “Ze kunnen de jeugdhuizen ontruimen maar een sentiment kunnen ze niet ontruimen. LANG LEVE KUKUTZA!” (gepost op Vimeo a.d. 21/09/2011)

http://www.youtube.com/watch?v=x7VTus_FqAs&feature=related

Nieuwsrapportage op de Baskische openbare zender ETB2 a.d. 21/09/2011, waarin de ontruiming van Kukutza, het hiermee gepaard gaande politionele geweld en straatvandalisme in beeld worden gebracht. De officiële verklaringen van Iñaki Azcuna (burgemeester van Bilbao) en Rodolfo Ares (Baskisch minister van Binnenlandse zaken, PSOE) zijn ook opgenomen in de nieuwsrapportage. Ook bevat dit filmpje beelden van één van de vreedzame manifestaties waarbij duizenden burgers op straat kwamen ter ondersteuning van het collectief Kukutza. (Spaanstalig, gepost op Youtube a.d. 21/09/2011)

http://kukutza.blogspot.com/

Blog van gaztetxe Kukutza

http://www.youtube.com/watch?feature=player_embedded&v=K5fqdrCNU48

Documentaire getiteld ‘La historia y el trabajo del gaztetxe Kukutza’ (‘De geschiedenis en de verwezenlijkingen van het jeugdhuis Kukutza’). In deze documentaire komen met name vertegenwoordigers van de verschillende initiatieven en stichtingen aan het woord die gevestigd waren in Kukutza. (Spaanstalig, gepost op Youtube a.d. 06/07/2001)

http://www.youtube.com/watch?v=2tSAQjdV1V4&feature=related

Karaokefilmpje met de live-versie van het lied van Kukutza door de zangeres Zea Mays et. al. (Baskischtalig, gepost op Youtube a.d. 03/04/2011; bij één van de reacties staat een deel van de tekst vertaald in het Engels)

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

  • Hilde Cocquyt is antropologe en wil met opmerkelijke verhalen, gebeurtenissen en anekdotes uit Spaans Baskenland deze regio anders belichten

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.