Hoe Spaans theater over repressie werkelijkheid werd

Ze vertelden een verhaal over onrechtvaardige situaties in de samenleving, en belandden er vervolgens zelf middenin. Alfonso Lázaro y Raúl García, twee poppenspelers van Titiriteros de Abajo (Poppenspelers van Onderop), voerden op vrijdag 5 februari tijdens Carnaval in Madrid hun theaterstuk ‘La bruja y Don Cristobal’ op. De vijf dagen en vijf nachten daarna brachten ze in de gevangenis door.

La Bruja y Don Cristobal is het verhaal van een heksenjacht, geïnspireerd op een stuk van Federico García Lorca. De pop die de politie weerspiegelt slaat de hoofdpersoon, de onschuldige heks, buiten bewustzijn. Vervolgens plant hij op haar een bord met de tekst ‘Gora Alka-ETA’ (‘Leve Al Qaeda-ETA’), en neemt hij een foto.

Volgens de Titiriteros de Abajo verwijst de situatie naar de vervolging van anarchisten, en is het een aanklacht tegen de repressieve politie die zonder bewijsmateriaal mensen beschuldigt. Dit is precies wat er vervolgens gebeurde in Madrid. Ouders van kinderen die het stuk bekeken, reageerden geschrokken op het bord ‘Gora Alka-ETA’ en waarschuwden de politie. Deze arresteerde de poppenspelers meteen, zonder hen hun theaterstuk te laten afmaken.

Verheerlijking van terrorisme

De rechter beschuldigde de twee artiesten van ‘verheerlijking van terrorisme’. Dit misdrijf wordt, volgens artikel 578 van het Strafrecht, opgelegd aan eenieder die publiekelijk de daden van terroristen verheerlijkt of rechtvaardigt.  

‘Het stuk was niet voor kinderen. Het was misschien slechte smaak. Maar het was geen delict.’

De beschuldiging en opsluiting van de poppenspelers deed heel wat stof opwaaien in Spanje. In meerdere Spaanse steden gingen mensen de straat op omdat ze het niet eens waren met de beschuldiging. In de media waren de poppenspelers onderwerp van gesprek en op Facebook groeide het aantal steunbetuiggingen.

Manuela Carmena, de burgemeester van Madrid, erkende dat het theaterstuk geen onderdeel van het Carnavalsprogramma had moeten zijn. Dit viel in slechte aarde bij delen van haar achterban, omdat ze hiermee de arrestatie leek goed te keuren.

Barcelona’s burgemeester Ada Colau sprak zich uit tegen de arrestatie. Ze tweette: ‘Het stuk was niet voor kinderen. Het was misschien slechte smaak. Maar het was geen delict.’ Ook de politieke partij Podemos uitte solidariteit met de kunstenaars en eiste hun vrijlating.  

Vrijlating met voorwaarden

Op zondag 14 februari las de Spaanse acteur Javier Bardem op de Plaza Santa Ana in Madrid een verklaring van Lázaro y García voor, omdat deze er zelf niet bij konden zijn. Sinds woensdag 10 februari zijn ze weliswaar weer op vrije voeten, maar hun vrijlating ging gepaard met voorwaarden. Ze moeten zich dagelijks melden bij de rechtbank en hun paspoort werd ingetrokken.

‘De vrijheid van meningsuiting is niet alleen het recht om te zeggen wat men wil horen.’

‘We wilden alleen een verhaal vertellen dat helaas veel overeenkomsten heeft met de realiteit die wij de afgelopen dagen hebben moeten meemaken. We wilden het publiek laten nadenken over bepaalde, in onze ogen oneerlijke en immorele, situaties, die zich vandaag de dag in onze samenleving voordoen.’  

Lázaro y García spraken, via Bardem, over de pijn die ze voelen omdat ze opgepakt zijn om een theaterstuk dat ze met veel passie hebben gemaakt. En over het belang van kunstenaars om hun beroep vrij uit te oefenen.

‘De vrijheid van meningsuiting is een fundamenteel recht. Het is niet alleen het recht om te zeggen wat men wil horen. Wie het zo begrijpt, gelooft er niet echt in.’

Terrorisme nauwer definiëren

De poppenspelers konden zo snel in de gevangenis belanden door een wetswijziging in 2015. Veranderingen in het Wetboek van Strafrecht en de Wet Openbare Veiligheid maakten demonstreren moeilijker, en het opleggen van sancties zonder rechterlijke tussenkomst makkelijker. De wijzigingen kregen veel kritiek, onder andere van internationale organisaties zoals de VN en het Comité voor de Rechten van de Mens van de Raad van Europa.

‘Een theaterstuk, hoe inadequaat  de inhoud ervan ook, is geen gevaar voor de veiligheid,’

Amnesty International bekritiseert het Wetboek van Strafrecht omdat de term ‘terrorisme’ zo breed en vaag omschreven is, met willekeurige arrestaties tot gevolg.  Het Comité voor de Rechten van de Mens drong er bij Spanje op aan om het delict ‘terrorisme’ nauwer te definiëren, zodat het niet de vrijheid van meningsuiting beperkt. ‘Een theaterstuk, hoe inadequaat  de inhoud ervan ook, is geen gevaar voor de veiligheid,’ concludeerde de directeur van Amnesty International in Spanje.  

De brede interpretatie van de wet zorgt er ook voor dat autoriteiten de wet kunnen inzetten naar eigen politiek inzicht. Dit leidt tot vreemde situaties, zoals dat de Titiriteros de Abajo hun theater stuk enkele dagen voor Madrid in Granada zonder enig probleem vertoonden. En vorig jaar liep er een pop verkleed als Franco, met een bord ‘we komen terug!’, in de Carnavalsoptocht mee. ‘Zou die nu ook verboden worden vanwege verheerlijking van geweld?’, vroegen critici zich af.    

Boodschap overgekomen

De arrestatie van de twee poppenspelers in Madrid kan gezien worden in een context van een steeds verdere inperking van vrijheden in Spanje. Er is een stijgende lijn te zien in het aantal processen rondom ‘verheerlijking van terrorisme’. In 2015 veroordeelde het Hooggerechtshof in Spanje 25 delicten van verheerlijking van terrorisme. Dat waren er vijf keer zo veel als in 2011, het jaar waarin de ETA de wapens neerlegde en de Partido Popular (PP) aan de macht kwam. Ook zijn de straffen steeds hoger.

Het feit dat de autoriteiten niet alleen een theaterstuk kunnen censureren, maar daarnaast de auteurs ervan direct kunnen opsluiten, zien veel mensenrechtenactivisten als een teken dat Spanje de verkeerde kant op gaat.

De twee poppenspelers hebben dit alles nog eens duidelijk op de kaart gezet. Wrang genoeg is de positieve kant van het gebeurde dat de boodschap van hun gecensureerde theaterstuk op deze manier goed is overgekomen. Ze wilden aantonen hoe de Spaanse autoriteiten het spook van ‘terrorisme’ inzetten om af te komen van afwijkende meningen, en zijn daarin heel goed geslaagd.