Honduras: brood en spelen om de honger te stillen

‘Fien, Vamos!’ hoor ik roepen. Ik kijk van de vertrekkende auto’s en het afdruipende team naar de mensen achter het hek. Twijfel. ‘Fien, naar de auto. Vamos!’ hoor ik nog indringender roepen. Geen tijd meer om na te denken. Ik word de auto ingetrokken. We zijn weg. De moordzuchtige massa achterlatend. Feliz Navidad (Prettig kerstfeest) verdwijnt in de verte. 

Begin je een verhaal met ‘een dokter, een kerstman en een kapper zitten samen in een busje,’ dan veronderstel je dat er een goede mop volgt. In dit geval valt er weinig te lachen. Het is een onderdeel van de karavaan van de First Lady van Honduras.

Ze zendt haar troepen uit om elke Hondurees – ondanks de armoede – een warm kerstgevoel te bezorgen. In scholen, ziekenhuizen, parken en sociale instellingen komen voltallige wijken samen. Alle kinderen krijgen een speelgoedje – een pop voor de meisjes, een auto voor de jongens –, snoep en een schoolschrift. De kappers zorgen voor het uiterlijk, de dokters en tandartsen – inclusief gratis medicatie – nemen de inwendige mens voor hun rekening. ‘En dat allemaal gratis,’ klinkt er door de microfoon. Ik waan me op een markt. Toch stel ik de koopwaar in vraag.

Campo Cielo, dichter bij de hel dan bij de hemel

Het bezoek in Campo Cielo bewijst hoe pijnlijk groot de discrepantie tussen theorie en praktijk is. Deze wijk is een van de gevaarlijkste plaatsen in Tegucigalpa, de hoofstad van Honduras. Het land dat op zich al de weinig eervolle titel van een van de gevaarlijkste landen ter wereld (in vredestijd nota bene) torst. De wijk wordt gedomineerd door de bendeleden van de mara’s. Zelfs de overheidsleden moeten toestemming vragen aan de mararo’s om ‘hun’ wijk binnen te mogen.

Deze wijk is een van de gevaarlijkste plaatsen in Tegucigalpa, de hoofstad van Honduras.

De armoede en de criminialiteit zijn hier inmens. De complexiteit van het probleem nog groter.

Tweeduizend kinderen krijgen een cadeautje vandaag. Na de speech van de First Lady. Wanneer zij al lang verdwenen is en de kinderen in de lijn moeten aanschuiven, ontspoort het feestgebeuren.

Niet door de kinderen, maar door de ouders, die hun kinderen in de massa droppen. Duwen. Verdringen. Tot andere kinderen dreigen verpletterd te worden. Tot de dranghekken op de massa belanden en de doodsangst in de ogen van sommigen te lezen staat.

Paradoxaal genoeg is de enige die een poging doet om de orde te herstellen een marero. Zijn tatoeages verraden zijn misdaden. Tranen voor moorden. Maar hier is hij vader. Gidst hij zijn kind door de massa en reikt hij anderen een hand. 

In de tweede wijk die de karavaan die dag bezoekt breken dezelfde onlusten uit. Minder extreem, maar even nefast voor de feestvreugde. Het spektakel wordt stopgezet. De cadeautjes verdwijnen in de vrachtwagen en de mensen blijven gedesillusioneerd achter. Ze klampen me aan, maar ik kan niet antwoorden op hun vragen. Integendeel, ik stel me dezelfde vragen. Vragen die niemand hier kan beantwoorden. 

Recyclage van een verloren toekomst

De dag tevoren leek het project nog vruchtbaar. Al had ook dat een wrange nasmaak. In de schaduw en geur van een inmense afvalberg ligt het project ‘Amor, Fiel y Esperanza’ (Liefde, trouw en hoop). Het werd ooit opgericht door een priester in een poging de kinderen tussen het afval vandaan te halen en hen een kinderlijk leven te bezorgen.

Nu kunnen de volwassenen die op de vuilnisbelt werken hun kinderen een halve dag naar het schooltje brengen en hen zo toch een minieme kans op een toekomst geven. Recyclage. In de namiddag gaan ze onverbiddelijk terug naar de afvalberg. 

De geur is soms niet te harden. Tot hier. Ik kan me niet voorstellen hoe het daar moet zijn. Dag in dag uit met je neus in het afval staan. Met je voeten en handen ploeteren naar iets wat te verkopen valt. Armoede en honger drijven mensen tot het bijna onmenselijke. 

Panem et Circences

Wanneer de bus van de overheid arriveert staan de kinderen ons al op te wachten aan het hek. Verlegen, nieuwsgierig. Er hangt een waas van geluk over hen. Vooral de kerstman trekt hun aandacht. Vergezeld door zijn elfjes, twee kappers, twee dokters en twee tandartsen, veiligheidsofficieren en overheidsmensen met camera’s.

Ze hebben nog geen weet van de toekomst die hen te wachten staat. Hun ogen staan nog niet zo dof als die van hun moeders.

Dit zijn ze dus. De karavaan van de overheid die nu ter ere van Kerstmis een bezoek brengt aan alle organisaties die steun genieten van Honduras’ First Lady. Steun in de vorm van voedsel, entertainment en medische verzorging. Brood en spelen. 

Ik vraag me af hoe diepgaand de veranderingen zijn die ze willen bereiken. De karavaan brengt een verzachting van het lijden, maar neemt de oorzaak van de pijn niet weg. Zo krijgen de kinderen hier wel onderwijs, maar ze keren toch terug naar waar ze vandaan komen: de vuilnisbelt. Hoe structureel is hun toekomst veranderd? Ik vrees ervoor, wanneer ik de verkleumde en doorleefde moeders later zie. De ongewassen kinderen die hier en daar een tandje ontbreken. 

Maar hun vreugde is universeel. Ze hebben nog geen weet van de toekomst die hen te wachten staat. Hun ogen staan nog niet zo dof als die van hun moeders. De levensvreugde is er nog niet uit verdwenen. Hun glimlach nog niet voor eeuwig afgenomen. Ze spelen voetbal en verstoppertje zoals alle kinderen. Ze rennen op het plein, hebben pijn wanneer ze vallen en lachen hartelijk als je een grapje uithaalt. 

Toekomstkansen

Enkele keren per jaar krijgen ze bezoek van de overheidskaravaan. Dokters, medicijnen, tandartsen, kappers en eten. Dat krijgen ze dan.

Tijdens het jaar voorziet het kabinet van de First Lady ook in voedselpakketten of financiele steun voor de 140 kinderen hier. De oudste is 24 jaar. Ze was zelf nog maar een kind – 13 jaar – toen ze zwanger werd. De kans op onderwijs was dus ook aan haar voorbijgegaan. Een herkansing. 

Toch zijn alle leeftijden vertegenwoordigd, maar het is schrijnend om te zien hoe jong de meeste kinderen zijn. Hoe klein en al getekend door het leven, matuur in vergelijking met hun Europese leeftijdsgenootjes. 

De afvallucht steekt af en toe op. Vogels cirkelen onheilspellend rond het afval. Voor de hekken van het centrum liggen een hoop vuilniszakken te drogen om opnieuw gebruikt te worden.

Bij het buitengaan zie ik een jongen tussen de vuilniszakken. Drie of vier jaar maximum. Hij zoekt de goede zakken uit, merkt me op en blijft staan. Hij heeft het niet gehaald. De hekken van het centrum zijn gesloten. Terwijl de kinderen binnen Kerstmis vieren, cadeautjes krijgen, warme tamales eten – met kip en rijst – en dansen met de Kerstman, zoekt deze jongen zijn heil tussen de vuilniszakken.

Onwetend.

Zijn toekomst afgenomen.