Waarom ze mij haar onderbroeken toont, en andere raadsels

Het leven van de armste gezinnen zal mij waarschijnlijk altijd ontgaan (en ik hoop voor u hetzelfde). Ik geloof dat het een beetje dwaas is te denken dat we beslissingen begrijpen die mensen nemen in omstandigheden die gewoon te ver zijn om te vatten. Een beetje als naar de aarde kijken vanuit de ruimte en roepen: ‘flink blauw en groen die planeet, landen maaaarrrrr!’. Van ver kan je de vermoeidheid niet zien, de verveling, onzekerheid, schrik, de vergelijking met anderen die het beter lijken te hebben, en nog een hoop dingen waar ik niet in slaag aan te denken. Om dus te zwijgen van honger en ziekte, het blauw en groen van die planeet.

Nee, we merken dat we met nog steeds toenemende verwondering kijken naar het samenleven van mensen hier die een ongeveer gemiddeld inkomen hebben (niet te verwarren met een ongeveer goed inkomen).

Dichterbij

De beste inkijk krijgen we in een gezin dat nogal atypisch is, zoals alle gezinnen. De huidige situatie in het heel kort:

• De Papa²: werkte als huis- en kuisman voor de vorige bewoners van ons huis, en is hen gevolgd naar Mali en later Guinee, waar hij op dit moment verblijft. Hij zag de Zoon² voor het eerst toen die zes maanden oud was.
• De Mama²: vanuit een andere stad naar hier (Parakou) verhuisd om bij haar man te komen wonen, maar dat was dus buiten Mali en later Guinee gerekend. Zat met twee kinderen en geen werk een beetje (financieel) verveeld, en we hebben haar dan aangenomen om haar man te vervangen, met de 2 kindjes. Ze droomt van een eigen kleermakersatelier, maar ik ging het heel kort houden.
• De Dochter²: iets jonger dan onze Dochter, maar zeker even geschift.
• De Zoon²: iets ouder dan onze Zoon, maar zeker even charmant.
• Het Nichtje: 15 jaar, en woont tijdens de vakantie bij Mama². Ze komt mee naar ons om wat met al die kindjes te spelen. Haar moeder is niet lang geleden gestorven aan borstkanker, haar vader is taxichauffeur en zelf woont ze bij haar grootmoeder, die pap verkoopt langs de weg om drie kinderen te kunnen onderhouden. Haar broers en zussen zitten een beetje overal verspreid. Ze wil later Engels gaan studeren aan de universiteit.

Een groot deel van de tijd samen leven met hen levert een hoop brokjes op, ‘glimpses’ (hoe vertaal je dat mooi?), van een puzzel waarvan we de foto niet hebben. Waarschijnlijk bestaat die foto niet. Of de puzzel. Waarschijnlijk is dit een rotte metafoor. Bon. We krijgen ideeën van wat zij normaal vinden, maar zien nooit hoe het nu allemaal juist aan elkaar hangt. Op het vlak van slapen, eten, verdriet hebben, geloven, geld uitgeven en zoveel meer denk je soms het te snappen, en dan komt er weer een nieuw brokje dat gewoon niet past. Komaan, een voorbeeld:

Na het er vaak over te hebben gehad menen we te snappen dat de Zoon², die nog borstvoeding krijgt, bij de Mama² in bed slaapt en de Dochter² slaapt apart. Als niemand ziek is slaap het hele gezin de nacht lang door. Heerlijk.

De Mama² (vrolijk): ‘De Zoon² werd vannacht om vier uur wakker, dus heeft hij een uurtje met de Dochter² gespeeld.’

Ik: ‘Ah ja?’

En toch nog te ver

Door omstandigheden woont het Nichtje nu een paar weken bij ons, en dat geeft een nog dichtere inkijk (grenzend aan te dicht, in het geval van haar pas gekochte onderbroeken). En dus nog meer vragen, waarvoor alvast mijn excuses:

Waarom toont ze ineens die foto van de nieuwe bisschop aan mij (om dus nog te zwijgen over haar pas gekochte onderbroeken)? Waarom slaapt ze heel de nacht met het licht aan? Waarom schrijft ze met fluostift op de muur? Waarom wil ze niet dat onze dochter snoepjes aanneemt van verkoopsters? Waarom mag haar zusje van acht jaar (die blijkbaar ook ergens in Parakou woont) niet een keer bij ons komen spelen? Waarom wil ze later Engels gaan studeren aan de universiteit? Waarom zegt ze dat ze alles begrepen heeft in een Engelstalig kinderboekje, terwijl ze niet één woord kan vertalen? Waarom heeft ze zich op dertienjarige leeftijd bekeerd van de Protestantse naar de Katholieke Kerk (echt omdat die dichterbij lag?)? Waarom heeft niemand haar iets verteld toen haar mama overleed?

Elk antwoord levert een nieuwe vraag op, en bovendien ben je zelden zeker van de antwoorden die je tegenkomt. De taal maakt dat we soms langs elkaar heen schieten, en de verwachtingen van mensen over wat wij graag horen misschien nog meer. Dus probeer je iets te weten te komen vanuit alle mogelijke hoeken, of je stoot er toevallig op, en gaat verder. Nog één voorbeeldje:

                De Mama^{1 (mijn vrouw dus)}: ‘Heb je broers of zussen?’

                Het Nichtje: ‘Ja, drie oudere broers.’

                De Mama¹: ‘Ahaaaaa, je ouders hebben door gedaan tot ze een dochter hadden?’

                Het Nichtje: ‘Ja.’

(even later, het gesprek kabbelt voort)

                Het Nichtje: ‘… en mijn grote zus was dan in Parakou om voor mijn mama te zorgen.’

                De Mama¹: ‘Ah, heb je nog zussen?’

                Het Nichtje: ‘Jaja, twee.’

(Mama¹ voelt zich een beetje onnozel)

Als expats willen we zo graag tonen dat de afstand niet te groot is, dat we het best wel begrijpen. Maar je ziet hoe snel je het verkeerde voor waar neemt, het brokje voor volledig. Dan kan je maar best heel voorzichtig zijn. Of bescheiden.