30 juni in Bulambo: geen feest in het verschiet

Bulambo is een dorp even buiten Butembo. Het ligt hoog op de rand van de Rift Valley. Hier draagt die grote breuk in de aardkorst de naam “Graben”, als herinnering aan de Duitse koloniale activiteit in de regio, maar het wordt wel uitgesproken met een Franse klemtoon op de tweede lettergreep.

De Graben is een uitgestrekte langzaam inzakkende vlakte die 800 meter lager ligt en deels begroeid is met het woud van het Nationaal Park van de Virunga. Het is een gebied dat enkele eeuwen geleden bewoond was, maar weer verlaten werd wegens de sterke aanwezigheid van malaria.

Vandaag, in het deel dat geen beschermd natuurpark is, zijn de mensen teruggekeerd. Voorlopig nog niet om er te wonen. Wel om er voedsel te telen. Grond in het hoogland is schaars geworden, en nu is er een soort van transhumance ontstaan: tijdens het teeltseizoen blijven bewakers er overnachten in geïmproviseerde woningen, terwijl het gros van de boeren en boerinnen elke dag over en weer gaan naar het hoogland.

Ook hun oogst werd zo op het hoofd naar boven gedragen. Tot de boerenorganisatie APAV twee jaar geleden met de steun van Vredeseilanden en een financiering van het Belgisch Overlevingsfonds met hak en houweel een haarspeldbochtweg heeft aangelegd. In plaats van de helft van de oogst te moeten afstaan aan de dragers voor hun grote inspanning, wordt de oogst nu tegen een betaling van 10% in natura de helling opgereden. Dat maakt een gigantisch verschil voor de boer(in). Binnenkort wordt een dispensarium gebouwd in de vallei, en dan volgt een school, en zullen de boeren zich er blijvend kunnen vestigen en de bevolkingsdruk in het hoogland ontvluchten.

Eergisteren trok er een donkere wolk over Bulambo. Zonder enige aankondiging, opdagend uit het niets, is de 6^de Brigade van de FARDC, het officiële leger er neergestreken. Achthonderd soldaten hebben hun onderkomen gezocht waar ze dat vonden: in de school en in de kapel, op het marktplein, en bij de mensen binnen in hun keuken. Ongevraagd. Met welke bedoeling? Dat is een militair geheim. Een loslippige soldaat laat iets waaien over een nakend offensief tegen de NALU, een Oegandese rebellengroep die zich grootsprakerig “National Army for the Liberation of Uganda” noemt en in de Graben zou zijn ondergedoken.

De mensen staan perplex. Er heeft zich de afgelopen 6 jaar geen enkel incident voorgedaan in Bulambo en de Graben. Een NALU-rebel werd door niemand gezien of gehoord in al die jaren. Als die er al zouden zijn, dan doen ze geen vlieg kwaad, en kan dat zeker geen legermacht van 800 man verantwoorden. Wat de mensen zich wel herinneren is hoe op Kerstdag 2004 het toenmalige leger ook al een actie tegen de NALU opzette, en hoe hun veldhutten met oogst en al in brand werden gestoken door het leger, onder het mom dat dit niet in handen mocht vallen van de rebellen.

Het nieuwe plantseizoen staat voor de deur. In juli zouden duizenden boerengezinnen een nieuwe teeltcyclus aanvangen in de Graben. Maar nu heerst er overal twijfel. Heeft het zin om af te dalen naar de velden als straks het leger er als een wervelstorm over raast? Maar als het plantseizoen wordt gemist is er straks ook geen oogst?

Toch nemen de mensen het zekere voor het onzekere. Vrouwen wagen zich niet meer alleen buiten. De schrik voor verkrachting zit er diep in na al dat tomeloos seksueel geweld van de voorbije jaren. Velen willen zelfs niet afwachten wat de intenties van de militairen zijn. Het ene huis na het andere wordt afgesloten, en de bewoners trekken naar familie en vrienden in Bunyuku of Butembo, tot de wapendragers verdwenen zullen zijn. Liever een oogst moeten missen dan het leven laten.

Als het maar niets te maken heeft met 30 juni, fluistert iemand me toe. De soldaten hebben hoge verwachtingen naar het feest van de 50^ste verjaardag van de onafhankelijkheid. Ze hopen dat ze hun deel van de feestbudgetten zullen krijgen. Maar als dat al zou de bedoeling zijn, dan is dat geld toch alweer verdwenen in de zakken van de generaals, en de verongelijkte soldaat zal zijn wapen nemen en zichzelf bedienen met wat hij maar grijpen kan. Daarom hebben de generaals hen uitgestuurd net enkele dagen vóór 30 juni…