And the winner is… M7!

Gisteren hebben de drie K’s (Kabila, Kagame en Kaguta) urenlang vergaderd in de Oegandese hoofdstad Kampala. Op een persconferentie achteraf hebben ze een gemeenschappelijke slotverklaring uitgegeven die glashelder aangeeft wie nu versterkt uit het hele gebeuren komt.

Zeker niet Joseph Kabila. Het bloed in de wonden van de inwoners van Goma was nog niet gestold, of hij stond al aan de deur van Museveni te dringen om de grote steunverleners aan zijn agressoren te ontmoeten. Je zou verwachten dat hij daar zijn verontwaardiging zou uitspreken, internationaal begrip zou zoeken voor de overduidelijke inmenging van zijn buren in binnenlandse aangelegenheden… Niets daarvan. Integendeel, hij geeft te kennen dat hij dan toch bereid is om vredesonderhandelingen met de rebellen aan te vatten, mits ze zouden tonen respect te hebben voor de soevereiniteit van Congo en hun agressie zouden stopzetten. Welke soldaat zal nu nog willen vechten als de grote baas al aangeeft met de agressoren te zullen onderhandelen? Je moet wel gek zijn om je leven in de weegschaal te gooien voor een zaak die achter gesloten deuren van internationale conferenties wordt bedisseld. Bovendien zeggen Kagame en Museveni dat de M23 toch wel legitieme eisen hebben, en dat een militaire oplossing een bedreiging vormt voor alle economieën van de regio. Zoveel is duidelijk, Kabila heeft volstrekt geen enkele poot meer om op te staan: onderhandelingen zijn nog zijn enige uitweg.

Paul Kagame dan. De man zal het nooit opgeven: hij blijft zijn genocidekrediet inzetten door Kabila ervan te beschuldigen de Rwandese rebellen FDLR te bewapenen, iets wat hij onder geen beding ooit zal kunnen aanvaarden, en hem steeds “alle nodige maatregelen” zal doen nemen om zijn volk te beschermen. Verder maakt hij zich ervan af door te stellen dat de M23 zijn wapens gemakkelijk vindt bij de Congolese soldaten die ze gewillig achterlaten. Voor de rest houdt Paul Kagame zich relatief gedeisd. Hij weet dat hij de voorbije weken veel krediet heeft verloren en dat hij er geen baat bij heeft zich al te uitgesproken op de voorgrond te schuiven.

Politiek beest

Dat zal big man Museveni wel doen. Het politieke beest in hem heeft overwinningsaroma’s opgesnoven. En dat kan hij nu best gebruiken. Want het gaat hem eigenlijk niet zo voor de wind in eigen land. Er is het ene corruptieschandaal na het andere dat uitbreekt: grote sommen geld voor de voorbereiding van de Commonwealth-vergadering van 2007 zijn verdwenen en tot de dag van vandaag onopgehelderd, Iers ontwikkelingsgeld voor het arme Noorden is verkwanseld door het team van de Eerste Minister voor dure wagens en snoepreisjes, geld voorbestemd voor de pensioenen van gewone burgers heeft nooit zijn bestemming bereikt. Geen wonder dat in de meeste tussentijdse verkiezingen de partij van de president verliest dezer dagen. Niets beters dan een stevig internationaal thema om de aandacht af te leiden. Museveni heeft beslist George Orwell gelezen.

“Ik ben gevraagd door Ban-Ki-Moon en door president Kabila om de vredesdynamieken binnen de Internationale Conferentie van de Grote Meren te leiden”, zegt Museveni verontwaardigd aan al wie zijn legitimiteit zou in vraag stellen. Dat het expertenrapport van de VN ook Oeganda met de vinger wijst als steunverlener aan de M23-rebellen op zowel militair, logistiek als politiek vlak legt hij naast zich neer. Dat zijn toch alleen maar leugens. En zijn chantage heeft gewerkt: door ermee te dreigen zijn soldaten terug te trekken uit de vredesmissie van de Afrikaanse Unie in Somalië heeft hij zich opnieuw van de steun van de VS verzekerd.

Uncle Sam needs you

De dag dat Goma viel heeft de Amerikaanse ambassadeur in Kampala Scott De Lisi onomwonden verklaard dat Museveni nu méér dan nodig is om oplossingen te vinden voor Centraal-Afrika. De VS begaan steeds meer de fout om beroep te doen op de brandstichter om het vuur te blussen. Met Rwanda is nochtans duidelijk gebleken dat dit geen oplossing is. Dan nu maar eens met Oeganda proberen. Lees er het persartikel maar eens op na:

• Het expertenrapport? Laat Oeganda daar maar eens een antwoord op formuleren (dan kunnen we ook dat document in de archieven steken, zo begrijp ik de commentaar).
• Corruptie? De president heeft ons de verzekering gegeven dat die grondig zal worden aangepakt (zo simpel is het om daarmee weg te komen)
• De politie? Dat is een professionele organisatie geworden die uitstekend werk doet (er gaat geen week voorbij of er wordt ergens een activiteit van de oppositie door de politie uit elkaar geslagen…)

Kortom: the big man is our man, nu het niet meer zo goed staat om met Kagame openlijk zaken te doen.

Dus mag Museveni het grote woord voeren. Uitspraken doen met een zekere grandeur is dan altijd het doel. Zoals bijvoorbeeld: “de M23 rebellen moeten zich volledig en onmiddellijk terugtrekken uit Goma. Doen ze dat niet, dan zullen ze eens wat beleven! “.

Als je er even over nadenkt is zulke uitspraak helemaal geen grote politieke daad. Er is immers geen enkele manier om dat af te dwingen: het Congolese leger heeft zijn laarzen uitgeschopt en zijn wapens weggegooid, de MONUSCO, daarvan weet nu iedereen heel duidelijk dat je op hen absoluut niet moet rekenen. En de neutrale internationale troepenmacht, ooit voorgesteld door Kagame, is niets anders dan een façade gebleken om tijd te kopen om de rebellen verder te versterken tot ze voldoende slagkracht hebben om hun aanval tegen het regime van Kabila in te zetten.

Zelfzeker

Wat er ook gebeure, het zal altijd in de kaart spelen van Museveni.  Geen wonder dat hij zo een zelfzekere toon aanslaat:

• Ofwel luisteren de rebellen, en dan zal hij zeggen: zie je nu wie de grote leider van Centraal-Afrika is? Onderhandelingen worden dan onvermijdelijk, en we vervallen opnieuw in een schijnoplossing die er eigenlijk vooral voor dient om de belangen van Rwanda en Oeganda in Oost-Congo te blijven veilig stellen door hun cronies op sleutelposten te laten benoemen.
• Ofwel luisteren de rebellen niet, en dan zal hij zeggen: dit is toch wel een heel duidelijk bewijs dat de beschuldigingen aan het adres van Oeganda dat we de rebellen steunen vals zijn: we hebben geen enkel vat op hen.
• Mochten de rebellen er toch in slagen om de macht te veroveren, dan blijven ze natuurlijk enorm schatplichtig aan Rwanda en Oeganda, en dat zal zich moeten vertalen in allerlei tegemoetkomingen. De fout van vader Kabila herhalen om zijn bondgenoten dan de deur te wijzen zullen ze toch niet opnieuw maken zeker? Zó dom gaan ze toch niet zijn! Je ziet toch waar dat toe leidt!

Visionair

Intussen zal Museveni blijven negeren dat Oeganda steun verleent aan de rebellen. En in zekere zin heeft hij gelijk. Het gaat niet om het land Oeganda, de regering of het volk. Het gaat om de gunstelingen van de president.

Toen Museveni in 1986 als rebellenleider aan de macht kwam klonk hij als een visionair, “a new breed of African leaders” noemde Clinton hem en Kagame. Vandaag 26 jaar later schiet daar niet veel van over. De enige die hem nog een visionair noemt is hijzelf, en hij voegt er aan toe dat hij de enige is in het hele land die een visie heeft voor de toekomst van Oeganda. Als kaakslag aan zijn eigen medewerkers kan dat tellen. Maar het is ook meteen een symptoom van het diepere Oegandese kwaad.

Museveni heeft niet geïnvesteerd in een staatsbestel, in sterke nationale instellingen. Om zijn eigen politieke overleven veilig te stellen heeft hij integendeel alle energie gestoken in het uitbouwen van een wijd vertakt cliëntelismenetwerk. Wie zaken wil bedrijven of aan politiek wil doen moet via Museveni passeren: wie zijn loyauteit aan the old man kan bewijzen wordt daar voor beloond, wie dat niet doet heeft geen enkele kans. Hij zal worden gesaboteerd en tegengewerkt tot hij de strijd opgeeft.

Vetpotten

Om een groot cliëntelistisch netwerk in stand te houden heb je natuurlijk veel middelen nodig. Je kan die niet altijd blijven halen uit reguliere budgetposten of internationale hulp. Dan is het wel handig om een grote buur te hebben met ontieglijk veel natuurlijke rijkdommen en een zwakke staat die niet in staat is om die te beschermen. Eind jaren negentig, begin deze eeuw heeft Oeganda vijf jaar lang geprofiteerd van deze toestand. Het Oegandese leger had het Noorden van Noord-Kivu en Ituri de facto bezet en bestuurd als een extra provincie. Tropisch hardhout, goud, coltan, tin, tungsteen zijn maar enkele van de vetpotten waar de Oegandese vingers gretig naar graaiden. Toen ze in 2003 werden gedwongen het land te verlaten volgde een schare echtgenoten en kindertjes de terugtrekkende bataljons. Ze waren echt al letterlijk ingeworteld.

Congo diende een klacht in tegen Oeganda bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Op 19 december 2005 werd Oeganda veroordeeld tot het betalen van een schadevergoeding. Het bedrag moest in onderling overleg worden vastgelegd. Congo rekende voor dat 10 miljard US dollar overeenkomt met de geplunderde rijkdommen. Het IGH vond dat een heel redelijk en realistisch bedrag. Tot de dag van vandaag heeft Oeganda nog niet één cent uitbetaald. Als straffeloosheid zo duidelijk is, dan kan je toch niet aan die permanente verleiding weerstaan? Zeker niet als blijkt dat de buurman geen enkele moeite doet om zijn Oostelijke flank te versterken. Waarom niet? Geen mens die dat kan begrijpen. Geen wonder dat de Congolezen vermoeden dat Kabila geheime afspraken maakt met de buren om de plunderingen verder te kunnen zetten. Want een duidelijke logica voor de verwaarlozing van de Oostelijke provincies door Kabila is er niet. Behalve dan die andere verklaring: incompetentie. Dat zal opnieuw als een knuppel op het hoofd van Kabila vallen, die de steun van zijn volk nu wel volledig verloren heeft.

De spin in het web

De Oegandese steun aan de M23 rebellen moet dan ook zo worden gezien: als een toegangspoort tot de schatten van Congo. De plundering van Congo werd vorige keer gecoördineerd door de halfbroer van president Museveni, generaal Salim Saleh. Wie wordt vandaag genoemd in het expertenrapport als grote verantwoordelijke voor M23-steun? Juist, diezelfde Salim Saleh, één van de grote spinnen in het cliëntelistisch netwerk van Museveni. Maar ook deze keer zullen de betrokkenen door de mazen van het diplomatieke net glippen want Uncle Sam heeft gezegd dat Museveni meer dan ooit nodig is.

De hypocrisie van de diplomatie is daarmee weer eens schrijnend duidelijk. De wereld wordt niet geleid door begrippen als rechtvaardigheid en mensenrechten, maar door eigenbelang van de machtigen.

Natte droom

Museveni wrijft zich alvast in de handen. Zaterdag heeft hij een speciale bijeenkomst van de staatshoofden van de Internationale Conferentie van de Grote Meren bijeengeroepen, en dan willen de 3 K’s voor hun plan voor de terugtrekking van de M23-troepen (dat niet bekend werd gemaakt) een validering vragen aan de andere landen. Dat staat altijd goed: Afrikanen nemen hun toekomst in eigen handen. Dat de ICGLR intussen wordt misbruikt om de strategie van oorlogsheren Kagame en Museveni te depersonaliseren en politiek meer aanvaardbaar te maken heeft blijkbaar nog niemand ingezien. Ook Kabila niet, of hij moet medeplichtig zijn.

Als het hem lukt zal Museveni in de wolken zijn. Hij zal immers weer een stap dichter staan bij zijn grootste natte droom: ooit nog president te kunnen worden van de Verenigde Staten van Oost-Afrika.  Ik vrees dat het bij een natte droom zal blijven. Want de eerste reacties op zijn uitspraken van gisteren op sociale netwerken in Oeganda en de buurlanden zijn bijzonder negatief. Was het niet Abraham Lincoln die zei: “You can fool some of the people all of the time, and all of the people some of the time, but you cannot fool all of the people all of the time”?