De zaak Chebeya, een staatsmoord!

Het engagement van Thierry Michel om wat zich in Congo afspeelt ruchtbaarheid te geven is voldoende bekend aan al wie zijn vorige films heeft kunnen bekijken (Mobutu Roi du Zaïre, Congo River en Katanga Business) . Met zijn nieuwe film “De zaak Chebeya, een staatsmoord?”, gaat hij nog een stap verder. Het vraagteken in de titel staat eigenlijk voor een uitroepteken.

Meteen na de moord op mensenrechtenactivist Floribert Chebeya, voorzitter van de organisatie “Stem van de stemlozen”, op 1 juni 2010, begeeft Michel zich naar Kinshasa. Acht keer zal hij op en neer reizen om het verloop van de gerechts(af)gang van nabij te filmen. Uit meer dan 100 uren rushes distilleert hij een film van 1 uur en 40 minuten die met verbijstering slaat. De cineast hoeft geen commentaar te geven. Zijn rauwe beelden zoemen in op de wanhoop van de nabestaanden, de arrogantie van de beschuldigden, het onbehouwen van de advocaten van de beschuldigden, de moedige en heldere standpunten van de geestelijken die de begrafenisdienst voorgaan. De beelden grijpen naar de keel, roepen verontwaardiging op, en vooral afgrijzen dat dit in de 21^ste eeuw nog steeds kan gebeuren, terwijl de hoofdverantwoordelijken tot de dag van vandaag vrijuit gaan.

Vanzelfsprekend krijgt Pie Tshibanda, die de nabespreking leidt, nadien heel wat emoties te verwerken vanuit de zaal. Maar die worden ook mee opgewekt door enkele nuchtere feiten die Thierry Michel na de vertoning nog meegeeft:

• een aanvraag tot financiële steun bij de FOD Buitenlandse Zaken, dienst vredesopbouw, werd afgewezen om drie redenen: de film is té artistiek bevonden, ook té commercieel, en draagt te weinig bij tot sensibilisering van de bevolking over de Noord-Zuidverhoudingen! Nadien werd een nieuwe aanvraag bij de Directie-Generaal Ontwikkelingssamenwerking van diezelfde FOD, maar beheerd door een andere minister, wel positief onthaald, mits een uitdrukkelijke vermelding in de generiek dat de financiers zich niet noodzakelijk achter het standpunt van de cineast scharen. Het viel op hoe uitdrukkelijk Thierry Michel benadrukte dat het negatieve antwoord van een Vlaamse christendemocraat uiteindelijk werd opgevangen door een positief antwoord van een Franstalige liberaal. Zonder enige twijfel mikte hij daarmee ook op al het pro-Vlaamse, zelfs pro-NVA geleuter van de heethoofden van de UDPS van de afgelopen maanden.

• de weduwe van Floribert Chebeya kreeg geen visum voor België, zelfs geen doorreisvisum op weg naar gastland Canada. Premier Leterme heeft wel de rouwregister getekend in Kinshasa, maar dat kwam niet over als een principiële houding van een bevriende natie, aangezien de koning en de koningin wel degelijk officieel aanwezig waren in Kinshasa op het 50-jarige onafhankelijkheidsjubileum enkele weken na de moord.

• de cineast wou de wereldpremière van de film in Kinshasa organiseren, op 16 februari 2012, de twintigste gedenkdag van de mars van de katholieken waar Floribert Chebeya medeorganisator van was. Maar verschillende diplomatieke posten, waaronder de Belgische, hebben hem dit sterk ontraden, omdat dit als een provocatie zou worden gezien, en tot diplomatieke rellen zou leiden.

• toch is Michel vast van plan de film uitgebreid in heel Congo in meer dan dertig steden te gaan vertonen, vanaf de maand juli.

Op de vraag van Pie Tshibanda of hij soms zelfmoordneigingen heeft, antwoordt de cineast dat hij zich persoonlijk niet in gevaar voelt, maar dat de meeste van zijn Congolese medewerkers één na één hebben laten weten dat ze werden bedreigd, afgeluisterd of geïntimideerd, en dat het beter is elkaar een tijdje niet meer te ontmoeten.

De vraag van een afgeborsteld heerschap uit de diaspora in maatpak met das aan de cineast klinkt als een sabotagedaad van de Congolese overheid: “of Michel de bedoeling had zich te verrijken met het leed van anderen, aangezien hij als kijker 8 € heeft moeten betalen, maal zoveel plaatsen als er in de zaal zijn, dat is een smak geld. Of hij de nabestaanden hiervan een deel zal geven”.

Als de vraagsteller de vijandige reacties van de zaal voelt, maakt hij zich gauw uit de voeten, terwijl hij wordt nageroepen: “wel meneertje, moet je nu zelfs het antwoord op je vraag niet horen…?”.

Als een combattant van Tshisekedi de microfoon grijpt om zijn baas te verheerlijken en met overslaande stem alle Belgen in en buiten de zaal beschuldigt van lafheid omdat ze geen positie durven innemen, merk ik dat ik me moet haasten wil ik de laatste trein naar mijn eindbestemming niet missen.

Verschillende mensen in de zaal die me zien naar buiten stappen willen me aanmoedigen om nog te blijven, dat ik dat niet persoonlijk moet nemen, terwijl anderen sissen: “wel Belgje, word je bang?”. Ik haal mijn schouders op. Als ik al zou weglopen zou het uit schaamte zijn voor de weinig moedige houding van de overheid van mijn land in de zaak Chebeya, maar zelf voel ik me niet aangesproken. Ik wil nog roepen: “bang van wat, van wie ? Ik woon in Congo en weet precies wat dat betekent”. Maar dat zou natuurlijk gelogen zijn. Sinds enkele dagen woon ik er immers niet meer, en bovendien, zelfs toen ik er nog wel woonde, had ik op elk moment een reispas en een vliegtuigticket op zak als vrijgeleide. Dus hou ik het bij een verontschuldigend gemompel dat ik mijn laatste trein niet wil missen, wat trouwens ook de waarheid is.

Wat me het meest bijgebleven is van de hele avond is het getuigenis van Annie Chebeya. Ze verloor zich niet in oeverloos verdriet, dat ze nochtans ongetwijfeld moet kennen, als vreemdelinge in een ijskoud land, en alleenstaande die moet instaan voor een kroostrijk gezin. Kordaat stelde ze dat het land toebehoort aan het volk, en niet aan die enkelingen die denken zich het recht te mogen aanmeten om te beslissen over leven of dood van de burgers, die zich wentelen in straffeloosheid en daarvoor zonder enige schroom de toekomst van een heel volk in gevaar brengen. Goed wetend hoe en waarom ze in haar situatie is beland, en dan toch nog zó duidelijk de vinger op de zwerende wonde van Congo durven leggen, dat dwingt respect af. Dat is de ware strijd die gestreden wordt, ongeacht de ongenaakbaarheid waarin de John Numbi’s en de Joseph Kabila’s van dit land zich denken te kunnen hullen. Ooit zullen ze rekenschap moeten geven!