Hoe zou het nog in Butembo zijn?

Drie maanden rondreizen in West-Afrika: een betere manier om af te kicken van Congo was er niet. De verkenning van een heel ander soort Afrika inspireert. De perceptie die je hebt vanuit Centraal-Afrika ligt mijlenver van de realiteit als je zelf de kans krijgt om je onder te dompelen in de fascinerende en erg diverse werelden van West-Afrika. Er valt enorm veel te leren, ook voor Congolezen. Hoe je een president kan verhinderen de grondwet naar zijn hand te zetten voor de bestendiging van de macht bijvoorbeeld, zoals in Bénin. Hoe een machtswissel via de urnes wel perfect mogelijk is, en hoe beleidsverantwoordelijken wel ter verantwoording kunnen worden geroepen, zoals in Senegal. Hoe een overheid succesvol illegale heffingen door eigen ordediensten kan bestrijden, zoals in Togo. Hoe de president in Nigeria opkomt voor zijn eigen boeren, door geen ingevoerde rijst meer te eten.

Tegelijk zijn er ook veel lessen te trekken uit de zinloosheid van een staatsgreep zoals in Mali en in Guinée-Bissau. Dat creëert alleen maar meer problemen dan het er oplost.

Drie maanden later, terwijl ik even halt houd in België om mijn opdracht in West-Afrika af te ronden en de voorbereidingen voor mijn nieuwe opdracht in Kampala aan te vangen, neem ik ook contact op met vrienden in Butembo. Ik doe navraag naar drie dingen die voor mij symbool stonden voor verandering en waar ik nieuwsgierig naar ben.

Mijn eerste aandachtspunt betreft Crispin Mbindule, de man die zich heeft ontpopt van onbezoldigd mensenrechtenactivist tot volksvertegenwoordiger. Het tweede betreft de afwerking van de eerste strook asfalt ooit in de geschiedenis van Butembo. En het derde: wat heeft mijn vriend Thierry gedaan met de fotocamera die ik voor hem meebracht om het nieuws van Butembo te documenteren?

Eerlijk verkozen

Crispin Mbindule Mitono, één van de bezielers van het Parlement debout van Butembo, was er in november vorig jaar in geslaagd zich te laten verkiezen op de lijst van de UNC. Op die manier heeft hij ook bijgedragen tot het wegstemmen van uittredend minister van sociale zaken van de partij aan de macht, de PPRD, Ferdinand Kambere, die op de vijfde plaats eindigde in een stad met vier zetels. Het lag dan ook voor de hand dat hij zou proberen om de verkiezing van één van de vier verkozen parlementsleden ongeldig te laten verklaren om zo alsnog in het parlement te geraken. Voor alle zekerheid vocht hij er zelfs twee aan, naast die van Mbindule ook die van Paluku Malisi, twee nieuwkomers. Maar het Parlement debout had tijdens de verkiezingen, hoewel niet formeel geregistreerd als verkiezingsobservator, uitstekend werk verricht. Hun mannetjes hadden over de hele stad alle resultaten opgeschreven, zodat niemand het waagde om er nog iets aan te veranderen, waardoor de eindresultaten van de verkiezingen in Butembo volledig strookten met de resultaten die de dag na de verkiezingen in de stembureaus werden uitgehangen. Dat was al een eerste overwinning voor het Parlement debout.

Nu volgt de tweede: het opperste gerechtshof heeft het niet gewaagd te tornen aan de verkiezing van Mbindule, en heeft de klacht van Kambere ontvankelijk maar ongegrond verklaard. Een opsteker voor de prille democratie! En een kans voor de jongeman om een voorbeeld te stellen van wat een gedragen politieke aanpak in Congo kan betekenen. Erg benieuwd of hij een nieuwe invulling zal kunnen geven aan de verantwoordelijkheid van volksvertegenwoordiger!

Waar een wil is, is geen weg

Hoe ver staat het met de asfaltering van de hoofdweg van Butembo? In de aanloop naar de verkiezingen waren de mensen blij met het initiatief, ook al zagen velen het als misbruik van overheidsgelden voor propagandadoeleinden. Er zou eindelijk een symbool van de moderniteit tot in Butembo doordringen. Maar de werken vorderden traag, en toen de verkiezingen werden gehouden waren enkel de waterafvoerkanalen en duikers klaar. Het Chinese wegenbedrijf Sinhydro is met de oosterzon vertrokken. Sindsdien is het stofprobleem in de stad nog veel erger geworden. De Bubolezen zijn het er allemaal over eens: president Kabila heeft de Chinezen persoonlijk opdracht gegeven de werken te stoppen als vergelding voor zijn slechte kiesresultaten in Butembo. Een domper op de prille democratie! Als een president zich kan verlagen tot dit soort kinderachtige spelletjes ten koste van de burger zonder dat iemand dit kan ongedaan maken, dan zit de Democratische Republiek Congo met een groot probleem van machtsmisbruik aan de top van het land.

Geen beelden, geen nieuws

Over naar mijn derde aandachtspunt. Thierry Lwanzo, een jonge universitair die deel uitmaakt van de “Groupe des Chercheurs Libres du Graben” die zonder steun van buitenaf schendingen van mensenrechten documenteert, had me begin dit jaar gevraagd hem een digitale camera mee te brengen uit België. Omdat er weinig of geen beelden bestaan over wat er zich in Butembo afspeelt, vernemen we er ook zo goed als nooit iets over in het nieuws. Dus heb ik hem met veel plezier die dienst bewezen. En nu kom ik hem vragen me enkele voorbeelden te geven van zijn werk.

De foto van het afwateringskanaal van de hoofdweg in Butembo is van hem. Omdat het nog niet functioneel is en er dus nog geen water door stroomt, wordt het kilometerlange kunstwerk ingepalmd door planten, beladen onder het stof. Het staat er nu als een blijvend symbool van het lange-tenen-beleid van Kabila.

Hij stuurt me ook beelden van enkele kinderen uit de lagere school van Makarengo die kogelhulzen en gebruikte traangasgranaten in de handen houden op de speelplaats van hun schooltje. Vreedzaam protest van de leerkrachten enkele weken terug voor de verbetering van hun werkomstandigheden werd onthaald op politiegeweld. Het is haast een mirakel dat er geen slachtoffers zijn gevallen.

Donderdagochtend 7 juni was een bruusk ontwaken in Butembo. Het militair kamp van de luchthaven in Rughenda werd aangevallen door maï maï om 4 uur ’s ochtends. Blijkbaar wilden ze enkele van hun leden die er opgesloten zaten komen verlossen. Maar dat is hen niet gelukt. Drie van de maï maï werden gevangen genomen. Onder hen een Oegandees, een andere is gewond door een kogel in zijn bil. Vier anderen vonden de dood. Ook twee kinderen van een majoor kwamen om door steekwonden, en hun moeder werd verwond opgenomen in het ziekenhuis.

Thierry was snel ter plaatse. Op basis van de gelijkaardige verwondingen bij de vier slachtoffers rijst bij hem het vermoeden dat het om de gevangen gaat die door de militairen werden geëxecuteerd om de aanvallers te ontmoedigen. Maar bewijzen heeft hij niet. De zoveelste zinloze doden in een lange reeks waarover nooit de waarheid zal aan het licht komen.

Wat het incident pijnlijk duidelijk maakt is dat de muiterij van de M23 in het zuiden van de provincie Noord-Kivu ook in de noordelijke delen van de provincie weer tot grotere onveiligheid leidt. Olie op het vuur van de Congo-pessimisten, dat ook, maar toch eerst en vooral weer veel ellende en onveiligheid voor de bevolking van Noord-Kivu die nu al bijna twintig jaar naar vrede en gerechtigheid snakt.