Je kan er gif op innemen

Masumbuko is voor de vijfde keer vader geworden. “Het product van mijn tiende huwelijksverjaardag”, glunderde hij. Petro Masumbuko Musubao is de man die zorgt voor de netheid en het onderhoud van ons kantoor in Butembo, en elke middag ook iets te eten klaarmaakt voor het hele team. Door de nieuwe gezinsuitbreiding vroeg hij zijn vaderschapsverlof aan, en dat stelde ons team meteen voor een probleem. Wie zou hem tijdelijk kunnen vervangen?

Hijzelf liet al meteen een sceptisch geluid horen: “iemand van buitenuit zich laten bezig houden met het voedsel van jou en de collega’s, da’s toch wel een delicate zaak! Wie kan je de dag van vandaag nog vertrouwen? Het is gauw gebeurd hoor, wat gif in de kookpotten strooien! Aan mij moet je niet vragen iemand te zoeken. Die verantwoordelijkheid kan ik niet op mij nemen!”.

Toen ik vorige maand na een jaar afwezigheid terugkeerde naar Butembo in Congo om de draad van het werk hier weer op te nemen, heb ik me op de derde verdieping geïnstalleerd van ons kantoorgebouw. Die is intussen afgewerkt geraakt. Dat heeft ellendig lang aangesleept, maar nu is de graad van afwerking voldoende ver gevorderd om er in te kunnen trekken. Masumbuko’s keuken ligt ook op dat verdiep. Het gasvuur trok meteen mijn aandacht. Ik durf er mijn maandloon op te verwedden dat in al de tijd dat ik weg was het niet één enkele keer werd gekuist.  De bacteriënpopulatie die erop woekerde volstond beslist om de hele bevolking van Butembo aan een voedselvergiftiging te helpen. En uitgerekend de man die hiervoor verantwoordelijk is doet paniekerig over vergiftigingsgevaar?

Het toeval wil dat de Rotaract, de jongerenafdeling van de plaatselijke Rotary club, vandaag zondag Dr. Mundama heeft uitgenodigd voor een conférence met als titel “Empoisonnement, mythe ou réalité?”. Dr. Mundama is de arts die met één korte palpatie van twee seconden eind 2011 bij mij de diagnose ‘chronische appendicitis’ had vastgesteld, terwijl alle hoogtechnologische medische apparatuur van het westelijk halfrond twintig jaar lang geen oorzaak voor mijn buiklijden had kunnen vaststellen. Ik wou beslist eens horen wat hij over vergiftigingen had te vertellen.

Hij begon met een pleidooi pro domo door te stellen dat al die sukkels die ervan overtuigd zijn dat ze werden vergiftigd en naar de charlatans trekken voor een remedie, uiteindelijk door die remedies zelf dreigen te worden vergiftigd. Want die traditionele genezers slaan toch vooral munt uit de goedgelovigheid van hun patiënten zonder ook maar enig benul te hebben van biochemie of fysiologie. Riskant!

Maar verderop in zijn betoog kon hij het publiek in de zaal toch niet helemaal geruststellen. Om ethische redenen wou hij niet ingaan op welke planten zoal kunnen worden gebruikt om iemand van kant te maken. Maar hij wou wel iets kwijt over maniok. Door de bereidingswijze gaat het grootste deel van het blauwzuur er wel uit, maar er blijven toch altijd residu’s achter, en op lange termijn lijdt dit tot verkalking van de alvleesklier, met als gevolg suikerziekte. De golf van diabetes die de laatste tien jaar het Afrikaanse continent doorkruist heeft volgens Dr. Mundama dan ook alles te maken met de verhoogde consumptie van maniok. Het is ook een transgenerationeel gif, voegde hij nog toe: door verminderde werking van de schildklier bij het regelmatig eten van maniok worden de hersenen van de foetus van zwangere moeders onvoldoende ontwikkeld, en krijg je veel cretinisme: 5 à 10 % van de kinderen heeft daardoor een IQ van lager dan 50. Niet goed voor een land dat op de inzet van alle landgenoten moet kunnen rekenen, besloot hij.

Er zit geen kwaad opzet achter dit soort vergiftigingen. Maar helemaal ongerust werd het publiek wel als hij het had over bepaalde paddenstoelensoorten of de huid van padden of kameleons die worden verwerkt tot een krachtig poeder dat onder de vingernagels kan worden gestopt. Bij het aanreiken van een glas volstaat het om dan even ongemerkt de vingernagel in het vocht te dopen, en het kwaad is geschied. Karuho, is de vertaling van gif in het kinande. Een woord dat in heel Centraal-Afrika intussen klinkt als een (doods)klok.

Als je wil weten waarom Congolezen zo bang zijn voor mensen met een snor: sommigen stopten wat van het poeder onder hun snor. Bij het drinken uit een glas lieten ze het vocht tot aan het gif komen na eerst zelf een paar slokken te hebben genomen. Niemand die hen ooit zou kunnen verdenken, want ze hadden uit hetzelfde glas als het slachtoffer gedronken!

Toen noemde hij een gif op, waarvan de naam me ontgaan is, dat de eilandjes van Langerhans in de alvleesklier meteen doet afsterven, en een snelle dood veroorzaakt door een acute diabetesaanval. Bijzonder geliefd bij onze politici, schampte hij.

Maar dan ging hij weer de medische toer op: de meeste vermeende gevallen van vergiftiging hebben een volstrekt wetenschappelijke verklaring. Neem nu die 30 gevallen die aan het begin van zijn loopbaan het ziekenhuis werden binnengebracht met verwijde pupillen. Hij heeft de hele atropinevoorraad van de stad Butembo door hun aderen gejaagd, en kon er zo toch nog 28 redden van een gewisse dood. De oorzaak kwam hij snel genoeg te weten. Een opmerkzame koewachter had gezien hoe het product dat in dipping tanks tegen koeienteken werd gebruikt ook perfect werkte tegen luizen. Waarop hij een handeltje had opgezet met het poeder, en de mensen het gretig in hun hoofd- en ander haar smeerden. Met alle gevolgen van dien.

We hebben alle dagen met gif te maken, stelde de dokter. Sterker nog, zonder gif zou het leven wellicht zelfs niet mogelijk zijn. Iets wordt een gif door hogere dosissen. Een halve kilo paracetamol op zes maanden innemen, en gegarandeerd krijg je nierinsufficiëntie. Dat is een doos van 1000 comprimés van 500 mg. Zes pillen per dag. Er zijn mensen die dat doen!

Het begrip lethale dosis LD50 legde hij als volgt uit. De LD50 van whisky voor een gemiddelde mens is een fles Johnny Walker. Drink ‘s avonds, op een lege maag, een hele fles leeg, en de kans dat je de ochtend erop wakker wordt is 50%.

Of je preventief niets kan doen tegen vergiftiging? Jawel, er bestaan giftige stoffen die je kan innemen in steeds groter wordende dosissen , zodat je lever geleidelijk de capaciteit tot afbraak versterkt, en de dag dat iemand je vergiftigt je er niet meer aan sterft. In de Rwandese koningshuizen waar vergiftiging een belangrijk politiek wapen was, werd hierrond veel expertise opgebouwd.

In het vragenkwartiertje deed ik de zaal even verstommen door te stellen dat de Bubolezen allemaal druk doende zijn elkaar te vergiftigen door het dagelijks verbranden van plastic afval, maar ik maakte weinig indruk. Mijn oproep aan dr. Mundama om samen met de stedelijke overheid een campagne op te zetten om aan dat giftige gedoe perk en paal te stellen door zowel sensibiliserende, preventieve als repressieve acties werd beantwoord met de gelaten vaststelling dat er in Congo erg weinig politieke mensen zijn van het juiste kaliber. “Ze beloven vanalles tijdens de verkiezingen maar slikken die beloftes al even snel weer in erna”. Een levensgrote poster van Jozef Kabila met zijn slogan van de cinq chantiers aan de zijmuur van de zaal zweeg oorverdovend om het punt van de dokter te onderstrepen. Het stof van een voorbijrijdende truck op de Avenue du Président de la République, die al een jaar geleden had moeten geasfalteerd zijn indien Kabila woord had gehouden, zette het punt nog eens extra in de verf.

“Hoe zit het nu eigenlijk met het antwoord op de titel van uw conférence, wou een toehoorder toch nog weten. Is vergiftiging nu een mythe of een realiteit?”.  De dokter had blijkbaar niet ingezien hoe hij er niet in geslaagd was om de mensen gerust te stellen.

De uitsmijter kwam er van een pientere jongeman die tot dan toe alles in stilte vanop de zijlijn had gadegeslagen. “Weet u dokter, met al die toestanden van oorlog en geweld waar wij nu al zovele jaren moeten in leven, is er een ander gif dat nog zoveel belangrijker is, en waarover ik u nog niets heb horen zeggen: psychologisch vergif”. De dokter kon hem alleen maar gelijk geven.