Kiesstrijd in kaki

Op het eerste zicht gaat de kiescampagne in Butembo vrolijk in een hogere versnelling. Wagens overdekt met affiches en vlaggen, en uitgerust met een megafoon rijden tot valavond luidruchtig de stad rond. Overal zijn affiches opgedoken, aan een hoger ritme dan de mysterieuze ploeg die affiches gaat aftrekken ze kan verwijderen. Af en toe wordt er een carnaval gevormd. Het heeft enige tijd geduurd voor ik begreep dat ‘carnaval’ een verspreking is van het woord ‘caravane’, dat intussen evenwel breed ingang heeft gevonden, zonder dat de mensen ten volle beseffen hoe grappig dit is.

Sommige kandidaten maken er een punt van hun campagne te verpersoonlijken. Zo heb je een ex-burgemeester van Butembo, Hubert Shahetera, die resoluut voor de groene kleur heeft gekozen. Waarom, dat is niet duidelijk. Zijn affiches vermelden geen partij, enkel de boodschap “corruptie doodt”. Hij prijkt op al zijn affiches in een felgroen maatpak. En boven het drukste kruispunt van Butembo heeft hij een grote groene ballon opgehangen. Qua présence in het straatbeeld, kan dat tellen. Hij behoort zeker tot de kanshebbers om één van de vier zetels in de wacht te slepen (en de andere 102 kandidaten naar huis te sturen).

Jeannot Lukambo heeft iets anders bedacht. Hij heeft op enkele kruispunten op zijn kosten een houten optrekje met golfplaten dak voor de verkeersagenten laten bouwen om het verkeer te regelen. Natuurlijk prijken in grote letters zijn naam, zijn nummer 39 en 100% er op. Aangezien zijn partij, de MSR, deel uitmaakt van de presidentiële meerderheid, staat het goed de slagzin van de grote baas mee over te nemen. Ook een goeie score op het vlak van zichtbaarheid dus.

De meeste indruk maakt echter een voor mij tot voor kort onbekend persoon, nummer 48: Paul Kitswiri, Professeur des Universités. Ondanks de minzame glimlach op zijn gelaat, priemen zijn ogen je vanop zijn affiche tegemoet, en je raakt meteen in de ban van die blik. Mensen blijven er voor stilstaan, wijzen er naar, willen weten wie dat is. Elke dag is er wel iemand in mijn omgeving die er over begint. Ik voel zijn populariteit zienderogen stijgen. Van mij krijgt hij voorlopig de eerste prijs voor beste zichtbaarheid.

De aanwezigheid van militairen in de hele kiesstrijd is een vorm van zichtbaarheid die ik niet had verwacht, en die me rechtuit verontrust. In principe is het leger nationaal, en dus onpartijdig, politiek neutraal. Artikel 188 van de grondwet is duidelijk: “De strijdkrachten staan ten dienste van de hele natie. Niemand kan hen, op straffe van hoogverraad, afleiden voor eigen doelen. Ze zijn apolitiek en onderworpen aan de civiele overheid.”

In de praktijk loopt het echter anders. Vandaag meldt Radio Okapi dat in Walikale de militairen gewoon de campagnevoerders van president Kabila zijn. Ze delen affiches uit, organiseren concerten, strooien geld uit, tot ergernis van de organisaties van het maatschappelijk middenveld. Militaire overheden hebben beloofd de zaak te zullen onderzoeken.

Beangstigender is dat de campagneleider van president Kabila in Butembo een generaal-majoor is, ook een militair dus, en niet van de minste. Bwambale Vihuto Kakolele, bijgenaamd “witte arend”, is bevelvoerder geweest in twee rebellenbewegingen (van Thomas Lubango en van Antipas Mbusa Nyamwisi). Hij is kort in de Makala-gevangenis van Kinshasa beland, waaruit hij ontsnapt is om de rangen van nog een rebellenbeweging, de CNDP van Laurent Nkunda, te gaan vervoegen. Dergelijke windhaan duikt nu onverwachts op in Butembo als campagneleider van de president, met dubbelzinnige boodschappen als “stem niet voor een andere kandidaat als je wil dat de vrede terugkeert”.

Gisteren is minister Ferdinand Kambere van de PPRD aangekomen in Butembo om campagne te voeren. De carnaval die hem van de luchthaven naar de binnenstad bracht, was opvallend klein. Op het kruispunt, onder de groene ballon van zijn concurrent, heeft hij een toespraak gehouden voor maar weinig volk. Tussen de mensen in zijn gevolg die hij heeft voorgesteld aan de schaarse toehoorders, zagen we niemand minder dan Vita Kitambala, een vroegere maï-maï van de PARECO, en Saperita, berucht maï-maï van Vurondo. Beide heren werden ooit aangehouden om berecht te worden voor misdaden tegen de menselijkheid, maar allebei werden ze intussen benoemd tot kolonel in het reguliere leger de FARDC. En nu dus zijn ze lid van het campagneteam van de PPRD, dat het bezoek van de president aan Butembo van komende donderdag moet voorbereiden. Ook al zijn ze militairen in dienst. Wat dus in strijd is met de grondwet.

Enkele dagen daarvoor werd Butembo opgeschrikt door de komst van Luitenant-kolonel Wilson Nsengiyumva, die hier drie dagen heeft overnacht met zes tot de tanden gewapende lijfwachten. Hij is de rechterhand van Laurent Nkunda, die Tutsi-rebellenleider van de CNDP die vorig jaar in ongenade is gevallen met zijn beschermheer Kagame van Rwanda, en dan verplicht enige tijd in Kigali huisarrest heeft gekregen. Maar als Congo zijn uitlevering vroeg wegens zware schendingen van de mensenrechten, is Rwanda daar niet op ingegaan.

Vandaag wordt gefluisterd dat de beruchte Nkunda opnieuw is opgedoken in Congo. Ooggetuigen hebben hem gezien in Beni, anderen in een militair kamp enkele kilometer buiten Beni. De aanwezigheid van zijn luitenant in Butembo is in ieder geval een duidelijke indicator dat hij in de buurt moet zijn. Ook al staat er een aanhoudingsmandaat tegen hem open in Congo. Zich dan toch nog zo vrij kunnen bewegen, dat kan enkel als er bescherming is van hogerhand.

Welk hoger plan zit er achter al dat kaki volk dat plots in het Oosten opduikt? Het is intussen duidelijk dat Kabila in het Oosten veel van zijn kiezers is verloren. Speelt hij nu de militaire kaart uit om dat op een andere manier te compenseren? De moord op majoor Saleh Kasereka op donderdagavond in Beni heeft in ieder geval een schokgolf uitgezonden. Rond acht uur ’s avonds zijn twee gewapende mannen voor zijn deur van een brommer gestapt, zijn zijn huis binnengedrongen, en hebben hem in zijn eigen salon verschillende kogels in de borst gepompt. Hij was op slag dood.

Niemand twijfelt aan het politieke karakter van deze moord. Majoor Kasereka is altijd trouw gebleven aan Antipas Mbusa Nyamwisi. Nu het duidelijk is dat deze ex-minister van decentralisatie en zijn partij de RCD-KML niet langer Kabila steunen, was het wellicht tijd om een voorbeeld te stellen. Een duidelijk verband tussen de politieke ommekeer van Nyamwisi en de moord op zijn vriend en steunpilaar Kasereka zal wellicht nooit worden aangetoond. Maar gezien die plotse toeloop van verschillende militairen als campagnepersoneel van presidentskandidaat nummer drie, en het bijzonder dubieuze verleden van deze personages, is er haast niemand die nog twijfelt aan hun duistere bedoelingen, en wordt het bang afwachten wie het volgende slachtoffer wordt, en of het nog wel goed komt met deze verkiezingen.

“Als Tshisekedi dreigt met geweld, staat de hele internationale gemeenschap op zijn kop”, zegt een kennis me. “Twee maten en twee gewichten. Als er echte doden vallen in het Oosten, zelfs als het zonneklaar is dat er politieke motieven achter de moorden zitten, kraait er echter geen haan naar. Hoe wil je dan dat wij dat anders zouden kunnen bekijken dan dat België, de EU, de VS en de VN achter Kabila blijven staan, ondanks alles?”