Tovenaar of slachtoffer?

Hekserij blijft een reëel onderdeel van het dagelijks leven in Congo, ook vandaag nog.

Mijn roots liggen in een klein maar prachtig dorp op de taalgrens waar tolerantie en goed nabuurschap in de genen zitten, en iedereen gelukkig leeft met de tweetaligheid van Bever – Biévène. Maar die sereniteit is er niet altijd geweest. In de late Middeleeuwen was Bever berucht om zijn heksen. Tijdens de Inquisitie zijn verschillende Beverse vrouwen op de brandstapel beland of gestenigd, beschuldigd van hekserij. De Makrallen, een plaatselijke culturele groep, gedenken die gebeurtenissen nog alle jaren.

Tovenaressen hebben evenwel nog tot midden vorige eeuw gewogen op het bestaan van de gewone Bevernaar. Mijn eigen grootmoeder kon haar verdriet nog steeds niet meester toen ze me vele jaren na de feiten vertelde hoe haar zesjarig dochtertje ernstig ziek op de canapé lag, terwijl op de landweg voor het huis een heks langskwam, dicht tegen het raam aan naar binnen kwam gluren, en gemeen lachte, enkele uren voor mijn tante, die ik dus nooit heb gekend, het leven liet.

Mijn moeder, die als kind te voet naar school ging langs een voetgangerspaadje tussen de velden, vond daar wel eens koeken met één beet uit. Haar moeder spelde haar streng de les: kinderen, raak die koeken niet aan, die heeft de heks daar klaargelegd om jullie te betoveren!

Mijn grootmoeder kon me ook nog exact de plaats aanwijzen waar een grote boom had gestaan waarin de heksen ’s nachts kwamen vergaderen. Hun geschater was mijlenver te horen.

Sprekende kater

Het is dus helemaal nog niet zo lang geleden dat ons eigen platteland nog gevangen zat in de greep van de angst voor het onverklaarbare. Het hoeft dan ook niet te verwonderen dat Afrika daar nog middenin zit.

Deze week viel het echt hard op. Er volgde het ene bericht na het andere. Het lijkt wel of er een verband bestaat met het gedreun van soldatenlaarzen, want de oorlogsdreiging is de laatste tijd inderdaad niet uit de lucht. Maar niemand aan wie ik de vraag stelde, kon dat beamen.

Eerst was er dat bericht op de radio. Een meisje was net thuis aangekomen na de zondagsmis en trof in de woonkamer een grote zwarte kater aan op een stoel aan tafel. Het dier keek haar met helgele ogen aan en zei: “Wat staan er bij jullie vandaag lekkere dingen op het menu!”. Het kind was beginnen gillen. De aanstormende buren hebben de kater gemolesteerd en het kreng verbrand. De radioreporter had zelfs het meisje geïnterviewd. De emoties waren in haar relaas nog duidelijk te horen.

Drie dagen later kwam het verhaal van die onfortuinlijke brommertaxi. Een passagier was achterop gesprongen en vroeg naar hotel Ivatsiro te worden gebracht. Bij aankomst aan het hotel begon het hotelpersoneel te gillen, vol afgrijzen wijzend naar de brommer. De bestuurder schrok zich een ongeluk: de passagier was veranderd in een dikke wurgslang, die vliegensvlug wist te ontsnappen zonder een spoor na te laten.

En dan is er dit: het bovenlichaam van een jonge vrouw is 24 uur lang veranderd in dat van een koe. Daarna is alles weer goed gekomen. Gevraagd naar wat haar is overkomen antwoordde ze dat ze een tovenaar had geraadpleegd om haar te helpen een man te vinden, maar zijn bezweringen hadden blijkbaar eerder onverwachte en hoogst vervelende bijwerkingen. Gelukkig waren die maar tijdelijk.

… schrijf er dan een boek over

Laat dat nu net allemaal gebeuren vlak voor een onverwachte bezoeker zich aanmeldde op kantoor. Hij had een keurig rechthoekig strookje papier uit een ruitjesschrift gescheurd, en daarop in schoolmeestergeschrift met barokke hoofdletters geschreven: “Demande d’Audience”. Muhindo Libwana Gaston, stond er nog in drukletters onder, naast een sierlijke handtekening zoals ze die alleen maar in Congo kunnen bedenken.

De man had twee boeken geschreven, en zocht naar een uitgever. Hij had gehoord dat Vredeseilanden iets heeft met landbouw en cultuur en hoopte mijn interesse te kunnen wekken. Dat was meteen honderd procent gelukt. So wie so geniet iedereen die zich aan het schrijven zet al meteen mijn onvoorwaardelijke sympathie, maar hier in Butembo, in een bij uitstek orale cultuur, een stad zonder kranten, zich aan een boek wagen, leunt dicht aan bij een heldendaad. Een filosofische vriend zei het ooit zo: “wil je iets voor de Congolezen verborgen houden, schrijf er dan een boek over”. Want lezen doet hier toch niemand, bedoelde hij.

Niet bepaald bemoedigend voor een beginnend auteur als Gaston, dus bespaarde ik hem de gevleugelde uitspraak van zijn landgenoot. Want zijn doel is meer dan nobel: twintig jaar lang was hij op diverse manieren betrokken geweest bij het lokaal bestuur, la territoriale. In 2005 was hij opgeklommen tot assistent-burgemeester van een deelgemeente van Butembo. Maar door de vredesakkoorden moesten diverse rebellengroepen worden opgenomen in het bestuur, en werd hij aan de kant geschoven. Sindsdien is zijn statuut onveranderlijk agent en instance d’affectation en is hij noodgedwongen verhuisd naar een landelijk gebied buiten de stad om er te gaan leven van de landbouw.

Daarover gaat zijn tweede boek: het leven als boer in Oost-Congo. Het manuscript is nog niet klaar. Maar zijn eerste boek was al uitgetikt, en hij stuurde me de tekst meteen daarop door via e-mail.

Tegen de stroom in

Het boek is een lang pleidooi om het verschijnsel van de hekserij proactief aan te pakken. In het overgrote deel van de gevallen gaat het om valse beschuldigingen en mensen vallen ten prooi aan volksgerechtigheid enkel en alleen maar omdat iemand hen beschuldigt van toverij of hekserij. Hij doet een oproep aan alle overheden om hier tegen op te treden door steeds een onderzoek in te stellen naar de oorzaken van de fenomenen die aan de basis liggen van de beschuldigingen en zo onschuldige levens te redden. Hij sluit niet volledig uit dat er toch nog tovenaars of heksen actief zijn, maar in vermeende gevallen van toverij kan enkel een gerechtelijk onderzoek daar duidelijkheid in brengen.

Deze man steekt zijn nek uit, gaat in tegen de stroom, wil mensen bewust maken. Dus heb ik hem aangemoedigd door samen met hem een titel te bedenken voor zijn boek en de lay-out te verzorgen. En dan moesten we nog een cover ontwerpen.

Zijn idee om een oude pijp rokende man zittend voor zijn hut te gaan fotograferen bleek niet meteen uitvoerbaar. De persoon aan wie hij dacht woont in zijn dorp op 30 kilometer afstand. Een object dat vlot herkend wordt als onderdeel van de Nande cultuur, stelde ik hem voor. Hij ging meteen op zoek. Eerst belandde hij bij een verzamelaar van sacrale objecten uit de vooroudercultus. Maar die zag het niet zitten om een Europeaan bij hem thuis te ontvangen, alsof hij beschaamd was over zijn collectie. Gelukkig beschikte een grote meisjesschool over antiek houtsnijwerk, waar we zonder enig probleem een grote gesculpteerde mannenkop mochten fotograferen. De secretaresse keek enkel wat verlegen toen ik er van profiteerde om ook een schilderijtje dat in haar kantoor hing te fotograferen: de tegenpool van dat andere schilderij dat je in heel Congo voortdurend te zien krijgt. Het heet dan “la colonie belge”, en je ziet er blanken in koloniale uitrusting, tropenhelm inbegrepen, de plak en de zweep zwaaien onder de Belgische driekleur, terwijl de Congolezen met rode rugstriemen op de grond liggen en in hurkhouding in de boeien geklonken zijn. In deze versie zijn de rollen omgedraaid. De titel van het werkje is “Le 5 juillet 1960, arrestation des belges au Congo”.

Ervaringsdeskundige

Intussen heb ik het boekontwerp via internet kunnen inladen bij de drukker in België. Met hedendaagse digitale technologie is het perfect mogelijk om slechts één of twee exemplaren te laten drukken aan een redelijke prijs. Collega’s die op dienstreis zijn gekomen naar Butembo hebben die twee exemplaren meegebracht. Het was een ontroerend moment om hem zijn geesteskind voor het eerst in de hand te zien houden. Glunderend is hij er mee vertrokken. Hij zou nu bestellingen opnemen, en deze zomer zou ik dan de bestelde – en betaalde – exemplaren uit België meebrengen na mijn vakantie.

“Denk je echt dat de lokale overheden zullen bereid zijn om te betalen voor je boek?”, vroeg ik hem nog. Maar hij stond al aan de poort: “ze MOETEN dit boek gewoon kopen, dit gaat hen allemaal aan, ik ga één voor één bij hen allen langs!”, en weg was hij.

Mensen met bezieling, daar hou ik van. Hopelijk kost zijn promotietocht hem niet teveel tijd, want intussen ben ik razend benieuwd wat hij over de landbouw te vertellen heeft. Ook op dat vlak is hij intussen immers, door de hekserij van de Congolese politiek, een ervaringsdeskundige geworden.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.