Wie gelooft die man nog?

Terwijl ik mijn koffers pakte voor mijn terugkeer naar Kongo trachtte de man die in de presidentsverkiezingen van 2006 een monsterscore haalde in het oosten van het land de harten van de Bubolezen terug te winnen. Hij beseft het intussen ook wel hoe zwaar hij hier heeft ontgoocheld, en hoe moeilijk het zal worden om een propagandastrategie te bedenken die opnieuw werkt. Het voelt aan alsof hij al eens komt uittesten welke kant hij best kan uitgaan. Dat is alvast één goed nieuws: hij beseft blijkbaar wel degelijk dat de kiezer uiteindelijk het laatste woord zal hebben, en lijkt bereid het electorale spel te willen spelen.

Dat hij veel kan leren uit de reacties op zijn uitspraken is ook een feit. Hopelijk doet hij dat dan ook. In Bunia kreeg hij te horen dat het niet volstaat om zomaar zijn niet-gerealiseerde verkiezingsbeloftes te herhalen. Dat zijn ze dus allemaal. Dat politiek zo niet werkt. Dat ze zich geen tweede keer zullen laten paaien met dezelfde beloftes.

In het wespennest Butembo was het zoeken naar een goeie paraplu om de aandacht af te leiden van de afwezigheid van de regering en zijn leider en van het ontbreken van vooruitgang. Toegegeven, handvaten daarvoor zijn er genoeg te vinden. Maar het is oppassen geblazen dat het niet het soort paraplu is dat bij een druk op de knop met geweld openklapt in je gezicht en je neus schendt.

“Het oosten heeft maar een kwalijke reputatie op het vlak van vrede en vooral van douanefraude”, klonk Kabila beschuldigend. “Waarom betalen de handelaars van Butembo hun douanerechten in Kampala, Nairobi en China, maar niet in Kongo?”, hamerde hij. Om er in één adem aan toe te voegen dat dergelijk gebrek aan vaderlandsliefde aan de staat de middelen ontzegt om te investeren in wederopbouw. Voilà. Nu is duidelijk wie de ware schuldigen zijn…

De handelaren waren woest. Maar het zijn natuurlijk geen lammetjes. Ze frauderen wel degelijk. Alleen stelt zich de vraag: wie is daar verantwoordelijk voor? Zijzelf voelen zich in ieder geval niet verantwoordelijk, en dat is vanzelfsprekend meteen ook onderdeel van het probleem. Want wie de kat bij de melk zet…

Het systeem werkt als volgt: een handelaar biedt zich met een grote partij in het buitenland aangekochte goederen aan de grens aan. Normaal gesproken hoort hij, zeg, 16.000 $ invoerrechten te betalen. Maar de douanier biedt hem aan slechts 10.000 $ te betalen indien hij bereid is een betalingsbewijs van 4.000 $ te aanvaarden. Resultaat: beiden maken 6.000 $ winst, en in de boekhouding van de douane valt geen fraude te bekennen. En geen van beiden heeft last van zijn geweten. Maar de staat derft wel 12.000 $ (75%) aan inkomsten.

Is het echt zo moeilijk om dergelijke systemen te ontwrichten? Blijkbaar wel. Want de president, die nochtans alle macht en bevoegdheid daartoe heeft via zijn ministers, houdt het bij een beschuldigend vingertje richting handelaren. Zou het kunnen dat hij er zelf geen belang bij heeft dat dergelijke combines hard aangepakt worden? Hoe moet je anders zijn gebrek aan ingrijpen begrijpen?

Voor de mineralenroof die in Oost-Kongo al vele jaren aanhoudt heeft hij plots wel een oplossing. Een heel eenvoudige zelfs: alle uitvoer wordt stopgezet. Aha? Was de uitvoer voordien dan legaal? Duidelijk niet. Kan een uitvoer die al zolang illegaal aanhoudt ineens worden stopgezet, gewoon door afkondiging? Zal een leger dat zelf een aanzienlijk aantal onwettige mijnen uitbaat nu plots ’s lands belangen gaan dienen omdat de president dat zo vriendelijk vraagt  ? In Walikale dienen de wegen als vliegtuigpiste: bij wijlen zie je er meer vliegtuigen op de weg dan vrachtwagens. Sommigen doen zelfs tien toeren per dag om vrachten mineralen op te halen. Dat alles in één klap illegaal verklaren zonder ook feitelijk te verhinderen, is de hand reiken aan al diegenen die zich verrijken met de illegale handel: ze kunnen nu hun tarieven aanzienlijk optrekken. Het oosten van Kongo blijft immers zo lek als een zeef. Er is heel wat meer nodig dan een intentieverklaring!

Wat de onveiligheid in Butembo betreft gaf Kabila een sneer naar de jongeren van le Grand Nord. Drie kwart van de problemen worden door hen veroorzaakt volgens de president. “En wat doen wij als ouders hiertegen?”. Ook voor de aanhoudende reeks moorden had de man een verklaring: afrekeningen tussen concurrerende handelaars. Hij riep de bevolking op de gekende huurmoordenaars aan te geven en beloofde de nationale politie te versterken. Over de overduidelijke betrokkenheid van elementen van het nationale leger bij plunderingen, verkrachtingen of huurmoorden, geen woord.

Klinkt dit niet alsof alles zal blijven zoals het was?

En baat het dan nog (nogmaals) te beloven dat er stroom komt in Butembo? En een heuse waterleiding? En een smelterij voor mineralen? En dat niet alleen 7,5 kilometer van de hoofdweg van de stad zullen worden geasfalteerd, maar ineens ook de hoofdweg Butembo-Goma (320 km) en de invoerweg Kasindi-Beni (80 km)? Dat liedje werd hier ongetwijfeld al te vaak gezongen voor een alsmaar slinkend publiek. “Wie gelooft die man nog?”, vroeg mijn buurman, één oog op een aankomende regenwolk gericht. Maar de vraag was gelukkig niet voor mij bedoeld.