Een vermeend oorlogsmisdadiger als president: de keuze van Kenia voor Uhuru Kenyatta

Maandag 4 maart 2013 trokken meer dan 12 miljoen Kenianen naar de stembus. Ze trotseerden kilometers wachtrijen en halve dagen aanschuiven. Ze wachtten geduldig doorheen 5 dagen van chaos en onzekerheid gedurende de tellingen. Ze stemden massaal op Uhuru Kenyatta en diens rechterhand William Ruto. Dit geheel tegen de zin van Europese en Amerikaanse diplomaten en politici. Beiden moeten zich immers voor het Internationaal Strafhof in Den Haag verantwoorden voor vermeende oorlogsmisdaden tijdens de vorige verkiezingen, nu 5 jaar geleden. Een vermeend oorlogsmisdadiger als president. De keuze van de Keniaanse bevolking. Een merkwaardige keuze voor een al even merkwaardig duo. Maar waarom?  

Dat de gloednieuwe Keniaanse president in juli dit jaar terecht zal staan voor het Internationaal strafhoef in Den Haag is op z’n minst merkwaardig te noemen. Uhuru Kenyatta, Kikuyu, 51 jaar en zoon van Jomo Kenyatta, de eerste president van het land zal zich moeten verantwoorden voor oorlogsmisdaden tijdens de vorige presidentsverkiezingen nu 5 jaar geleden.

Dat zijn running mate en nu deputy president, William Ruto, een voornaam lid van de Kalenjin gemeenschap eveneens in Den Haag moet verschijnen maakt de situatie nog merkwaardiger.  Beide worden ervan verdacht milities, verbonden aan hun eigen etnische achterban, te hebben gemobiliseerd en bewapend om leden van andere gemeenschappen te intimideren, te verdrijven en te vermoorden. Resultaat destijds: minstens 1300 dodelijke slachtoffers en 600.000 vluchtelingen. Sommigen van hen verblijven nu nog steeds in vluchtelingenkampen.

Gezworen vijanden, beste vrienden

Maar dat is niet alles. De situatie wordt pas écht surreëel als je weet dat vijf jaar geleden net hun gemeenschappen  - de Kikuyu en Kalenjin  - in grote delen van het land lijnrecht tegenover elkaar stonden. Opgehitst, bijeengebracht en bewapend door invloedrijke figuren, zakenmensen en politici uit beide gemeenschappen. Volgens voormalig ICC aanklager Luis Moreno Ocampo dus ook door Kenyatta en Ruto.

Toen gezworen vijanden, nu beste vrienden. Uhuru en William. Niet échte vrienden, zo werd me verzekerd. De vriendschap is oppervlakkig. Een uit noodzaak ontstane verbintenis. En, hoewel het leed nog niet overal verwerkt is en de littekens ook nu nog als tastbare herinneringen het verleden levend houden, heeft hun vriendschap de gemeenschappen ook dichterbij elkaar gebracht. En een zeer slimme zet van de twee protagonisten in de pas afgelopen verkiezingen.

Want hoe bizar de coalitie ook mag lijken, succesvol is ze wel. Gedurende de hele week, die tergend langzaam voorbij kroop, lag het koppel aan de leiding. Exact 6 173 433 stemmen kreeg Uhuru (Ruto kreeg er geen achter zijn naam want de deputy en de president maakten samen deel uit van de presidential ballot waarop dus alleen de naam van de president naar keuze stond). Dat is goed voor 50.07 % van alle geregistreerde stemmers.

De helft van alle geregistreerde stemmers kleurde aldus het vakje achter de naam van Uhuru Kenyatta, wetende dat ze daarmee voor het eerst in de geschiedenis een vermeend oorlogsmisdadiger, verwikkeld in een rechtzaak voor het Internationaal Strafhof op een democratische manier de touwtjes van een natie in handen zouden geven. (Er is uiteraard nog Bashir in Sudan, maar die werd herverkozen). En dit ondanks alle waarschuwingen van Westerse regeringen die economische sancties en wat nog allemaal voorspelden indien Kenyatta het zou schoppen tot president.

Etnisch stemmen

Waarom stemden de Kenianen afgelopen maandag zo massaal voor het ICC duo? Een vraag die op vele lippen brandt. Het antwoord op de vraag is complex. De redenen verschillen van regio tot regio, stad tot stad, mens tot mens. Maar er zijn wel twee, uiterst belangrijke factoren te onderscheiden.

In de eerste plaats is de huidige verkiezingsuitslag te verklaren vanuit de hardnekkigheid waarmee vele Kenianen volharden in hun etnisch stemgedrag. ‘We vote for one of our own’ is al decennia lang het credo van vele Keniaanse stemmers. Dit vanuit een overtuiging dat een politiek afgevaardigde vanuit je eigen gemeenschap deuren zal openen naar welvaart en macht voor de leden van deze gemeenschap. “If you have the president, you get to eat from the national cake”.

Dit geldt ook voor de Kikuyu, Kenyatta’s achterban, die een vijfde van de totale bevolking uitmaken.  Maar ook de Kalenjin, toch ook goed voor ongeveer 15 % van de bevolking, stemmen in grote getalen voor iemand van hun eigen gemeenschap, in dit geval Ruto. Samen zijn ze dus goed voor ongeveer 35 % van de bevolking. Uiteraard stemmen die niet allemaal en zijn er evenzeer die van dit stempatroon afwijken. Maar het zegt iets over de politieke sterkte van de ‘Uhuruto’ coalitie louter vanuit demografische perspectief.

Daarenboven vinden gebeurtenissen op het hoogste politieke niveau een directe weerklank bij de bevolking. “What happens at the top, happens on the ground as well”.  Als Ruto en Kenyatta elkaar de hand schudden, heeft dit directe gevolgen voor de verhoudingen tussen hun respectievelijke gemeenschappen.  En zo kan het dat gemeenschappen die 5 jaar terug elkaar met machetes te lijf gingen tijdens deze verkiezingen elkaars bondgenoten zijn. Politiek althans. En deze keer. Voorlopig.

Een combinatie van sterk etnisch gemotiveerd stemgedrag en een verregaand vertrouwen in de leiders die de respectievelijke gemeenschappen representeren op het hoogste politieke niveau heeft er dus toe geleid dat twee grote bevolkingsgroepen massaal op Uhuru en Ruto hebben gestemd.

Anti-Den Haag

Ten tweede zijn veel stemmen voor ‘Uhuruto’ stemmen van steun. En meteen ook van protest. Misschien, althans volgens heel wat Kenianen, ook emanciperende stemmen. De waarschuwingen van Westerse diplomaten en regeringsleiders hebben sterk in de kaarten van Uhuru en Ruto gespeeld. Wie de situatie wat gevolgd heeft, zag dit van ver aankomen.

In 2010 wensten 68 % van de Kenianen de schuldigen van het post-electoraal geweld in 2008 voor de rechter te brengen. De ‘no impunity’ leuze was alom tegenwoordig. En velen stonden positief ten opzichte van het ICC. Onder de slogan ‘don ’t be vague go to Hague’  werd besloten het eigen juridische systeem, dat niet naar behoren functioneerde, niet te laten beslissen over schuld, onschuld en straf aangaande het geweld in 2008 maar naar Den Haag te stappen.

Echter, in 2011 stemde nog amper 38% voor een proces in Den Haag. En in 2012 was de situatie al helemaal anders. De anti-ICC, anti-Westerse campagne van Kenyatta en Ruto was helemaal op kruissnelheid gekomen en maakte brandhout van de legitimiteit van het internationaal strafhof. Men noemde het een Westers kwaad. En recent noemde Kenyatta het nog zijn louter persoonlijke uitdaging. Momenteel geloven vele Kenianen dat Uhuru en Ruto of vrijgesproken zullen worden, of niet eens in Den Haag zullen verschijnen.

We don’t need the West anymore

Daarbij komt dat de waarschuwingen aan het adres van de Keniaanse bevolking niet het beoogde effect hebben gehad. Integendeel. De waarschuwingen zorgden voor een groot samenhorigheidsgevoel bij de aanhangers van Kenyatta maar ook bij anderen. Een samenhorigheidsgevoel dat samengaat met een sterk anti-Westers sentiment. Dit gevoel werd recent nog versterkt door enkele sterke staaltjes door sensatiezucht gedreven riooljournalistiek van invloedrijke Amerikaanse en Europese media. “Kenyans rule Kenya, not the West” werd vandaag nog geopperd. En Kenyatta schreef in zijn overwinningsspeech dat hij medewerking zal verlenen aan het ICC maar dat hij respect eist voor de soevereiniteit van het land.

Een stem voor Kenyatta was dus ook vaak een antistem. Maar ook één voor een geëmancipeerd Kenia. “We don’t need the west anymore. We can do it ourselves. And if they don’t want to invest, we’ll go somewhere else. China or Russia or India. Europe and the US are no longer important anyway”. Deze woorden, die een jonge student me toevertrouwde tijdens een busrit enkele dagen geleden, vatten het mooi samen. Het ICC en de rechtszaken tegen Uhuru, Ruto en anderen en de waarschuwingen van Obama en Europese regeringsleiders symboliseren, mede dankzij de goed uitgedokterde anti-ICC en anti-Westerse campagne van Kenyatta, voor vele Kenianen bemoeienis en beknotting. Wederom. Net daarom grijpen vele (jonge) Kenianen dit moment om de rol van Europa en de Verenigde Staten in vraag te stellen en duidelijk te maken dat zij, en bij uitbreiding het Kenia van de toekomst, zelf bepalen welke keuzes ze nemen. Dat zij in staat zijn hiervoor verantwoordelijkheid te nemen. En dat zij, indien zij dit noodzakelijk achten, bereid zijn te breken met een lange geschiedenis tussen het Westen en hun land.

Uiteraard speelden er nog andere factoren. Zo heeft Raila Odinga – de enige andere noemenswaardige presidentskandidaat – niet altijd even verstandig gehandeld. De breuk met Ruto en het onderschatten van diens invloed in de electoraal levensbelangrijke Rift Valley is hier één voorbeeld van. Dit gecombineerd met een slechte campagnestrategie in deze regio  is volgens velen het begin van het einde geweest voor de kansen van Odinga.

Verdienste van elke Keniaan

Hoe dan ook, Kenyatta is de nieuwe president. Vijftig jaar na de onafhankelijkheid neemt de zoon van de eerste leider de fakkel over. En vooralsnog staat Ruto aan diens zijde. Of we dit nu graag zien of niet. En de roep om soevereiniteit en niet-inmenging lijkt mij een gerechtvaardigde roep.  De Keniaanse bevolking verdient alle bewondering voor de manier waarop zij deze verkiezingen hebben aangepakt. Ondanks het eindeloos lange aanschuiven op verkiezingsdag (soms langer dan 10 uur in rijen langer dan anderhalve kilometer). Ondanks het lange wachten op de resultaten in een sfeer van chaos en onzekerheid. Ondanks de complexiteit van deze verkiezingen is alles grotendeels in een rustige en vreedzame sfeer verlopen. Dit is de verdienste van elke Keniaan. Al zit de nieuwe grondwet en een hiermee herboren geloof in de verschillende instituties van het land hier ook wel voor iets tussen.

Zoals het er nu naar uitziet heeft Keniaanse bevolking in alle vrijheid de kans gekregen, en die met beide handen gegrepen, om deel te nemen aan eerlijke democratische verkiezingen (vooralsnog zijn er geen bewijzen voor fraude). En men heeft gesproken. Met luide stem. Misschien zonder de gevolgen hiervan correct in te kunnen schatten. Maar wie zou dit wel kunnen? De toekomst zal uitwijzen wat de nieuwe president voor land en de bevolking in petto heeft. En ondertussen dient het Westen de democratische rechten van de Keniaanse bevolking te respecteren en moet het Internationaal Strafhof in alle vrijheid zijn werk kunnen doen.

Maak MO* mee mogelijk.

Word proMO* net als 2790   andere lezers en maak MO* mee mogelijk. Zo blijven al onze verhalen gratis online beschikbaar voor iédereen.

Ik word proMO*    Ik doe liever een gift

Over de auteur

Met de steun van

 2790  

Onze leden

11.11.1111.11.11 Search <em>for</em> Common GroundSearch for Common Ground Broederlijk delenBroederlijk Delen Rikolto (Vredeseilanden)Rikolto ZebrastraatZebrastraat Fair Trade BelgiumFairtrade Belgium 
MemisaMemisa Plan BelgiePlan WSM (Wereldsolidariteit)WSM Oxfam BelgiëOxfam België  Handicap InternationalHandicap International Artsen Zonder VakantieArtsen Zonder Vakantie FosFOS
 UnicefUnicef  Dokters van de WereldDokters van de wereld Caritas VlaanderenCaritas Vlaanderen

© Wereldmediahuis vzw — 2024.

De Vlaamse overheid is niet verantwoordelijk voor de inhoud van deze website.