Kameleonman Mukulu

Al 5 dagen lang gonst het van de geruchten. De kranten in Oost-Afrika staan er vol van. De man die al 20 jaar lang de Oegandese rebellengroep ADF-NALU leidt zou in Tanzania zijn gearresteerd. Oeganda reageert meteen sceptisch.

Het lijkt hen haast niet te kunnen dat buurland Tanzania zou geslaagd zijn waar zij al zolang falen.

Dus hebben ze een technisch team opgestuurd om de tronie van de man eens van dichtbij te gaan bekijken. Maar hoe betrouwbaar dat is, bij iemand die berucht staat om zijn vermommingsvermogen, is wel duidelijk: een DNA-onderzoek zal uitsluitsel moeten brengen.

De rebellengroep is actief sedert 1996. Hun doel is om in Oeganda een overheid te installeren die het land regeert op basis van de Koran. Grensdorp Mpondwe werd toen dagenlang belegerd. Twee jaar later stierven 80 collegestudenten in Kabarole in de brand die de rebellen hadden aangestoken in de slaapzaal waar de jongeren zich hadden verschanst. Geregeld vielen er incidenten, maar die bleven in Oeganda vrij beperkt. Het leger, de UPDF, slaagden erin de rebellen het land uit te jagen. Ze installeerden zich maar al te graag in een land zonder staat, buurland Congo.

Ontvoeringen

Het is, vreemd genoeg, in hun gastland dat ze de meeste schade hebben aangericht. Meer dan 800 mensen werden ontvoerd naar hun kampen om er te werken als slaven.

Banden met Al Shabaab werden dikwijls vermeld maar nooit aangetoond.

Onder hen zelfs drie priesters Assomptionisten van Butembo. Jamil Mukulu is een Christen die zich tot de Islam heeft bekeerd. Hij verstond blijkbaar de nood van de Christenen in zijn kampen aan spirituele begeleiding in hun eigen geloof.

Niets vandoen dus met het fanatisme van de IS die een nultolerantie vertonen voor christenhonden.

Banden met Al Shabaab werden dikwijls vermeld maar nooit aangetoond. Niemand weet of de priesters nog leven. Hun overste, pater Protais, heeft langdurig geprobeerd te onderhandelen om hen vrij te kopen, zonder resultaat.

De ontvoerden beschikten blijkbaar steeds over vaardigheden die ontbraken in de kampen van de ADF-NALU: priesters, stielmannen, verpleegsters, dokters, handelaars maar ook boeren, mannen en vrouwen. En de laatsten ongetwijfeld niet alleen om het land te bewerken.

Informanten

De kampen van de rebellen groeiden aan en boden heel wat commerciële opportuniteiten aan wie geen scrupules had om zich zo te verrijken. En blijkbaar ontbrak het hen niet aan kandidaten, in alle segmenten van de Congolese bevolking, niet in het minst in het Congolese leger zelf.

Je kan dan ook terecht grote vragen stellen bij de ernst van het Congolese leger FARDC om de rebellen te bestrijden. Op 28 juni 2010 zag ik ze voor het eerst afdalen in de vallei van de Graben waar de ADF-NALU al 4 jaar lang zonder nog enige clash hadden geleefd. De aanleiding was dan ook niet een incident maar eerder een preventieve maatregel van de Congolese overheid.

De 50^ste verjaardag van de onafhankelijkheid stond voor de deur en om te vermijden dat soldaten, uit ergernis omdat voor hen niets was voorzien om mee te vieren, zouden aan het plunderen slagen, werd hen opgedragen de rebellen te gaan aanpakken. De boodschap was duidelijk: het was hun vrijgeleide om de rijke landbouwgronden van de vallei te gaan plunderen onder het mom van een anti-rebellenoffensief.

Het is pas nadat de M23-rebellen door de gemeenschappelijke acties van de FARDC en MONUSCO konden worden verslagen dat de ADF-NALU opnieuw in het vizier kwamen. Maar blijkbaar hadden ze voldoende informanten bij het leger om tijdig hun kampen te verlaten. Af en toe hoorden we wel iets van een paar rebellen die waren gesneuveld, maar nooit over krijgsgevangenen of grote wapenvoorraden die zouden zijn buit gemaakt. Nooit werden de rebellen verrast.

Officieren gingen zich wel laten fotograferen in de kampen die intussen tot kleine steden waren uitgegroeid. Dat waren best wel spectaculaire foto’s. Maar ik kon me nooit van de indruk ontdoen dat hier vooral een show werd opgevoerd.

’t Zijn de rebellen!

En toen begonnen de massaslachtingen ergens in oktober 2014. In meer dan een tiental verschillende aanvallen werden boerengezinnen laf vermoord. Zowat driehonderd mensen verloren zo het leven. Onder hen zwangere vrouwen en kinderen, veel kinderen. Foto’s van hun verminkte lichaampjes circuleren nog steeds op internet.

Nooit werd één enkele aanslag opgeëist. FARDC, MONUSCO en de Congolese regering riepen wel steeds als één man, na elke nieuwe slachtpartij: “’t zijn de ADF-NALU”. Maar daar bestaat nog altijd geen enkel bewijs voor. En als je het aan een Congolees uit Noord-Kivu vraagt, zal je zelden horen dat hij er van overtuigd is dat het inderdaad de rebellen zijn.

De aanslag op volksheld kolonel Mamadou Ndala, de tombeur van de M23, op 2 januari 2014, werd ook meteen aan de ADF-NALU toegeschreven. Maar bij de uitspraak van het verdict over de moord op 17 november 2014 wordt niet enkel Jamil Mukulu ter dood veroordeeld, maar ook FARDC kolonel Birocho Nzanzu Kosi, voor medeplichtigheid. ADF-officier Yusufu Mandefu krijgt 15 jaar, maar FARD-luitenant-kolonel Kamulete Jocker krijgt 20 jaar gevangenisstraf.

FARDC-majoors Ngabo en Viviane Masika, schuldig bevonden aan het verduisteren van militaire uitrusting ten voordele van de ADF-NALU, moeten 12 maanden de gevangenis in. De nauwe banden tussen ADF-NALU en FARDC staan daarmee voor altijd geboekstaafd.

Stenengooiers

Maar dit is ongetwijfeld nog maar het tipje van de sluier. Het mysterie rond de herhaalde massaslachtingen blijft. De laatste dateert van 23 april 2015 maar het zal zeker niet de laatste blijven. De FARDC blijft zegeberichten uitsturen over hoe ze kamp na kamp oprollen en leider na leider neutraliseren.

Maar er is niets dat toelaat om te hopen dat de massaslachtingen zouden stoppen. De bevolking gooide onlangs stenen naar de wagens van de overheid die lijkkisten had gekocht voor de slachtoffers. “Is dat echt het enige dat jullie kunnen? Onze doden begraven? In plaats van hun leven te beschermen!”, hadden de stenengooiers woest geroepen.

Het blijft verbazen hoe weinig empathie Kinshasa vertoont met zijn bevolking. In elk ander land ter wereld zou het staatshoofd na elke aanslag meteen zijn bezorgdheid en leedwezen uitdrukken en ter plaatse gaan. Autist Kabila niet. In december, na lang aandringen, had hij zich toch even laten overhalen om naar Beni te gaan, lang nadat MONUSCO-baas Martin Kobler al was gaan schreiende baby’s over het rugje wrijven en wenende moeders troosten.

Hij durfde toen zelfs de stad niet uit en hield het bij enkele officiële bezoeken waar telkens zijn elitesoldaten in spinstelling stonden opgesteld voor hij het waagde zijn neus te tonen. Hij had nog maar amper zijn hielen gelicht, of een volgende slachtpartij maakte alweer tientallen doden. De bevolking heeft toen zijn standbeeld in Beni, waar hij een vredesduif in de hand hield, genecklaced en van zijn sokkel gehaald.

Woede en weerzin

En dan hebben we nu die geheimdoenerij rond de arrestatie van Mukulu. Opnieuw zwijgt Kinshasa in alle talen. Als familielid van de onschuldige slachtoffers kan je toch je eigen president en regering onmogelijk nog begrijpen? Is het omdat ze bang zijn wat de arrestatie van Mukulu zou kunnen aan het licht brengen dat ze al hun energie aan het steken zijn in het uitwissen van de sporen?

Is het daarom ook dat er zoveel tijd overheen gaat? Dat men in Tanzania eerst de man eens grondig wil uithoren om te zien hoe zijn verklaringen zouden kunnen worden gebruikt in het politieke schaakspel van de Grote meren? Zullen we straks misschien zelfs te horen krijgen dat het om een vergissing ging? Dat iemand anders slachtoffer is geworden van de buitengewone vaardigheid van Mukulu om zich een andere identiteit aan te meten?

Wie zal dat geloven? Als familielid van de ontvoerde of afgeslachte onschuldige mensen voel je vooral woede en weerzin over de manier waarop je eigen overheden hun onbekwaamheid tot empathie en preventieve actie zo abject demonstreren. Je kan haast niet anders dan gaan geloven dat ze er zelf mee verantwoordelijk voor zijn.