Kiest Peru na zestien jaar opnieuw voor het Fujimorisme?

Op zondag 10 april trokken de Peruanen naar de stembus voor een nieuwe president en een nieuw parlement. Zoals verwacht haalde geen enkele presidentskandidaat meer dan vijftig procent en volgt er een tweede ronde. Even verwacht was de overwinning van Keiko Fujimori, die met 39,5 procent de andere kandidaten ver achter zich liet. Minder zeker waren de Peruanen over wie het tegen haar zou moeten opnemen in de tweede ronde. Dat is Pedro Pablo Kuczynski geworden. Hij lag de laatste campagneweek nek aan nek met Veronika Mendoza. Ook in het parlement is Keiko de grote winnaar. Haar partij, Fuerza Popular, haalde daar met 68 zetels een absolute meerderheid.

Veronika Mendoza, de enige kandidate van links, heeft het dus net niet gehaald. De twee kandidaten die wel naar de volgende ronde gaan, staan ideologisch veel dichter bij elkaar. De grote vraag is nu of Keiko haar vader Alberto Fujimori zal opvolgen. Hij zit momenteel in de gevangenis voor feiten die hij pleegde tijdens zijn bewind.

Keiko en de schaduw van haar vader

Keiko Fujimori is dus de grote winnaar van de eerste stemronde, maar daarmee is de buit nog niet binnen. Haar grote voorsprong in de eerste ronde is geen garantie voor het presidentschap. In 2011 greep ze er al eens nipt naast, al begon ze de tweede ronde toen met een achterstand, nu met een aanzienlijke voorsprong.

Keiko is geliefd bij een groot deel van de bevolking. Met een sterk georganiseerde partij heeft ze een gigantische campagne gevoerd, en ook haar familienaam heeft ze mee. Maar net die familienaam kan ook tegen haar spelen.

De herinnering aan Alberto Fujimori 

Om dat te begrijpen, keren we terug naar 1992. Het land wordt dan al twaalf jaar geterroriseerd door het Lichtend Pad en de MRTA, twee gewapende linkse groepen die grote delen van het land controleerden. Tegelijk  heerste er hyperinflatie wat leidde tot economische chaos. Alberto Fujimori, Keiko’s vader, was president, maar hij had geen meerderheid in het parlement en kampte met een hardnekkige oppositie. Hij zag geen uitweg,  ontbond het parlement, pleegde  een staatsgreep en trok de wetgevende macht naar zich toe.

Fujimori wist het tij te keren. De inflatie daalde en zijn neoliberaal beleid lokte buitenlandse investeringen. De economie groeide. Tegelijk neutraliseerde hij de terreurgroepen. Na de arrestatie van Abimael Guzman, de leider van het Lichtend Pad rond wie een ware personencultus was gebouwd, viel de groep uiteen. Fujimori’s populariteit steeg, hij was de man die orde bracht in de chaos. Veel Peruanen kijken nog altijd op naar het fujimorisme.

Ook haar familienaam heeft ze mee. Maar net die familienaam kan ook tegen haar spelen.

Maar anderen huiveren bij de herinnering aan Fujimori. Voor hen is de term fujimorisme synoniem van schendingen van de mensenrechten en corruptie . Tijdens zijn strijd tegen het Lichtend Pad en de MRTA stelde Fujimori doodseskaders aan, die moordpartijen aanrichtten waarbij ook burgers slachtoffer waren. In 1995 verleende hij gratie aan alle militairen en agenten die beschuldigd of veroordeeld werden voor schendingen van mensenrechten in de strijd tegen het Lichtend Pad en de MRTA.

Daarnaast is Fujimori nog steeds berucht voor het sterilisatiebeleid waarmee hij de armoede wou bestrijden. Zijn regering spoorde mensen in arme gebieden actief aan om zich te laten steriliseren, een plan dat steun kreeg van de Verenigde Naties en verschillende internationale hulporganisaties. Onderzoek heeft intussen aangetoond dat veel vrouwen werden voorgelogen over de operatie, bijvoorbeeld dat de sterilisatie omkeerbaar was, of dat ze zelfs tegen hun wil werden geopereerd.

In 2000 kwam hij ten val door corruptieschandalen die kwamen bovendrijven. Negen jaar later werd hij veroordeeld voor schendingen van mensenrechten, medeplichtigheid aan moord en kidnapping, en corruptie. Hij kreeg een celstraf van 25 jaar.

#FujimoriNuncaMás

Dat de beweging tegen het fujimorisme nog sterk leeft, bewezen de vele  Peruvianen die op vijf april de straat op trokken. In heel het land herdachten tienduizenden mensen de staatsgreep van  1992 onder de slogan Nooit meer Fujimori. De optocht wordt jaarlijks georganiseerd, maar dankzij de verkiezingen kreeg hij dit jaar een erg politiek karakter wat leidde tot een enorme opkomst. In Lima alleen telde men dertig- tot vijftigduizend deelnemers.

In Abancay organiseerden jongeren van sociale organisaties de mars. Bij de laatste voorbereidingen aan de vooravond droomden ze van tweehonderd deelnemers, en uit voorzorg hielden een plan B achter de hand voor het geval er nauwelijks iemand zou opdagen. Maar hun zorgen bleken ongegrond. De tweehonderd waren er meteen, en naarmate ze  door de straten stapten, sloten nog heel wat spontane betogers zich aan.

De betogers scandeerden de verwijten tegen het fujimorisme of droegen ze mee op spandoeken. Krachtig was de rij van acht jonge vrouwen die met opgetrokken rokken en roodgeverfde dijen de gedwongen sterilisaties van de jaren negentig aanklaagden. Zij wendden zich rechtstreeks tot Alberto Fujimori als ‘de dochters van de inheemse vrouwen die je niet hebt kunnen steriliseren’.

De moorden, verdwijningen, martelingen en corruptie onder Alberto Fujimori kwamen aan bod, en de steeds weerkerende boodschap van 5 april was duidelijk en actueel: Neen aan Keiko (Keiko No Va).

De optocht eindigde op het stadsplein waar ik Enver ontmoette, een medewerker van APRODEH, partner van Broederlijk Delen. APRODEH is een Peruaanse mensenrechtenorganisatie die ontstaan is tijdens de gewelddadige jaren tachtig. Zij hebben onder andere deelgenomen aan de rechtszaak tegen Aleberto Fujimori. Enver gaf me een schouderklopje en wees vol trots naar de jongeren op het podium die de mars hadden georganiseerd. Toen ik zei dat ze de tweehonderd wel gehaald hadden, antwoordde hij lachend: ‘Tweehonderd? Ik heb er vijfhonderd geteld’.

Keiko Fujimori of gewoon Keiko?

Maar het fujimorismo komt van Alberto. Is het gerechtvaardigd om zijn dochter politiek af te straffen voor zijn daden? Daar wringt het schoentje. Keiko stond tijdens het bewind van haar vader niet echt aan de zijlijn. Na de echtscheiding van haar ouders werd ze officieel aangesteld als de first lady. In die periode legde ze de basis voor haar politieke carrière.

Is het gerechtvaardigd om zijn dochter politiek af te straffen voor zijn daden?

Hoewel het beleid dat ze voorstelt een verderzetting is van de politiek van haar vader, distantieerde ze zich tijdens de campagne toch voorzichtig van hem. Ze erkent de ‘fouten’ (lees: niet misdaden) van haar vader en belooft compensatie voor de vrouwen die gedwongen werden gesteriliseerd. Naar haar mening is haar vader onschuldig, maar ze heeft wel beloofd dat ze eens verkozen haar politieke macht niet zal gebruiken om haar vader vrij te krijgen.

De partij rondom Keiko is een verder bewijs dat het fujimorisme nog niet veel is veranderd. Enkele parlementsleden die opkwamen en verkozen zijn stonden akelig dicht bij de corruptieschandalen die vijftien jaar geleden Alberto de das om deden. 

Maakt Kuczynski een kans?

Het is nu aan Pablo Kuczynski om de strijd aan te gaan tegen Keiko in de tweede ronde. Met zijn 77 jaar is hij de oudste kandidaat, iets wat hem bij het begin van de campagne parten speelde. De jongere Julio Guzman, net als Kuczynski econoom, kon hem vlot voorbijsteken. Hun standpunten komen grotendeels overeen en Guzman gold als het jongere en meer dynamische alternatief voor Kuczynski.  Guzman bekleedde ook nooit eerder een politiek ambt, wat hem nog populairder maakte. Peruanen hebben weinig vertrouwen in het politieke establishment.

De vraag is evenwel of de anti-fujimoristen zich zullen scharen achter Kuczynski, en of dat genoeg zal zijn om Keiko te verslaan.

Zo was Guzman tot een maand geleden de gedoodverfde kandidaat om als tweede te eindigen in de eerste ronde. Maar op 14 maart zette de JNE, de verkiezingswaakhond van Peru, hem uit de race. De interne verkiezingen binnen zijn eigen partij waren volgens de JNE niet correct verlopen. Kuczynki’s belangrijkste tegenstander verdween van het podium.

In tegenstelling tot Guzman kan Kuczynski wel bogen op een politieke carrière. En nu hij het alleen tegen Keiko moet opnemen, speelt dat in zijn voordeel. Een weerkerende kritiek op Keiko is haar gebrek aan ervaring, in tegenstelling tot Kuczynksi, die jarenlang voor de Wereldbank werkte, minister was in twee regeringen en  zijn sporen verdiende in de internationale financiële sector. Daarnaast richtte hij een NGO op die zich inzet voor drinkbaar water voor alle Peruanen. Keiko’s CV leest heel wat korter. De enige posten die zij bekleedde zijn die van First Lady, voorzitster van haar partij en congreslid.

Maar daarmee is de strijd natuurlijk niet gestreden. Kuczynski weet dat de campagne niet voorbij is. Op vijf april bleef hij dan ook niet stil. Hij sprak zijn steun uit voor de protestmarsen tegen het fujimorisme en verklaarde dat hij ‘altijd ten dienste heeft gestaan van de democratie’ en ‘enkel heeft gewerkt met ‘’propere’’ regeringen’. De vraag is evenwel of de anti-fujimoristen zich zullen scharen achter Kuczynski, en of dat genoeg zal zijn om Keiko te verslaan.

Tweemaal hetzelfde of toch iets anders?

Kuczynski stelt zichzelf op als de kandidaat van het centrum. Hij roept de Peruanen op om weg te blijven van de gevaarlijke extremen, terrorisme langs links en dictatuur langs rechts. Hij schuwt geen grote beloftes. De groei van het BBP is de voorbije twee jaar geleden sterk gedaald, maar Kuczynski verzekert dat als hij verkozen wordt, de economie weer met vijf procent zal groeien. Daarnaast hoopt hij via een eenvoudiger regulering voor kleine bedrijven de gigantische informele sector in te dammen.

Maar verschilt Kuczynski zoveel van Keiko? Hun accenten liggen uiteraard anders. Keiko zet sterk in op veiligheid, Kuczynski op de ontwikkeling van de jeugd. Maar op louter ideologisch en economisch vlak is het verschil moeilijk te vinden.  Hij is een trouwe leerling van de Wereldbank. Zij is dochter van de man die Peru deed schikken naar de Washington Consensus. Beide kandidaten geloven sterk in de kracht van de vrije markt en staan voor een strak (neo-)liberaal beleid.

Het alternatief voor dit beleid eindigde gisteren als derde. Veronika Mendoza, de kandidate van links,  pleitte voor een verandering van het systeem. Zij stelde voor om de grondwet te wijzigen om de overheid op cruciale vlakken meer inspraak te geven in de economie. Ondanks het feit dat ze niet verder mag naar de volgende ronde heeft haar partij het niet slecht gedaan. Frente Amplio behaalde ze een aanzienlijk hoog resultaat, ook voor het parlement. Links heeft het de voorbije decennia moeilijk gehad in Peru door de negatieve connotatie met het Lichtend Pad. Het is van 1985 geleden dat links  zo’n resultaat behaalde. Als Frente Amplio zichzelf kan bewijzen in het parlement is het goed mogelijk dat dit het begin is van de come-back van links in Peru.

Een blik op de toekomst

Zoals de kaarten nu liggen kan het nog elke kant uit gaan. Wat wel al vast staat is dat de volgende president een moeilijke termijn voor de boeg heeft. Ten eerste zal de uitkomst sowieso gecontesteerd worden. De wijze waarop Guzman, en nog een andere kandidaat  Acuña, zo dicht bij de verkiezingen uit de race zijn gezet, kreeg kritiek van verschillende internationale organisaties. En de sterke economische groei van de afgelopen jaren is stilgevallen. Wat Kuczynski ook belooft, de volgende president zal het met minder middelen moeten doen.