Een gouden kooi

Gisterennamiddag staken we de grens over. Tussen Afrika en Europa heeft dat nog wel wat voeten in de aarde. Eindeloze paspoortcontrole, ondoorzichtelijke procedures, oververhitte reizigers die de tijd tot het vertrek van hun boot zien wegtikken (en je bent sowieso al twee uur kwijt bij het louter oversteken). Het contrast tussen de Marokkaanse kant van de grens en de Spaanse kant is enorm, alsof het erom gedaan werd. De ene kant stoffig, rommelig, af- en uitgeleefd; de andere kant proper aangelegd in rechte lijnen onder nieuwe gebouwen opgesmukt met groen en gras. Gevolg is ook wel dat met het oversteken van die ‘magische’ grens de prijzen vervijf- tot vertienvoudigen.

We hadden gedacht dat Melilla een beetje anders zou zijn dan zusterstad Nador maar het bleek heel anders. Door twee voeten te verzetten tuimel je letterlijk van Afrika in Europa. De gebouwen, de straten, de taal, de sfeer: het lichaam is er maar het hart en het hoofd kunnen even niet volgen, dit ging wel erg snel. Ik kan me niet voortstellen hoe het moet zijn in zo’n enclave te leven: waar ben je eigenlijk en waar kan je naartoe?

’s Nachts denk ik aan wie nu buiten de stad met z’ ogen op de grens gericht zit. Al die mensen die ervan dromen door het pikkeldraad te breken en in de gouden kooi te raken. De woede en het gevoel van onrechtvaardigheid die het zicht op de kooi ook moet oproepen. Soms zou je zin krijgen ze gewoon van de rand van de tafel te duwen.

Over dat verlangen om de grens te doorbreken was het ook gegaan tijdens mijn bezoek aan de Pluridisciplinaire Faculteit van Nador eerder die dag. Dankzij electronische interventie van collegas op het thuisfront was het me gelukt een afspraak te maken met de doyen en vice-doyen van deze satelliet van de Université Oriental in Oujda. De Katholieke Hogeschool van Mechelen, waar ik met CIMIC deel van uitmaak, heeft onlangs een eerste keer bezoek gehad vanuit Nador om over mogelijke samenwerking te praten. In Mechelen wonen heel wat mensen afkomstig uit deze streek. Beide steden hebben dan ook al jaren een zusterband. En nu er sinds 2005 in Nador eindelijk een instelling is gekomen voor voortgezet hoger onderwijs, kunnen er ook op niveau van studie en cultuur allerlei projecten worden uitgewerkt.

Voor Nador was het twee jaar geleden echt hoog tijd dat er een hogeschool kwam. Meteen de eerste semester al schreven zich 2000 jongeren in. Meer dan de helft daarvan zijn meisjes. Ze kunnen kiezen uit een vijftal studierichtingen: economie; publiek en privaat-recht; informatica; exacte wetenschappen of taal en islamstudies. De overgrote meerderheid kiest voor de eerste twee, een tendens die je zowat overal in de wereld ziet.

Op de twee jaar dat ze nu bezig zijn, is er al enorm veel werk verzet: gebouwen zijn opgetrokken, administratie in elkaar gebokst, een netwerk van contacten uitgebouwd met de stad, de provincie, de bewoners van de regio. Er zijn fondsen gezocht en men heeft een docentenkorps moeten aantrekken - voor vakken als bijvoorbeeld economie helemaal niet makkelijk, omdat de meeste mensen liever in de privé werken dan in het onderwijs. Maar ondanks de vooruitgang, blijft er natuurlijk nog een berg te doen. Binnen enkele jaren wil men 7000 studenten kunnen ontvangen. Ondertussen echter is de bibliotheek nog zo goed als leeg, kan men door de ligging buiten de stad nog niet worden aangesloten op het internet en staan een aantal bouwkranen al maanden stil midden van de campus.

Door mijn bezoek raakte ik erg onder de indruk van de pioniers-geest van de mensen die er hier werken. Met tien doen ze nu al het administratief en organisatorisch werk. De zomer van 2007 was voor hen een belangrijk moment want na twee jaar studeerden de eerste jongeren ‘af’: tijd dus om te oogsten waar men met zeer weinig middelen hard aan gewerkt had.En de resultaten mochten er zijn: een aantal mensen kan doorstromen naar de prestigieuze hautes ecoles in de grote steden; anderen hebben dankzij een intensieve bedrijfsstage een mooi uitzicht op een job. Maar jammer genoeg zijn er - net zoals in heel Marokko - ook heel wat mensen die nu moeten afhaken, die het universitair onderwijs onderschatten of slechte studiekeuzes maakten. Of die het ‘slachtoffer’ werden van de idee dat ‘het eens proberen’ eigenlijk vrijblijvend kon.
Hoger onderwijs is in Marokko volledig gratis, wat op zich een prachtig principe is, maar wat ook een grote financiële druk op de samenleving legt. Men wil nu op zoek naar strategiën om toch enige vergoeding te kunnen vragen.

De Faculté Pluridisciplinaire lijkt een instelling met een erg open geest. De doyen vertelde me dat volgens hem een universiteit vooral de taak heeft de studenten alle mogelijke wegen en visies aan te bieden. De universiteit moet niet voor hen kiezen, ze moeten zelf zoeken waar hun keuze ligt. Dit kan voor ons in Mechelen heel interessante perspectieven bieden, bijvoorbeeld wanneer we het gaan hebben over de plaats van religie in de sameleving. Mischien kunnen we samen op zoek gaan naar de juiste manier om over Islam te praten, toch nog steeds een grote uitdaging.

De Faculté Pluridisciplinaire van Nador is ook de eerste hoger onderwijsinstelling in Marokko die het Amazigh (bij ons gekend als ‘berbers’) onderwijst. Ze hebben hier heel bewust voor gekozen, de huidige en historische maatschappelijke realiteit van het Noorden van Marokko in aanmerking nemend. Nu leiden ze dus de mensen op die in lagere- en middelbare scholen de kinderen het bijzondere berbes alfabet gaan aanleren: meer dan echt letters lijken het geometrische symbolen. Het zou echter heel, heel erg oud zijn, getuige een geschrift in een grot in de buurt.

Welke studierichting ook gekozen word, meisjes doen het bijna steeds beter dan jongens. Volgens de vice-doyen heeft dit te maken met verschillende perspectieven: de meisjes beseffen dat ze hun toekomst in Marokko zelf zullen moeten maken, de jongens dromen enkel maar van vertrekken naar het buitenland. Het zal er dus op aan komen deze jongens anders naar hun toekomst en hun omgeving te leren kijken. De faculteit wil ook een bijdrage leveren aan het teruggeven van het zelfvertrouwen aan de stad Nador en haar inwoners. Migratie heeft veel geld binnengebracht maar ook de idee gecreeërd dat de toekomst en het echte leven elders lag. Dit moet nu veranderen. Ik begrijp wat hij bedoelt. Gisteren zagen we in de stad de jonge Nederlandse Marokkanen die hier komen voor vakantie. Met hun gedrag, kleding, autos lijken ze de vaste inwoners te willen overbluffen, op het intimiderende af.

Volgens de doyen is de ontwikkeling van de noordelijke kuststreek niet enkel voor Marokko zelf, maar ook voor Europa van vitaal belang: alleen op die manier kan ze een gunstige rol gaan spelen in het verhaal van de duizenden illegale migranten die nog elk jaar langs hier passeren. Door ze te ondersteunen, op te vangen of op een menselijke manier te heroriënteren. Misschien zelfs door ze hier een nieuw leven te bereiden, zoals inderdaad een tijdje geleden ook al in de krant bericht werd: in de bouw bijvoorbeeld zouden ook hier honderden jobs vacant zijn. En hoe schrijnend het ook klinkt, hij heeft gelijk: wij in Europa, wij die onze levensstandaard en vrijheid zo dicht bij ons hart houden, wij hebben Marokko en de Rif hard nodig. Alleen met hun hulp kan de gouden kooi blijven staan waar ze nu staat.

Gunilla de Graef

http://arcazaar2007.blogspot.com/